Ministarstvo odbrane Azerbejdžana objavilo je u utorak, 19. septembra, početak „antiterorističkih mjera“ na teritoriji azerbejdžanskog Karabaha. Ovo je bio odgovor na stradanje šest ljudi rano ujutro istog dana, uključujući dva civila ubijena u eksploziji nagazne mine, jedne od mina koje su postavili jermenski separatisti.
Od završetka Drugog rata u Karabahu 2020. godine, Evropska unija i Sjedinjene Države uložile su značajne napore u postizanje mirnog rješenja između Jerevana i Bakua.
Karabah je separatistička enklava na teritoriji Azerbejdžana. Prema međunarodnom pravu priznale su ga sve zemlje UN kao dio Azerbejdžana. Nakon raspada Sovjetskog Saveza ovu teritoriju su djelimično kontrolisali prokremljanski separatisti, koje podržava i susjedna Jermenija.
U maju 2023. jermenski premijer Nikol Pašinjan priznao je Karabah kao dio suverene teritorije Azerbejdžana, a u junu je predsednik Azerbejdžana Ilham Alijev izjavio da je zaključivanje mirovnog sporazuma planirano prije kraja 2023. godine.
Međutim, krajem jula, jermenska vlada, pod pritiskom opozicionih revanšističkih snaga u Jerevanu i najradikalnijih elemenata u jermenskoj dijaspori, pokrenula je međunarodnu kampanju demonizacije Azerbejdžana. U glavnoj letonskoj publikaciji LApiše: “propagandni pritisak, ultimatumi i pozivi na sankcije samo su doveli do sloma pregovaračkog procesa.” Poljska publikacija Wprost zabilježila je: “... Nova vojna konfrontacija na Južnom Kavkazu mogla bi stvoriti nove probleme za Evropu - od novog vala izbjeglica i preusmjeravanja resursa za Ukrajinu do energetskog kolapsa i inflacije.”
Uprkos činjenici da je zabrinutost evropskih medija bila vezana za moguću eskalaciju između Jerevana i Bakua, azerbejdžanske „antiterorističke mjere” koje su počele 19. septembra usmjerene su isključivo na jermenske separatiste koji djeluju na teritoriji samog Azerbejdžana, sudeći po izjavama čelnika iz Bakua.
De jure, to potvrđuju rezolucije Vijeća sigurnosti UN-a (№822, 853, 874 i 884) i izjave jermenskog premijera Nikole Pašinjana od 17. maja da je Karabah teritorija Azerbejdžana. Sistemsku prirodu ovakvog stava zvaničnog Jerevana potvrdio je 19. septembra uveče sekretar Savjeta bezbjednosti Armen Grigorjan, odgovarajući na pitanje o mogućnosti učešća u neprijateljstvima: „Jermenija nastavlja da brani samo suverenu teritoriju Republike Jermenije. ”
Situaciju je pogoršala činjenica da su 9. septembra u Karabahu održani nelegalni „predsednički izbori“. Mnoge zemlje, uključujući i Evropsku uniju, javno su ih osudile: Rumunija, Mađarska, Moldavija, Britanija, Turska, Gruzija, Pakistan, Uzbekistan, Kazahstan, SAD i sama EU.
Ukrajina igra posebnu ulogu u podršci Azerbejdžanu.
Ukrajinska štampa skreće pažnju na činjenicu da „Putin koristi jermenske separatističke marionete u Karabahu za svoje potrebe, baš kao što je to učinio sa Osetijancima i Abhazima u Gruziji i pristalicama „Ruskog svijeta“ na Krimu i Donbasu“, što „dopušta Moskvi da održava vojno prisustvo na Južnom Kavkazu, kao i u gruzijskom otcijepljenom regionu Južne Osetije ili u istočnim regionima Moldavije pod ruskom kontrolom.”
Ukrajinu i Azerbejdžan danas povezuju mnogi zajednički problemi:
*Obje zemlje su postale žrtve militarističkog separatizma koji podržava Rusija - separatističke enklave već godinama deluju na ukrajinskim i azerbejdžanskim teritorijama uz podršku Moskve;
*20% teritorija obje zemlje je okupirano;
*Ukrajina i Azerbejdžan su među najminiranijim zemljama na svijetu;
*Ciljevi ukrajinske kontraofanzive i azerbejdžanskih „antiterorističkih mjera“ su gotovo identični: deokupacija i potpuno uništenje vojne infrastrukture nelegitimnih režima koji djeluju na njihovoj teritoriji.
Naravno, Ukrajina je također osudila “izbore” u separatističkoj enklavi 9. septembra i izrazila “podršku suverenitetu i teritorijalnom integritetu Azerbejdžana”.
Lideri separatista u Karabahu, Ruben Vardanjan i Arajik Harutinjan, uključeni su u ukrajinsku bazu podataka o saučesnicima agresije na Ukrajinu "Mirotvorets". Manje od nedelju dana pre početka antiterorističke operacije, ukrajinski mediji su izvestili: „GUR (Glavna obaveštajna uprava) je uspostavila rad na prikupljanju informacija o jermenskoj separatističkoj enklavi u Karabahu,” „Ukrajinske specijalne službe su počele da rade na identifikaciji i razotkrivanju proarmenskih separatista na južnom Kavkazu.”
A juče 19. septembra, stotine običnih ukrajinskih građana zatrpalo je Telegram sa masovnim izrazom podrške Azerbejdžanu i njegovom narodu.
Uprkos činjenici da ni Ukrajina, niti bilo koja država Evropske unije nemaju zajedničke granice sa Azerbejdžanom, ono što se dešava na njenoj teritoriji može uticati na bukvalno svakog Evropljanina, posebno u kontekstu približavanja zime. Azerbejdžan je jedna od glavnih zemalja preko koje su ruski energetski resursi zamjenjeni na evropskom tržištu. Baku naftom i gasom snabdijeva Rumuniju, Hrvatsku, Mađarsku, Bugarsku, Češku, Austriju, Nemačku, Grčku, Španiju, Irsku, Portugal i Italiju.
Evropski komesar za energetiku Kadri Simson rekao je u maju: „Evropa je izašla iz ove zime [2022.] sa napola punim skladištem gasa, stabilnijim cijenama gasa i pozitivnim izgledima za sledeću zimu. To smo postigli zahvaljujući našim pouzdanim partnerima kao što je Azerbejdžan.”
Potpredsjednik Evropske komisije za međuresorne odnose i prognoze Maros Šefčović uvjeren je da je “Azerbejdžan vitalni energetski partner za EU”.
Prema saopštenju Evropske komisije objavljenom u julu, "Azerbejdžan je ključni partner EU u naporima zamjene i udaljavanja od ruskih fosilnih goriva."
Oko ručka 20. septembra obje strane su objavile da su postigle dogovor o predaji i razoružanju separatističkih oružanih snaga i pokretanju procesa integracije jermenskog stanovništva Karabaha kao državljana Azerbejdžana.
Nikol Pašinjan, lider Jermenije, istakao je na brifingu poslije dogovora da „Jermenija nije učestvovala u pregovorima“, i time još jednom istakao da je ono što se dešava u Karabahu unutrašnja stvar Azerbejdžana.
Prema riječima azerbejdžanskih vojnih zvaničnika, “kontrateroristička operacija” je izvedena munjevitom brzinom, udari su izvođeni isključivo na vojne ciljeve, obezbjeđujući sigurnost civila, a vojne formacije koje se povlače nijesu proganjene oružjem.
Istorija Karabaha, opisavši krug, vratila se na istorijski pošten kraj. Spoznavši patnju, Azerbejdžan je konačno zaslužio pravo na miran život za svoje građane na svojim međunarodno priznatim teritorijama. Ne samo da je ovaj rezultat u skladu sa međunarodnim pravom, već je ispravan i sa humanitarne tačke gledišta.
Igor ČALENKO, politički analitičar, šef Centra za analize i strategije (Ukrajina)
