U četvrtak, 1. juna održaće se Samit Evropske političke zajednice. Pozvano je 47 šefova država i lidera EU. Razgovaraće se o globalnim temama koje se tiču rata u Ukrajini, energetske sigurnosti Evrope i diversifikacije ruskih energetskih resursa.
Ruta za Kinu koja zaobilazi Rusiju
Novinska agencija Reuters napominje da se očekuje da Azerbejdžan i Jermenija potpišu mirovni sporazum u Kišinjevu.
Uprkos pokušajima Moskve i Teherana, kako piše Wall Street Journal, da poremete pregovarački proces, Baku uz aktivno učešće Brisela i Washingtona ulaže napore za normalizaciju odnosa sa susjedom i otvaranje regionalnih transportnih ruta. Posebno se odnosi na projekat „Koridor Zangezur“.
Svojim otvaranjem EU će dobiti direktnu transportnu rutu ka Kini zaobilazeći Rusiju - preko Turske, Azerbejdžana, Kaspijskog mora i Centralne Azije.
Izvor: Wikimedi Commons By Huriyyet TV , CC BY-SA 4.0
Energetska baza EU i Moldavije
Azerbejdžan je u posljednje vrijeme, posebno nakon potpune ruske invazije na Ukrajinu, postao glavna zemlja pomoću čijih izvora se vrši supstitucija ruskih energetskih resursa na evropskom tržištu.
Baku snabdijeva naftom i gasom Rumuniju, Hrvatsku, Bugarsku, Češku, Austriju, Nemačku, Grčku, Španiju, Irsku, Portugaliju i Italiju. U toku su pregovori sa Moldavijom, Mađarskom i Albanijom.
U 2022. godini obim isporuka azerbejdžanskog gasa u EU dostigao je 12 milijardi kubnih metara, dok Baku do 2027. planira da udvostruči tu cifru.
Prema Programu Ujedinjenih nacija za razvoj od 28.04.2023., u posljednje 2 godine Moldavija (osim Ukrajine) je zemlja koja je najviše stradala u energetskoj krizi. S tim u vezi predsjednica Moldavije Maia Sandu rekla je "Rusija želi da Moldavija ima prorusku vladu i ucjenjuje nas energetskim resursima."
Govoreći o saradnji sa Azerbejdžanom, Sandu je istakla: „Partnerstvo sa Azerbejdžanom je ključno za Moldaviju u kontekstu našeg stremljenja da postignemo energetsku nezavisnost. Nadamo se podršci i saradnji sa Azerbejdžanom.”
Mnogi drugi evropski lideri i međunarodne organizacije istakli su posebnu ulogu Azerbejdžana kao pouzdanog snabdijevača energijom, a kojeg Rusija ne kontroliše:
• Njemački lider Olaf Scholz: “Azerbejdžan je partner koji ima sve veći značaj za Njemačku i EU, a ova zemlja može dati važan doprinos u diversifikaciji snabdijevanja energijom Njemačke i Evrope.”
• Evropska komisija: „Azerbejdžan je ključni partner EU u njenim naporima da se odrekne ruskog fosilnog goriva“.
• Predsjednik Bugarske Rumen Radev: „Predsjednik Alyev je dokazao da je njegova zemlja pouzdan ekonomski partner. To potvrđuje i činjenica da Bugarska već godinu dana redovno isporučuje gas iz Azerbejdžana po sporazumu potpisanom prije 10 godina, kojeg se Azerbejdžan striktno pridržava…”
• Predsjednik Vijeća ministara Italije Giorgia Meloni: „Skoro 60% azerbejdžanskih zaliha dobijamo preko TAP-a preko Turske, Grčke i Albanije.“
• Komesar EU za energetiku Kadri Simson: „Evropa je preživjela ovu zimu [2022.] sa napola punim skladištima gasa, stabilnijim cijenama gasa i pozitivnom prognozom za sljedeću zimu. To smo uspjeli da postignemo zahvaljujući našim pouzdanim partnerima, poput Azerbejdžana.”
• Predsjednik Litvanije Gitanas Nauseda: Azerbejdžan je ključni partner Litvanije u regionu Kavkaza... Litvanija se zalaže za aktivniju saradnju između EU i Azerbejdžana. Azerbejdžan je pouzdan partner EU u energetskom sektoru.”
• Potpredsjednik Evropskog komiteta za međuinstitucionalne odnose i predviđanje Maroš Šefcović: „Azerbejdžan je vitalni energetski partner za EU“
• Predsednik Srbije Aleksandar Vučić: „Što se tiče proizvodnje i izvoza gasa, Azerbejdžan je moćna zemlja, koja će za 7-9 godina izvoziti preko 35 milijardi kubnih metara gasa”
Zahvaljujući gasovodu Baku-Tbilisi-Ceyhan, čiju su izgradnju podržale SAD i Britanija, Azerbejdžan od 2006. godine ima rutu transporta nafte koja ne zavisi od Kremlja. Prisustvo takve infrastrukture ključno je za nezavisnu energetsku politiku Bakua u interesu Evropske unije.
Na primjer, Kazahstan nije bio u mogućnosti da udovolji zahtjevu Njemačke za povećanjem zaliha nafte.
Zamjenik šefa nacionalnog operatera Kazahstana na magistralnom naftovodu “KazTransOil” Eric Sagyev je 27. maja objavio da povećanje izvoza u potpunosti zavisi od Ruske Federacije.
„Predsjednik Azerbejdžana Ilham Alijev uspio je da izmakne iz kontrole Moskve uspješnije od gotovo svih drugih lidera bivših sovjetskih republika“, napisao je Wall Street Journal prije otprilike mjesec dana.
Strateški klin EU u rusko-iranskom savezu
Budući da je postao strateški partner EU, Azerbejdžan se našao između dvije vatre, Rusije i Irana, čiji se vojno-politički savez suprotstavlja Evropi i Ukrajini.
Već u februaru 2023. godine autoritativno izdanje Forbes objavilo je da Moskva i Teheran predstavljaju glavnu prijetnju za isporuku azerbejdžanskog gasa za Evropu.
„U periodu 2021-2023 Azerbejdžan je postao jedan od glavnih alternativnih dobavljača energetskih resursa za EU, koji su do tada bili nabavljani iz Rusije“, navodi se u rumunskoj verziji Newsweeka. U izvještaju su još objavili: u nastojanju da osigura polugu pritiska na Baku, Moskva je uključila jermenske separatiste u oblasti Karabah (koju je čak i premijer Jermenije priznao kao suverenu teritoriju Azerbejdžana).
Iranci i Rusi smatraju separatističku enklavu u Karabahu “prekidačem” azerbejdžanskih zaliha u EU, zabilježio je jedan od vodećih izraelskih “think tanks” centar Begin-Sadat 18.05.23.
„Putin koristi Jermene iz Karabaha kao pione, poput Južnih Osetijana i Abhaza u Gruziji ili ruskih zajednica u Ukrajini…“, navodi američki Wall Street Journal.
U jednoj od najvećih ukrajinskih publikacija, Focus, navodi se da se „obje države odupiru proruskom separatizmu: Ukrajina u Donbasu i Krimu, Azerbejdžan - u Karabahu. Ukrajina je evropski bastion na moskovskom putu agresivnog širenja. Azerbejdžan je jedan od glavnih dobavljača energetskih resursa za EU, nadoknađujući time odricanje od ruskog gasa.
Pouzdan prijatelj Ukrajine
Uprkos tome što ima neprijateljske susjede na sjeveru i jugu, Azerbejdžan dosljedno podržava Ukrajinu.
“Azerbejdžan nastavlja da pruža humanitarnu pomoć narodu Ukrajine”, rekao je prije nekoliko sedmica ministar vanjskih poslova Ceyhun Bayramov.
Samo u 2022. Azerbejdžan je Ukrajini obezbijedio preko 200.000 litara goriva i preko 900 tona lijekova, medicinske opreme i zaliha hrane.
Potpredsjednica Vrhovne Rade Elena Kondratjuk je 16. maja zahvalila liderima južno-kavkaske republike „na njihovoj stalnoj podršci njihovom suverenitetu i teritorijalnom integritetu Ukrajine.
Prošle sedmice ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski zahvalio je Azerbejdžanu na "njegovom dosljednom stavu u podršci suverenitetu naše zemlje [Ukrajine]".
Naftna industrija - Baku, Azerbejdžan
Vodeća sila Kavkaza
Uzimajući u obzir prijeteće susjedstvo Rusije i Irana, kao i djelovanje separatista u Karabahu pod okriljem ruskog vojnog prisustva, Azerbejdžan je primoran da stalno povećava svoju odbrambenu sposobnost. Izrael igra posebnu ulogu u tome, uz saglasnost SAD. Vojni troškovi Azerbejdžana u 2022. godini dostigli su skoro 3 milijarde dolara.
Kao posljedica toga, na “rangiranju vojne snage 2023” Azerbejdžan je zauzeo 57. mjesto među 145 zemalja. Dakle, to je vojno najjača država na Južnom Kavkazu. Azerbejdžan vodi u regionu i po drugim pokazateljima:
Azerbejdžan ima 10,1 milion stanovnika, Gruzija 3,7 miliona, Jermenija 2,9 miliona.
BDP Azerbejdžana je 2022. godine porastao na 78,7 milijardi dolara, dok je u Gruziji Jermeniji ova cifra iznosila 24,6 i 22,2 milijarde dolara, respektivno.
Planirani prihodi Azerbejdžana u 2023. godini – 18,1 milijardu dolara, Gruzije – 8,4 milijarde dolara, Jermenije – 6 milijardi dolara.
Azerbejdžan je jedina zemlja južnog Kavkaza koja je uvrštena na ljestvicu najboljih zemalja svijeta za 2022. prema US News & World Report.
***
Gore navedeni citati i činjenice pokazuju da je Azerbejdžan nezamjenjiv strateški partner EU na Kavkazu. Zato je njeno učešće na samitu evropske političke zajednice u Kišinjevu posebno simbolično.
Stoga je značajno da mogući mirovni sporazum između Azerbejdžana i Jermenije u Kišinjevu obećava evropskoj zajednici nove ekonomske i geopolitičke dividende.
Igor Čalenko, politikolog, šef Centra za analize i strategije (Ukrajina)
