Akcioni plan za poglavlje koje se smatra jednim od najzahtjevnijih definiše ukupno 251 obavezu, za čiju realizaciju je zaduženo 25 institucija. Realizacijom aktivnosti definisanih u ovom Akcionom planu ispuniće se sve obaveze koje je EU definisala u Poglavlju 27 kako završnim mjerilima, tako i tekstom Zajedničke pozicije EU za ovo poglavlje.
Pregovaračko poglavlje 27 – Životna sredina i klimatske promjene (Poglavlje 27) otvoreno je na Međuvladinoj konferenciji koja je održana 10. decembra 2018. u Briselu.
Zajedničkom pozicijom EU za Poglavlje 27 definisano je sljedećih 8 završnih mjerila koje je Crna Gora u obavezi da ispuni kako bi dostigla internu spremnost za zatvaranje poglavlja u narednom periodu:
1) Crna Gora nastavlja da se usklađuje sa horizontalnim direktivama i pokazuje da će u potpunosti biti spremna osigurati njihovo djelotvorno sprovođenje i primjenu na dan pristupanja;
2) Što se tiče kvaliteta vazduha, Crna Gora se u potpunosti usklađuje sa revidovanom Direktivom o smanjenju nacionalnih emisija određenih atmosferskih zagađujućih materija (Direktiva NEC 2016/2284/EU). Crna Gora predstavlja analizu troškovno efikasne strategije kontrole emisija za 2020. i 2030, koja će poslužiti kao osnova za konačni sporazum između EU i Crne Gore o njenim obavezama smanjenja prema NEC direktivi. Crna Gora godišnje izvještava o svojim emisijama u skladu sa Direktivom i Konvencijom o prekograničnom zagađenju vazduha na velikim udaljenostima i razvija nacionalni program za kontrolu zagađenosti vazduha. Osim toga, Crna Gora unapređuje pripremu za implementaciju pravne tekovine EU u ovoj oblasti redovnim preduzimanjem mjera za smanjenje zagađenja vazduha u Crnoj Gori, posebno u područjima gdje su prekoračene granične vrijednosti EU za kvalitet vazduha, te razvijanjem ili ažuriranjem planova za kvalitet vazduha, kako je predviđeno Direktivom o kvalitetu vazduha i čistijem vazduhu u Evropi (Direktiva 2008/50/EC).
3) Crna Gora odlučuje o svom sistemu upravljanja otpadom i posvećuje adekvatna sredstva za investicije u infrastrukturu, u skladu sa relevantnim propisima EU, uključujući hijerarhiju otpada. Crna Gora uspostavlja programe prevencije otpada, priprema planove upravljanja otpadom (WMP) i usvaja mjere za odvojeno sakupljanje otpada za papir, metal, plastiku i staklo.
4) Crna Gora ostvaruje značajan napredak u pogledu usklađivanja sa pravnom tekovinom u sektoru voda, uključujući zakonodavstvo o vodi za piće i Direktivu 2008/56/EC kojom se uspostavlja okvir za djelovanje Zajednice u oblasti politike zaštite morske sredine. Crna Gora imenuje nadležne organe za vodu za piće i razvija planove upravljanja rječnim slivovima za svaki riječni sliv, koji se u potpunosti nalazi na njenoj teritoriji, uključujući dijelove međunarodnih područja rječnog sliva koji pripadaju njenoj teritoriji.
5) U oblasti zaštite prirode, Crna Gora dostavlja Komisiji Liste predloženih lokacija Natura 2000, koja u dovoljnoj mjeri pokrivaju tipove staništa i vrste u skladu sa zahtjevima Direktive o pticama i Direktive o staništima. Crna Gora pokazuje sposobnost upravljanja mrežom Natura 2000, uključujući davanje odgovarajućeg statusa zaštite Ulcinjskoj solani i efikasno sprovođenje neophodnih mjera očuvanja koje dovode do poboljšanja statusa njene zaštite.
6) Crna Gora nastavlja usklađivanje sa pravnom tekovinom EU u sektoru: hemikalija, buke i civilne zaštite, i pokazuje da će u potpunosti biti spremna osigurati primjenu i sprovođenje zahtjeva EU danom pristupanja.
7) Što se tiče klimatskih promjena, Crna Gora nastavlja svoje usklađivanje sa pravnom tekovinom EU, posebno usvajanjem zakona o funkcionisanju Evropskog sistema trgovanja emisijama (EU ETS), u skladu sa EU ETS Direktivom 2003/87/EZ i njenim uzastopnim amandmanima. Crna Gora se dalje usklađuje sa relevantnim podzakonskim aktima o monitoringu i izvještavanju, akreditaciji i verifikaciji, registru Unije, besplatnoj dodjeli i aukciji. Crna Gora osigurava da postoji odgovarajući okvir za implementaciju EU ETS-a u cijelosti u pogledu praćenja, izvještavanja i provjere emisija gasova s efektom staklene bašte.
8) Crna Gora, u skladu sa Akcionim planom za transpoziciju, implementaciju i primjenu pravne tekovine EU o životnoj sredini i klimatskim promjenama, značajno povećava kapacitete upravnih tijela na svim nivoima, uključujući inspekcijske službe, dodatno poboljšava koordinaciju rada i pokazuje da su sve odgovarajuće administrativne strukture i adekvatne obuke realizovane dovoljno ranije prije pristupanja kako bi se omogućila implementacija i sprovođenje pravne tekovine u svim sektorima ovog poglavlja.
Zajedničkom pozicijom konstatovani su sljedeći zahtjevi Crne Gore za prelaznim periodima:
1) EU prima k znanju zahtjev Crne Gore za prelaznim razdobljem do 31. decembra 2027. za puno sprovođenje člana 13 stav 1 Direktive 2008/50/EZ o kvalitetu vazduha i čistijem vazduhu za Evropu, u dijelu koji se tiče primjene graničnih vrijednosti za suspendovane čestice PM10 za sjevernu kritičnu zonu kvaliteta vazduha i južnu kritičnu zonu;
2) Do 31. decembra 2030. u pogledu člana 11 stav 2 Okvirne Direktive 2008/98/EZ o otpadu. U tom periodu, Crna Gora namjerava da sprovede Direktivu kako slijedi:
i. Pripreme za ponovnu upotrebu i recikliranje otpadnih materijala, kao što su papir, metal, plastika i staklo treba da se povećaju na najmanje 50 % cjelokupne težine;
ii. Pripreme za ponovnu upotrebu, reciklažu i druge načine ponovnog korišćenja materijala i neopasnog građevinskog otpada treba da se povećaju na najmanje 70% mase otpada.
3) Do 31. decembra 2033. u pogledu člana 5 stav 2 tač. a, b, i c Direktive 1999/31/EZ o deponijama. U ovom periodu, Crna Gora namjerava da postepeno smanji količinu komunalnog otpada koji se odlaže na postojeća neuređena odlagališta kako slijedi:
i. Do 31. decembra 2025, udio biorazgradivog komunalnog otpada koji se odlaže na deponije biće smanjen na 75% ukupne količine (po masi) biorazgradivog komunalnog otpada proizvedenog 2010.– s najvećom godišnjom količinom od 109,500t;
ii. Do 31. decembra 2029, biće smanjen na 50% – s najvećom godišnjom količinom od 73.000t;
iii. Do 31. decembra 2033, biće smanjen na 35% – s najvećom godišnjom količinom od 36.500t.
4) Do 31. decembra 2030. u pogledu člana 6 stav 1 Direktive 94/62/EZ o ambalaži i ambalažnom otpadu. U ovom periodu, Crna Gora namjerava da preduzme neophodne mjere da bi ispunila ciljeve kojima je obuhvaćena cijela njena teritorija kako slijedi:
i. Ponovo će se iskoristiti najmanje 50% i najviše 65% mase ambalažnog otpada;
ii. U okviru ovog opšteg cilja, recikliraće se najmanje 25% mase i najviše 45% mase svih ambalažnih materijala sadržanih u ambalažnom otpadu, pri čemu je udio mase svakog ambalažnog materijala najmanje 15%.
5) Do 31. decembra 2027. u pogledu člana 7 stav 1 Direktive 2012/19/EU o otpadnoj električnoj i elektronskoj opremi. U ovom periodu, Crna Gora namjerava da primijeni načelo odgovornosti proizvođača i dostigne najmanje godišnje stope prikupljanja kako slijedi:
i. Od 2024. najmanja godišnja stopa prikupljanja biće 45%, izračunato na osnovu ukupne mase prikupljenog OEEO, u skladu s čl. 5 i 6 Direktive 2012/19/EU u datoj godini u Crnoj Gori, izraženo u procentima prosječne mase električne i elektronske opreme stavljene u promet u Crnoj Gori u prethodne tri godine;
ii. Od 2027. najmanja godišnja stopa prikupljanja biće 65% prosječne mase električne i elektronske opreme stavljene u promet u prethodne tri godine, ili 85% OEEO generisanog u Crnoj Gori.
6) Do 31. decembra 2027. u pogledu člana 10 stav 1 Direktive 2006/66/EZ o baterijama i akumulatorima i otpadnim baterijama i akumulatorima. U ovom periodu, Crna Gora namjerava da dostigne najmanje godišnje stope prikupljanja kako slijedi:
i. Crna Gora će prvi put obračunati stopu prikupljanja do 2024. godine;
ii. Crna Gora će dostići sljedeće najmanje stope prikupljanja: 25% do 31. decembra 2023. godine i 45% do 31. decembra 2027.
7) Do 31. decembra 2025. godine u pogledu člana 3 Direktive 96/59/EZ o odlaganju polihlorovanih bifenila (PCB) i polihlorovanih terfenila (PCT). Popis PCB biće završen tokom 2018, dok će se dekontaminacija opreme raditi od 2019.
8) EU prima k znanju zahtjev Crne Gore za prelaznim periodom do 31. decembra 2035. za potpunu primjenu člana 4.4. Direktive 2000/60/EZ kojom se uspostavlja okvir za djelovanje Zajednice na području politike voda (Okvirne direktive o vodama-ODV), do primjene Direktive Savjeta 91/271/EEZ o komunalnim otpadnim vodama, za postizanje dobrog statusa voda, do 31. XII 2035.
9) EU prima k znanju zahtjev Crne Gore za prelaznim razdobljem do 31. decembra 2024. u pogledu poglavlja IV i Aneksa Direktive 2007/60/ EZ (Direktiva o poplavama), kada je u pitanju izrada planova za upravljanje rizikom od poplava.
10) EU prima k znanju zahtjev Crne Gore za prelaznim razdobljem do 31. XII 2035. u pogledu članova 3, 4, 5, 6 i 7 Direktive 91/271/EEZ o prečišćavanju komunalnih otpadnih voda, koji se odnose na rokove za izgradnju sistema za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda.
11) EU prima k znanju zahtjev Crne Gore za prelaznim razdobljem do 1. januara 2030. za potpuno sprovođenje Poglavlja II (integrisano sprečavanje i kontrola zagađivanja životne sredine) i Poglavlja V (isparljiva organska jedinjenja ) Direktive 2010/75/EU.
Iako će se o navedenim prelaznim periodima konačan stav zauzeti tokom daljeg toka pregovora između Crne Gore i Evropske unije, isti su bili polazište prilikom strateškog planiranja obaveza u Poglavlju 27.
Radna grupa za pripremu i vođenje pregovora o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji za oblast pravne tekovine EU koja se odnosi na pregovaračko poglavlje 27 – Životna sredina i klimatske promjene (u daljem tekstu: Radna grupa za Poglavlje 27) je tokom 2019. detaljno analizirala zahtjeve EU u okviru svih 10 oblasti koje su obuhvaćene ovim poglavljem 1 i pripremila Akcioni plan za ispunjavanje završnih mjerila u Poglavlju 27 - Životna sredina i klimatske promjene koji definiše jasne korake u pogledu:
- aktivnosti koje je potrebno preduzeti kako bi se realizovale obaveze definisane završnim mjerilima, odnosno tekstom Zajedničke pozicije EU za Poglavlje 27;
- načina realizacije definisanih aktivnosti;
- nadležnih institucija koje su odgovorne za realizaciju definisanih obaveza;
- roka do kojeg je potrebno realizovati aktivnosti, i
- izvora finansiranja sa procjenom potrebnih sredstava za realizaciju definisanih aktivnosti (gdje je to bilo moguće precizno identifikovati).
Realizacijom aktivnosti definisanih u ovom Akcionom planu ispuniće se sve obaveze koje je EU definisala u Poglavlju 27 kako završnim mjerilima, tako i tekstom Zajedničke pozicije EU za Poglavlje 27. Akcionim planom su, takođe, definisane i aktivnosti koje je potrebno preduzeti kako bi se realizovale i preostale obaveze iz Nacionalne strategije za transpoziciju, implementaciju i primjenu pravne tekovine EU u oblasti životne sredine i klimatskih promjena odnosno Akcionog plana Strategije (početno mjerilo), koja je istekla i odnosila na period jul 2016-jul 20202, odnosno obaveze koje proističu iz Pregovaračke pozicije za poglavlje 27 koju je Vlada Crne Gore usvojila u februaru 2018.
Akcioni plan definiše ukupno 251 obavezu, koje su podijeljene na sljedeći način:
horizontalno zakonodavstvo: 17,
kvalitet vazduha: 19,
upravljanje otpadom: 37,
kvalitet voda: 33,
zaštita prirode 71: (od čega 19 u okviru AP za upravljanje Ulcinjskom Solanom),
industrijsko zagađenje: 15,
hemikalije: 27,
1 Horizontalno zakonodavstvo, kvalitet vazduha, upravljanje otpadom, kvalitet voda, zaštita prirode, industrijsko zagađenje, hemikalije, buka, civilna zaštita i klimatske promjene.
2 Prema Završnom izvještaju o realizaciji Nacionalne strategije za transpoziciju, implementaciju i primjenu pravne tekovine EU u oblasti životne sredine i klimatskih promjena s Akcionim planom za period 2016-2020. ukupan stepen realizacije obaveza za period 2016-2020 je 80,35%. Ovaj procenat smatra se uspješnim, posebno imajući u vidu da je od preostalih 68 nerealizovanih obaveza čak 14 vezano za donošenje novog Zakona o upravljanju otpadom i Zakona o homologaciji vozila. Takođe, većina preostalih obaveza koje su evidentirane kao nerealizovane nijesu u cjelosti nerealizovane, jer su tokom izvještajnog perioda odrađene brojne aktivnosti u dijelu njihove realizacije. Stepen reallizacije horizontalnih obaveza je 100%, dok su oblasti sa stepenom realizacije iznad 90% Hemikalije, Kvalitet vazduha i Industrijsko zagađenje.
buka: 12,
civilna zaštita: 9 i
klimatske promjene 11.
Za realizaciju navedenih obaveza nadležno je 25 institucija, i to: Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, Ministarstvo pravde, ljudskih i manjinskih prava, Ministarstvo ekonomskog razvoja, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstvo kapitalnih investicija, Ministarstvo unutrašnjih poslova, Ministarstvo zdravlja, Kancelarija za evropske integracije, Uprava pomorske sigurnosti, Uprava za vode, Uprava za inspekcijske poslove, Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove, Uprava carina, Uprava za ugljovodonike, Uprava za šume, Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju, Agencija za zaštitu prirode i životne sredine, Zavod za geološka istraživanja, Institut za javno zdravlje Crne Gore, Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom, Javno preduzeće za nacionalne parkove, Centar za ekotoksikološka ispitivanja, Centar za obuku sudija, Prirodnjački muzej i Udruženje za unapređenje vodosnabdijevanja, tretman i odvođenje otpadnih voda Crne Gore. Nadležnosti imaju i: Skupština Crne Gore, Državno i osnovno tužilaštvo, kao i svih 24 jedinica lokalne samouprave. Prepoznati nosioci aktivnosti su i: Univerzitet Crne Gore, Institut za biologiju mora, ali i upravljači zaštićenih područja, lokalna preduzeća za vodovod i kanalizaciju, operateri industrijskih postrojenja i organizacije civilnog društva.
Ovako definisan Akcioni plan predstavlja ključni strateški dokument za planiranje i sprovođenje obaveza u okviru Poglavlja 27, čijom realizacijom će se dostići interna spremnost za zatvaranje pregovora u ovom Poglavlju. Kako bi se osigurala blagovremena i kompletna realizacija obaveza u skladu sa definisanim nadležnostima i rokovima, realizacija Akcionog plana pratiće se na redovnim sastancima Radne grupe za Poglavlje 27.
Izvještaj o realizaciji Akcionog plana biće pripreman na polugodišnjem nivou i dostavljan Vladi na upoznavanje i usvajanje. Isti izvještaj će biti prevođen na engleski jezik, kako bi se pravovremene informacije dostavljale Evropskoj komisiji, te da bi postojala stalna informisanost nadležnih tijela Evropske komisije, naročito u susret održavanju redovnih godišnjih sastanaka Pododbora za saobraćaj, životnu sredinu, energetiku i regionalni razvoj i Odbora za stabilizaciju i pridruživanje. Izvještaj o realizaciji Akcionog plana će se pripremati u koordinaciji Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma kao krovne institucije za Poglavlje 27, odnosno organizacione jedinice u ministarsvu nadležne za pitanja EU integracija i Radne grupe za Poglavlje 27, koordinatora za 10 podoblasti u okviru Poglavlja 27 i sekretara/kontakt osobe za Poglavlje 27 u Kancelariji za evropske integracije.
Konačno, veoma važne su aktivnosti koje će se realizovati u kontekstu ispunjenja obaveza iz Zelene agende za Zapadni Balkan koja odslikava obaveze iz Evropskog zelenog sporazuma, usvojenog od strane Evropske komisije u decembru 2019. S tim u vezi, ovaj Akcioni plan prepoznaje ključne aktivnosti iz Mape puta (Priloga uz Evropski zeleni sporazum), u oblastima koji pripadaju Poglavlju 27.
Finansijski aspekt realizacije planiranih obaveza u cilju ispunjenja završnih mjerila biće detaljno analiziran i predstavljen kroz zaseban dokument, što je ujedno i prepoznato kao obaveza ovim dokumentom.
