Osnovno državno tužilaštvo u Baru još sprovodi takozvani izviđaj u predmetu formiranom povodom krivične prijave NVU Komunica NG koje tereti službenika barskog katastra P. S. da je zloupotrebom službenog položaja nezakonito upisao u svojinu Mitropolije crnogorsko-primorske dvije seoske crkve i tri pripadajuća groblja u Gornjim i Donjim Seocima u Crmnici.
Iako je prijava protiv samostalnog savjetnika u barskoj područnoj jedinici Uprave za katastar i državnu imovinu podnijeta u septembru 2023. godine, iz barskog ODT-a su potvrdili da još nema epiloga u ovom predmetu.
- Obavještavamo vas da je predmet u ODT Bar formiran i da se nalazi u fazi izviđaja – navedeno je u zvaničnom odgovoru tužilaštva 11. decembra dostavljenog Pobjedi.
NVU Komunica NG tereti službenika katastra da je u maju 2022. godine kršenjem propisa iz Zakona o državnom premjeru i katastru nepokretnosti, Zakona o državnoj imovini i Zakona o svojinsko-pravnim odnosima, „na zahtjev Mitropolije crnogorsko-primorske br. 62 od 14. aprila 2022. godine donio rješenje br. 954-1655/1-022 od 9. maja 2022. godine kojim je bogomolje i groblja“ u Seocima upisao na ovu mitropoliju.
Na taj način su, kako ističu iz Komunice, stara i nova crkva Svetog Nikole, te tri seoska groblja koja im pripadaju, ali i ostala imovina ovih crkava upisani na MCP koja je u sastavu Srpske pravoslavne crkve, i to „kršenjem načela javnosti, pouzdanosti, legaliteta, formalnosti postupka i određenosti postupka iz čl. 9, 10, 11, 13, 13a i 13b Zakona o državnom premjeru i katastru nepokretnosti“.
Iz Komunice smatraju da je službenik počinio krivično djelo zloupotreba službenog položaja iz čl. 416 st. l Krivičnog zakonika Crne Gore.
Prečicom do promjene
Uprava za katastar i državnu imovinu područne jedinice Bar je navedenim rješenjem dozvolila promjenu upisa podataka, osnova prava i nosioca prava u katastru nepokretnosti za crkvu i groblje u Seocima iz dotadašnjeg prava „korišćenja“ u svojinu 1/1 na Mitropoliju.
Mitropolija je, pozivajući se na Zakon o svojinsko-pravnim odnosima, umjesto prava korišćenja tražila da se upiše njeno pravo svojine nad svim katastarskim parcelama iz lista nepokretnosti broj 174 KO Seoca, na kojima se, između ostalog, nalazi ova jedinstvena crkva i groblje.
- Budući da se u upravnoj stvari radi o pretvaranju prava korišćenja na zemljištu i objektima koji su upisani na imaoca prava Mitropoliju crnogorsko-primorsku, to su stvoreni uslovi da se izvrši promjena upisa, a u skladu sa zakonom – naveli su u obrazloženju rješenja iz područne jedinice Uprave za nekretnine u Baru.
Prema navodima krivične prijave koju je podnijela Komunica NG, službenik katastra je - bez punovažne isprave koja bi sadržala nedvosmislen pravni osnov sticanja - iz navodnog prava korišćenja upisao pravo svojine na subjekta prava Mitropolija crnogorsko-primorska Cetinje, „iako je znao da je posebnim zakonom drugačije određeno“.
Dodaje se da su, prema članu 16 alineja 6 Zakona o državnoj imovini, groblja lokalna dobra u opštoj upotrebi kojima raspolaže opština, što, kako naglašavaju, isključuje primjenu čl. 419 st. l Zakona o svojinsko-pravnim odnosima.
Iako u prijavi Komunica navodi da je kršenjem Zakona o državnoj imovini koji se odnosi na groblja teže povrijeđeno pravo Opštine Bar kao nosioca prava raspolaganja grobljem, kao i prava bratstava u Seocima, ovim povodom zaštitnik interesa te opštine nije preduzimao bilo kakve korake, iako lokalna uprava jedina može da iskoristi pravo aktivne legitimacije i da pokrene sudsku proceduru.
Mimo istorije i arhiva
U obrazloženju prijave navodi se da ODT može po službenoj dužnosti da pribavi validne arhivske dokaze o pravnom režimu kojem su podlijegale bogomolje i groblja.
Ističu da su kroz istoriju, od vremena Knjaževine Crne Gore, svaka crkva, a posebno parohijska bile samostalna pravna lica (imaonici), nad kojima Mitropolija nije imala vlasničke kompetencije.
To se može vidjeti iz isprave posjedovni list br 215, katastar srez barski, skupština opština Bar, katastarska opština Seoci (državni arhiv Cetinje, arhivski odsjek – Bar).
Kako navode, takav status crkava i manastira sa zemljištem i grobljem nije mijenjan, već su crkve i manastiri bili upisani kao posebna pravna lica. Dakle ni na jednoj od ovih nepokretnosti SPC, odnosno Mitropolija, nije označena kao njihov vlasnik. Iz ovoga proizilazi da status crkava i manastira nije mijenjan do 1988. godine. Vođene su pod imenom svetitelja ili svetaca kojima su bile posvećene kao pojedinačna pravna lica sa sopstvenim matičnim brojem. Takav status imala je i bogomolja u Donjim Seocima i Gornjim Seocima posvećena Svetom Nikoli.
Tek su, prema navodima Komunice, u postupku izlaganja tokom septembra 1988. godine, bez punovažne isprave koja bi sadržala jasan i nedvosmislen osnov sadržan u zakonu, drugom propisu, opštem aktu odnosno pojedinačnom aktu, navedena bogomolja, zemljište i bratstveničko groblje upisani u popisni list na Mitropoliju crnogorsko-primorsku – manastir Cetinje.
Najava bez epiloga
Podsjetimo, iz kancelarije zaštitnika imovinsko-pravnih interesa Crne Gore najavljeno je u maju ove godine da će preduzeti sve neophodne radnje kako bi utvrdila da li je prepisom crkve u Seocima u Crmnici i pripadajućeg groblja u svojinu Mitropolije crnogorsko-primorske otuđena državna imovina i to mimo propisa i bez pravnog osnova, kako je to u dopisima i zahtjevu za hitno postupanje državnih organa već dvije godine ukazivalo NVU Komunica NG.
Ovakav odgovor zaštitnika, koji potpisuje zamjenik kancelarije u Kotoru, nadležne za reon Primorja, stigao je 22. maja na adresu Komunice NG, tri mjeseca od upućene inicijative i tek nakon naknadne urgencije u postupanju, iako je očekivani rok za odgovor bio osam dana.
Crmničanin Igor Gojnić iz NVU Komunica NG, koje proteklih godina ukazuje na nedopustivo ćutanje državne administracije na otuđivanje državnog sakralnog blaga, mjesnih seoskih crkava i grobalja, naveo je tada da su predstavnici te NVU od zaštitnika „odgovore dobili na sve sem na ključna pitanja“.
- A to su da li je kao strana s aktivnom legitimacijom bio nadležan da blagovremeno reaguje da do neosnovanog upisa ne dođe, posebno nakon niza upozorenja i činjenica da su ovim povodom protiv odgovornih u barskoj područnoj jedinici Uprave za nekretnine podnijete krivične prijave – kazao je Gojnić Pobjedi.
Zamjenik zaštitnika imovinsko-pravnih interesa države Ivan Đurišić je u odgovoru Komunici naveo da će preduzeti sve povodom podneska koji su dobili.
- Nakon pribavljanja hronologije i arhivske građe za nepokretnosti iz većeg broja katastarskih opština pobliže označenim u Vašem podnesku, steći će se uslovi za provjeru činjenica koje se odnose na otuđenje državne imovine, a o čemu će zakonski zastupnik države Crne Gore obavijestiti nadležne organe, kao i po potrebi preduzeti procesne radnje u pravcu zaštite državne imovine – navedeno je, između ostalog, u odgovoru Đurišića, u koji je Pobjeda imala uvid.
Odgovor se odnosi i na niz drugih pojedinačnih inicijativa koje je istim povodom Komunica NG uputila povodom sličnih upisa crkava i grobalja širom Crmnice.
Sporovi koje vodi Prijestonica
Slična situacija je i sa nekim crkvama i grobljima u drugim opštinama koje ne reaguju, izuzev Prijestonice, koja je pokrenula zvaničan spor za vraćanje groblja u selu Građani, koje je na sličan način u gotovo identičnoj proceduri upisano u svojinu Mitropolije.
Prijestonica Cetinje podnijela je tužbu Osnovnom sudu u tom gradu protiv Mitropolije crnogorsko-primorske (SPC) kojom se traži da seoska groblja u Građanima, u Riječkoj nahiji, koja su, kako navode, neosnovano upisana na MCP, budu vraćena u vlasništvo države, odnosno na raspolaganje opštini i tretirana kao opšta dobra koja nikako ne mogu biti predmet privatne svojine, odnosno crkvene organizacije.
Sudski postupak je u toku.
Iz Mitropolije je ranije saopšteno da će, koristeći zakonske mogućnosti, braniti svoju imovinu. Dodali su da je riječ o istrajavanju na anticivilizacijskom i nepravednom odnosu prema Mitropoliji i njenoj imovini, te da takvi potezi ne služe vladavini prava ,,niti interesima građana Cetinja i Crne Gore“.
S druge strane, upravo su predstavnici mještana nekoliko sela u cetinjskoj opštini problematizovali osnov upisa vlasništva Mitropolije nad seoskim grobljima i grobljanskim crkvama rađenim uz podršku nekadašnje Knjaževine, a potom i Kraljevine Crne Gore. Prijestonica Cetinje je najavila da će u saradnji sa mjesnim zajednicama sa teritorije Cetinja pripremiti nove postupke koji bi imali za cilj upis svojine na državu i pravo raspolaganja nad onim katastarskim parcelama za koje ističu da su mimo pravnog osnova upisane u svojinu Mitropolije.
U slučaju groblja u selu Građani je pokrenuta tužba, ali na osnovu prikupljenog materijala i analiza koje je uradila Direkcija za imovinu i zaštitu imovinsko-pravnih odnosa Prijestonice pokrenuto je na desetine zahtjeva za vođenje upravnih sporova.
U tim sporovima traži se primjena zakona koji preciziraju da groblja kao lokalna dobra u opštoj upotrebi ne mogu biti bilo čija svojina, osim države koja pravo raspolaganja, odnosno korišćenja može da delegira na opštine u okviru kojih se nalaze pripadajuće mjesne zajednice u čijem ataru se nalaze ta groblja.
Crkva, međutim, na nivou Crne Gore forsira drugi narativ, što za posljedicu ima i konfliktne situacije i postavljanje zastava i oznaka-tabli, kojima se groblja, iako dobra u opštoj upotrebi, prisvajaju i daje im se nacionalni, srpski prefiks.
