Dodatni doprinos njegovom nestajanju proizveden je erozijom, koja je snizila prirodni preliv jezerske vode i time smanjila zapreminu korita. Preostali dio zapremine korita je zapunjen glinovitim sedimentima, iznad kojih su nataložene tresetne naslage. Jezero se nalazi na 1.390 mnm, 18,8 km vazdušne linije sjeverozapadno od Danilovgrada, na Srednjoj Ponikvici (X=42 26 400,Y=65 04 100).
Nastanak
Na pretežno kraškom terenu opštine Danilovgrad ne postoje uslovi za formiranje prirodnih jezera. Međutim, kroz geološku istoriju stvaranja terena došlo je do vulkanske aktivnosti i izlivanja anedzitsko-dacitske lave u predjelu Ponikvice. Time su primarno stvoreni geološki preduslovi za stvaranje jezera, prije mnogo miliona godina, još iz doba srednjeg trijasa. Andeziti Prekornice, u daljim fazama razvoja zemljine kore su pozicionirani u vodonepropusnu podlogu. Tako je nastao osnovni sekundarni hidrogeološki uslov za nastanak i opstanak jezera. Pošto je milionima godina andezit bio izložen egzogenom raspadanju, od njega je nastao vodonepropusni grus, na kojem je akumulirana jezerska voda. U novijoj geološkoj istoriji, zapravo tokom ledenog doba, stvaraju se i tercijerni morfološki uslovi za formiranje jezera.
Ponikvica pripada ledničkom tipu jezera. Poslije otapanja lednika, voda je naslijedila lednički cirk. Jezero je kartirano na topografskim osnovama prije više od oko 50 godina. To znači da je tada postojalo u dimenzijama koje prikazuje karta. Vjerovatna zapremina iz tog perioda mu je bila oko 12.000 m³. Prvobitna zapremina jezera, odmah poslije otapanja lednika, bila je veoma velika. Vremenom se veliko jezero izgubilo kroz obodne ponore u rastvorljivim karbonatima, uz nastavak linijske erozije njegovog preliva i procesa eutrofikacije. Padavine i morfološki uslovi omogućavali su postojanje relativno velikog jezera na kraju ledenog doba. Srednja godišnja visina padavina u njegovom slivu je 2.200 mm. Taj sliv zahvata površinu od oko 1 km². Uz ovako visoke padavine, ovaj sliv drenira čak blizu 2.000.000 m³ vode godišnje. Tako velika količina voda daleko prevazilazi zapreminu sadašnjeg jezera.
Jezero bi moglo da se dovede u stanje kakvo je bilo na kraju ledenog doba. No, s obzirom na današnje morfološke i geološke uslove, povratak davnašnjeg velikog jezera bi bio nesrazmjeran efektu njegovog ponovnog stvaranja. Danas se racionalno, ekonomski prihvatljivo može obezbijediti jezero zapremine od oko nekoliko desetina hiljada m³.
Vraćanje
Jezero je vraćeno na isto mjesto gdje je prethodno bila samo livada, na osnovu dijagnoze njegovog nestanka. Zapremina ponovo vraćenog jezera je mogla biti i veća, ali je bila uslovljena raspoloživim finansijskim sredstvima za projekat. Jezero je opstalo 2019. i 2020. godine, iako ne onako i onoliko koliko je bilo predviđeno.
Profesor Burić je autor projektnog rješenja ,,Povratak jezera Srednja Ponikvica na teritoriji Danilovgrada“, što znači da je jezero vraćeno na osnovu njegove intelektualne svojine. Autorsko rješenje prof. Burića je zaštićeno kod Zavoda za intelektualnu svojinu: na deponovanom predmetu zaštite pod brojem A-2 017-7. Kako bi bolje verifikovao i javnost upoznao sa autorskim rješenjem, prof. Burić je objavio dva teksta u Pobjedi: prvi 18. oktobra 2009. godine pod naslovom ,,Za treći život Ponikvičkog jezera“, a zatim 14. septembra 2013. godine pod nazivom ,,Vratimo jezero Srednje Ponikvice“.
Bilo je više pokušaja oživljavanja jezera, eksperti su predlagali više rješenja, ali je samo ono koje je dao prof. Burić urodilo plodom i jezero je vraćeno.
Međutim, projektovanje i izgradnja jezerske brane nijesu urađeni na odgovarajući način. To je proizvelo negativne posljedice u obliku retrogradne erozije brane i djelimičnog gubitka njene funkcije. I pored nedostataka u projektovanju, jezero je opstalo zahvaljujući zapremini koja odgovara odstranjenoj ispuni (vidi se na fotografijama - izgled jezera ljeti i kada je zaleđeno tokom zime).
Autor očekuje da će se ispraviti propusti, obnoviti brana i dograditi slapište na brani sa spoljnje strane. Time će se obezbijediti više nego duplo veća zapremina vode u jezeru od sadašnje, koja je prikazana na slici. Brana treba da kompenzira zapreminu koja je izgubljena erozijom preliva. Slapište će spriječiti retrogradnu eroziju, koja je proizvela oštećenje izgrađene brane, zbog nedostatka čvrstog i kompaktnog materijala- betona. Time bi se postigla stabilnost brane i sačuvala planirana zapremina jezera. Podrazumijeva se dobar kontakt nasute brane sa geološkom podlogom i iskop temelja za nju.
Proces
U međuvremenu, jezero Srednja Ponikvica našlo se pred sudom zbog intelektualne svojine, odnosno ostvarenja autorskih prava prof. dr Mihaila Burića. On se na taj korak odlučio jer nije mogao postići sporazum.
Ali, dokazivanje prava ide teško, sudski proces traje pet godina, duplo više od projektovanja i izvođenja radova. Burić očekuje da sud konačno odluči po predmetu. Visinu nadoknade koju je tražio ne problematizuje, može biti ,,određena u visini 70% ili 50% tražene naknade ili možda jedan euro, već prema shvatanju i savjesti suda“. U svakom slučaju, vrijednost vraćenog jezera daleko nadilazi vrijednost uloženih sredstava. Jezero je aktivno, posjećuju ga turisti, stanište je ptica selica, ali obilaze ga i stručnjaci radi posmatranja interesantnog tehničko-prirodnog poduhvata – njegovog vraćanja.
Inače, Srednja Ponikvica je prvo vraćeno jezero u Crnoj Gori i autor projekta kaže da može poslužiti kao model revitalizacije za druga ugrožena jezera sličnog tipa, s tim što bi, objašnjava, bila korisna veća ulaganja u odstranjivanje ispune.
