Korišćenje feromonskih klopki u uslovima prenamnožene populacije potkornjaka jedino ima funkciju da pokaže brojnost štetočine i intenzitet napada koji dovodi do sušenja četinara, i to pod uslovom da se prethodno sprovedu preventivne mjere, odnosno sanitarna sječa zaraženih stabala – upozorio je diplomirani inženjer šumarstva Marko Tomić koji je u Nacionalnom parku „Tara“, u Srbiji, uz saradnju sa stručnjacima Šumarskog fakulteta u Beogradu prije deset godina realizovao plan sanacije sličnog problema koji su oni imali.
Prema njegovim riječima, nakon obilaska terena, uvjerio se da je stanje u Prokletijama vanredno i mnogo komplikovanije nego što je to bilo na planini Tari, a vanredna situacija, prema njegovim riječima, zahtijeva pravovremenu reakciju sa nivoa države i hitne sanacione planove.
„Za razliku od našeg terena, gdje smo imali takozvane prebirne, odnosno mješovite šume, vi imate čiste sastojine smrče u kojima se potkornjak, odnosno konkretna vrsta (Ips typograhus) koja napada smrču, kada progradira i postane primarni štetočina, širi koncentrično i gotovo nezaustavljivo. Ako se takvo stanje ne iskontroliše na vrijeme imaćete efekat požara, s tom razlikom što požar, odnosno vatra brže gori, dok se potkornjak širi polako, ali je posljedica faktički ista“, ukazao je Tomić juče na okruglom stolu u zgradi Opštine Plav tokom prezentacije metoda koje su u NP „Tara“ primijenili u zaustavljanju najezde potkornjaka.
Tomić je u Plav došao na poziv NVU „Drvoprerađivači“, zamoljen da u jeku polemike koja se vodi kod nas, prezentuje iskustvo iz Srbije koja se prethodnih godina suočila sa najezdom potkornjaka na području Tare. Sastanku čiju je organizaciju pozdravila i lokalna uprava, odnosno gradonačelnik Nihad Canović koji je zahvalio Tomiću na spremnosti da podijeli iskustva struke, i pored poziva, nijesu prisustvovali stručnjaci ili predstavnici uprave Nacionalnog parka „Prokletije“, centrale Nacionalnih parkova Crne Gore, niti Agencije za zaštitu životne sredine. Oni, takođe pozivajući se na struku, imaju drugačije viđenje i protive se sanitarnoj sječi kao metodi suzbijanja potkornjaka, navodeći da bi ugrozila koncept zaštite, pa propagiraju samo upotrebu feromonskih klopki, uprkos činjenici da je u ranijem periodu sječa izvođena ili bila planirana, a šumarska inspekcija zahtijeva sanaciju, pozivajući se na odredbe Zakona o zaštiti prirode. Tomićevoj prezentaciji su pored šumarskih inspektora sa područja Berana, Rožaja i Plava prisustvovali mještani, predstavnici nevladinog udruženja „Drvoprerađivači“ i građani.
Suša bila okidač
Problem širenja raznih vrsta potkornjaka koji su na Tari napadali smrču, jelu, pa i Pančićevu omoriku eskalirao je nakon ekstremnih suša tokom 2012. godine.
Prema Tomićevim riječima, već naredne godine se to odrazilo u vidu izraženog sušenja šuma zbog stresa koji su stabla doživjela i postala pogodna za razvoj potkornjaka. Problem je, kako je naveo, dobio medijski publicitet, reagovao je i Šumarski fakultet i došlo se do sanacionog plana koji je podrazumijevao sanitarnu sječu i postavljanje feromonskih klopki nabavljenih u okviru projekta sa vladom Norveške.
Pošto smo imali mješovite šume, za svaku vrstu potkornjaka koji napada jelu, smrču ili omoriku, koristili smo različite feromone, u suvim, tzv. naletnim klopkama tipa „tajson“ – kazao je Tomić.
Naveo je da se zbog plitkog, tanjirastog korijenovog sistema, smrča brže suši i podložnija je obolijevanju, uz napomenu da je ova vrsta četinara uobičajeno meta osmozubog potkornjaka, koji napada deblji dio stabla, i manjeg, šestozubog koji se fokusira na grane i grančice. Nerijetko na jednom stablu se mogu naći obje vrste.
Istakao je da je ta činjenica zahtijevala postavljanje i različitih vrsti feromona za te dvije vrste potkornjaka, koji mame jedinke u zamku pozicioniranu najmanje 50 metara daleko od ivice šume, nikako u samom žarištu gustih stabala, jer se u tom slučaju pokazalo da nemaju poentu, odnosno proizvode kontraefekat.
Tokom sprovođenja mjera, ilustrovao je Tomić, uspjeli su da u klopkama prikupe 33 miliona raznih vrsta potkornjaka, a uporedo je tokom prve godine sanitarnom sječom uklonjeno između 20 i 30 hiljada kubika suve šume.
Kontaminacija
Pribjegavali su koncentričnoj sanitarnoj sječi, uklanjajući obavezno i prsten ,,naoko“ zdravih stabala, za koja se iskustveno pokazalo da uvijek budu kontaminirana, odnosno već su napadnuta štetočinom pa postaju izvor zaraze u narednoj sezoni.
Tomić je pojasnio da je njihov sistem upravljanja drugačiji na Tari, jer sprovode mjere takozvane šumske njege, ali i komercijalno šumarstvo.
„Imamo dozvoljenu sječu, sanitarnu i redovnu, i šumarstvo, iako tu može da se prigovori da nije kompatibilno sa nacionalnim parkom. Ali da nije tako, odnosno da nemamo taj tip gazdovanja, mi ne bismo imali prebirnu, mješovitu strukturu šume. Kada su Prokletije u pitanju, ne vidim razlog zašto se makar ne bi sanitarno djelovalo, jer to nije isto što i uvođenje šumarstva“, kazao je Tomić.
Prema njegovim riječima, sanitarnu sječu nalaže upravo činjenica da postoje čitavi kompleksi, odnosno sastojine na sušu osjetljive smrče, što prijeti da za nekoliko godina čitavi predjeli pod smrčom mogu doslovce da planu pod najezdom potornjaka.
Naveo je da su u Češkoj imali sličnu polemiku između ekologa, pobornika prepuštanja stvari prirodi, i intervencionizma, odnosno preventivnih mjera. Na koncu je prevagnuo stav da se šuma ne dira, a rezultat bio nestanak velikih površina pod smrčom.
Pojasnio je da su na Tari pribjegli suvim klopkama, koje su im dale mogućnost da uz redovno obilaženje i pražnjenje (idealno na svakih sedam dana) mogu da izdvoje i oslobode predatorsku vrstu insekta koja se hrani potkornjakom, odnosno jede larve i odrasle jedinke.
„Tu su i djetlići kao prirodni regulatori populacije potkornjaka. Prirodni neprijatelji će da odrade posao, ali u vanrednim okolnostima mislim da i ljudi treba da odrade svoj dio posla. To je jednostavno tako“, kazao je Tomić.
Zašto stabla slabe
Na pitanje da pojasni što su to „mjere njege“, Tomić je pojasnio da su oni pribjegavali proređivanju gusto niklih stabala, da bi na taj način spriječili da, naročito smrča, fiziološki oslabi u sezonama hidroloških suša.
„U uslovima kada na terenu nema dovoljno hranljivih materija i vode u zemljištu, sprovodi se prorjeđivanje da bi se izbjegla konkurentnost stabala, odnosno situacija da ne mogu da se izbore, pa fiziološki slabe. To je naročito izraženo u poremećenim klimatskim uslovima, kada takva slaba stabla prvo napadaju razne vrste parazita i gljiva i time dodatno otvore prostor za potkornjake. Poslije kada se potkornjaci namnože, onda to ide stihijski. Domino efekat“, upozorio je Tomić.
U ime organizatora prezentacije, predstavnika NVU „Drvoprerađivači“ Esad Barjaktarević kazao je da im je žao što se povodom otvaranja dijaloga o iznalaženju rješenja za ovako težak problem nije pojavio niko iz Nacionalnih parkova ili Agencije za zaštitu životne sredine.
„Zabrinjava i najava EPA da iduće godine, ako je to tačno, neće biti sanitarne sječe. Situacija je alarmantna, i takve najave su u suprotnosti sa primjerima iz iskustva i prakse koje ukazuju da se mora obaviti sanitarna sječa snjegoizvala, odnosno sušika u dubećem stanju“, kazao je Barjaktarević.
Problem pozicioniranja zamki
Tomić je pojasnio da su oni na Tari 2014. godine postavili 1.200 klopki na 6.000 hektara površine šume.
Rukovodili su se omjerom da se u uslovima prenamnožavanja, za suzbijanje potkornjaka, uz uporednu sanitarnu sječu i brzo izvlačenje takvih stabala, postavlja jedna kopka na pola hektara. Za monitoring jedna na pet hektara, a kao instrument redovne evidencije na 15 hektara.
„Ključni problem, koji ćete s obzirom na teren i prašumski karakter sastojine smrče imati je – kako naći pogodna mjesta za postavljanje klopki. Ne smiju da budu blizu ivice šume. U suprotnom, ili ako ih smjestite unutar šume one mogu da proizvedu novo žarište“, upozorio je Tomić.
Klopke tipa ,,tajson“ koje su oni koristili moraju se prazniti svakih sedam do 10 dana jer nemaju specijalnu tečnost koja neutrališe ustajali miris potkornjaka koji će u slučaju da ostanu duže zarobljeni uginuti.
Naveo je da se količina, odnosno broj jedinki potkornjaka mjeri po jedinici zapremine, kubnom centimetru, jer se jasno zna koliko jedinki određene vrste stane u tu mezuru.
Oni su na Tari dobijene podatke prebrojavanja unosili u GIS sistem pa su u svakom momentu „na karti“ imali pregled gdje je najbrojniji potkornjak, odnosno najjači napad.
„Pokazatelj da u nekoj klopki za sedam dana bude prikupljeno 4.000 jedinki svjedoči da je napad jak. Upravo zato su klopke dobre kao indikatori stanja, da bi ukazale red daljih poteza prevencije i sanacije“ naveo je Tomić.
