Strateški cilj svih država Jugoistočne Evrope je - priključenje Evropskoj uniji u dogledno vrijeme i sasvim je izvjesno da postoji nedvosmislena politička volja i svih relevantnih faktora i značajna podrška samih građana integraciji u EU.
Rezultati dosadašnjeg procesa transformacije u evropskim ekonomskim i političkim odnosima sigurno će imati uticaj na geostrateški, ekonomski i politički položaj kao i na razvojne perspektive svake evropske države pojedinačno. EU predstavlja nukleus svih evropskih integracionih procesa i stoga veliki broj takozvanih trećih evropskih država teži da postane njen dio.
Prepreke i problemi: Međutim, praksa pokazuje da u ovom procesu postoji čitav niz prepreka i problema koji će određivati sudbinu i brzinu ovog procesa. U jednom činu, spoznajnom, ideološkom ili pak istraživačkom, gotovo da je nemoguće napraviti kompletan i precizan presjek svih ovih problema. Sa druge strane, postoji snažna potreba sagledavanja svih aspekata, putanja i prepreka koje približavaju ili odaljavaju određenu
zemlju od EU. Evropska Unija se fizički približava Balkanu te se stoga njen interes za region pojačava, ali s druge strane, proces širenja EU izaziva priličnu zabrinutost među zemljama Zapadnog Balkana u odnosu na njihovu poziciju i status nakon prijema novih članova.
U ovom trenutku je široko rasprostranjena zabrinutost po pitanju bilo kakvog daljeg proširenja, koja je veoma očigledna u unutrašnjoj politici nekih država članica EU.
Kada se radi o integraciji država Zapadnog Balkana u EU, postavlja se pitanje - da li EU ima jasnu strategiju?
Težnja da se omogući integracija Zapadnog Balkana u strukture Evropske unije, definisanjem jedinstvene političke strategije dijelom je ostvarena kroz implementaciju Procesa stabilizacije i pridruživanja – kojim je definisan sveobuhvatni politički okvir namijenjen za proces integracije država ovog regiona u strukture EU. Takođe, u okviru komunikacije Komisije, Savjeta i Evropskog parlamenta na temu Zapadni Balkan i evropske integracije 2003. godine došlo je do uvođenja Evropskog partnerstva kao novog instrumenta kojim će se ovaj proces intenzivirati.
U tom cilju, predviđeno je da se Partnerstva definišu za svaku državu posebno, a njihova sadržina zavisi od ostvarenog napretka svake države u pravcu evropskih integracija pa samim tim i njenih specifičnih potreba.
Prioritete u Partnerstvima za svaku državu utvrđuje Komisija u okviru Godišnjih izvještaja o napretku, uzimajući u obzir kriterijume za pristupanje (Kopenhagen 1993) kao i političke kriterijume uspostavljene 1997. godine. Političkim kriterijumima, koje je EU definisala 1997. godine za Zapadni Balkan, uslovljava se unaprijeđenje odnosa država ovog regiona i Evropske unije.
Odlučivanje o procesu: Sve to iziskuje dodatna, makar dva, pitanja - Ko upravlja procesom prosirenja EU? Da li Evropska komisija ili zemlje članice?
Spoljna politika EU pati od mnogih institucionalnih nedostataka kao i drugih mana u slučajevima kada treba definisati zajednički interes država članica. Stoga je neophodno da sve balkanske države budu svjesne ovih ograničenja. Od svojih početaka, Evropska je unija doživjela šest talasa proširenja sa različitim političkim, ekonomskim i sociološkim posljedicama. Proces prijema novih članica projektuje se uvođenjem uslova za pristup Evropskoj uniji (poznatiji kao kriterijumi iz Kopenhagena).
Nakon proširenja iz 2007, region je okružen isključivo državama članicama EU. Jedino perspektiva da će kao i države Centralne Evrope i Istočnog Balkana (Bugarska i Rumunija) i one ući u EU, daje državama Zapadnog Balkana nadu da će izbjeći sudbinu geta nerazvijenosti usred Evrope.
Najgori mogući scenario za Zapadni Balkan jeste da se na njega gleda kao na dobrog susjeda na jedan duži period. Očigledna dostignuća u regionu ne bi trebalo ostaviti na trenutnom nivou ili ih čak dovesti u opasnost.
Upravo suprotno, kako je poslednje proširenje tačka prekretnica za EU ono je takođe prekretnica i za region. Glavni cilj doprinosa EU ka stabilnosti regiona jeste da se ovaj region, što je prije moguće, uključi u proces proširenja EU nakon 2004/2007. godine i da uspostavi efikasno jedinstvo među zemljama članicama o narednim koracima na Balkanu.
Politika diferencijacije: Prva odlika politike EU prema određenim regionima - a posebno prema Balkanu i preostalom dijelu jugoistočne Evrope - jeste princip diferencijacije. EU primjenjuje ovu razliku u skladu sa ekonomskim i političkim razvojem određenih zemalja, kao i njihovom sigurnošću i međunarodnim položajem. EU je označila prvu kategoriju zemalja terminom: Zapadni Balkan (formula: 5 + 1 - 1 Hrvatska, BiH, Makedonija, Crna Gora i Srbija + Albanija - Slovenija).
To su zemlje koje su uključene u regionalni pristup EU koji se proširio u Proces stabilizacije i pridruživanja za zapadni Balkan. Politička klasifikacija i ekonomske razlike su razlozi izdvajanja regiona Zapadnog Balkana od ostatka regiona jugoistočne Evrope po pristupu EU. Politika EU prema zapadnom Balkanu je zasnovana, prije svega, na bezbjednosnom pristupu, koji podrazumijeva da EU nastoji spriječiti konflikte i etničke
rivalitete koji su duboko razvijeni u ovom regionu. Sada se postavlja pitanje: kada će EU konačno preći na politiku proširenja sa zemljama ZB, koja se više zasniva na ekonomskim i geopolitičkim kriterijumima?
Solunska prekretnica i ekonomska kriza: Samit u Solunu iz 2003, između EU i država SAP (proces stabilizacije i pridruzivanja) je označen kao nova prekretnica u specijalnim odnosima između Evropske Unije i Zapadnog Balkana. Namjera samita je bila da pošalje jaku političku poruku državama regiona da Balkan ostaje prioritet za Evropsku Uniju i da će one postati sastavni dio EU kada ispune kriterijume iz Kopenhagena. Samit EU -
Zapadni Balkan u Solunu bio je ekvivalent u odnosu na ono što je Samit u Kopenhagenu iz 1993. značio za države Centralne i Istočne Evrope (čvrsta politička odluka o proširenju). Međutim, trenutna situacija je prilično obeshrabrujuća: teška ekonomska situacija u nekoliko zemalja članica, zabrinutost oko sudbine eura, unutrašnje podjele EU ioklijevanja oko strategije za proširenje na ZB, guraju ovaj region sve dalje na političkoj agendi EU.
Nakon ocjene Međunarodnog suda pravde da prištinska deklaracija nezavisnosti nije u suprotnosti sa međunarodnim pravom, očekivao se možda jedinstven stav Evropske unije prema Kosovu. Iako ministri 22 zemlje EU koje su priznale Kosovo poručuju da je sada definitivno da neće biti pregovora o statusu, ostalih pet članica ostaju na svojim starim pozicijama... Sve to dodatno otežava mogućnost procjene evropske budućnosti regiona Zapadnog Balkana.
Spremnost ta regionalnu saradnju: U ovom trenutku Hrvatska je jedina država sa kojom se odvijaju pristupni pregovori. Zapadni Balkan mora razvijati regionalnu saradnju. U tom smjeru je bilo više nastojanja usmjerenih ka regionalnom povezivanju. Konferencija na Brdu kod Kranja u Sloveniji, u martu, dozivjela je neuspjeh zbog odsustva zvaničnika Srbije i predstavnika španskog predsjedavanja EU. Konferencija u Sarajevu, 2. juna, bila je trk nešto uspješnija. EU je opet deklarativno potvrdila svoju privrženost uključivanju svih država regije u svoje članstvo ali je ipak izostalo prisustvo nekih vodećih članica EU, poput Njemačke.
Među značajnijim uspjesima ovog regiona je ukidanje viza u decembru 2009. za građane Srbije, Makedonije i Crne Gore, koji sada bez viza putuju u države EU. S druge strane, građani BiH i Albanije, zbog neispunjenja brojnih tehničkih zahtjeva nisu još uvijek uvršteni na bijelu Šehengen listu, što je uslovilo izvjesno razočarenje u evropsku budućnost. U važnije probleme, čije nerješavanje prolongira integraciju ovog regiona u EU, svakako se ubraja konflikt između Srbije i Kosova. Valja se ovdje prisjetiti i nedavnog problema u rješavanju graničnog spora Hrvatske i Slovenije, ali i pomenuti i dalje aktuelno pitanje imena Makedonije, situaciju u Bosni, rješavanje vrlo značajnog regionalnog problema izbjeglica i raseljenih osoba itd.
Posljedice zaustavljanja proširenja: Najvažnija pitanja i konflikti mogu se riješiti samo na regionalnom nivou, uključivanjem svih strana. Isto važi za druga regionalna pitanja, koja ne poznaju granice, kao što su organizovani kriminal i korupcija...
Takođe je veoma važno naglasiti mogućnost suprotne opcije u odnosu na proširenje, to jest mogućnost da proširenje bude zaustavljeno i da je region dodatno marginalizovan. Oni koji su zainteresovani za daljnju balkanizaciju neće odustati tako lako. Nacionalizam i etničke tenzije ostaju prepreke za pomirenje i integraciju. Britanski ministar inostranih poslova, Vilijem Hejg, nedavno je izjavio da je izbjegavanje izbijanja nove krize na Balkanu jedan od njegovih prioriteta.
Iz analiziranih slučajeva, zaključuje se da je članstvo u EU jedini način da se spriječi perspektiva da Zapadni Balkan postane crna rupa Evrope - bez Balkana u EU, proces ujedinjenja će ostati nezavršen. Evropska integracija Jugoistočne Evrope a posebno balkanskog regiona se zasniva na uzajamnom interesu i EU i datih država. Svakako, čitav region zaostaje za zapadnoevropskim državama, ali postoji ogroman potencijal u korist “evropeizacije” regiona.
Proevropsko raspoloženje postoji u preovlađujućim procentima kod populacije u regionu. To su činjenice koje ukazuju na potrebu za reformom politike EU u regionu Balkana u smislu konstruktivnijeg pristupa EU.
Kratkoročno, odsustvo jasne strategije za integraciju Zapadnog Balkana u EU može usloviti da male ali potencijalno opasne krize mogu iznenada isplivati na površinu. Na duži rok, to može kreirati duboko nepovjerenje između ovih zemalja i EU koje na kraju moze ozbiljno ugroziti pokušaje za stabilizacijom regiona. Kredibilna strategija za integraciju regiona u EU kao i prevencija nastanka balkanskog geta je od kritične važnosti ne samo za region, već i za samu EU.
Uspjeh politike EU u ovom kontekstu znači efektivnu integraciju datih država u evropsku maticu događanja, jačajući uticaj EU na region i istovremeno razvoj identiteta EU kao cjeline.
Nenad KOPRIVICA
(Autor je izvršni direktor CEDEM-a)
