Dok se i dalje otkrivaju posljedice rata u Ukrajini, Evropa se suočava sa nizom kriza. Rast cijena struje, gasa i nafte, kao posljedica ekonomskih sankcija Rusiji, bio je najočiglednija rana posljedica rata. Drugdje je uticaj korišćenja hrane i đubriva kao oružja bio ogroman.
Energetska kriza se prepliće s već postojećom i rastućom inflacijom, posljedicom pandemije i dugotrajnim naporom da se ubrizga novac u domaće ekonomije i održe na površini ekonomije koje su tonule. Kako rat dugo traje, bezbjednost država i vanjska politika, posebno evropskih država, i dalje su na iskušenjima.
Ova nesigurnost ponovo je pokrenula tekuću debatu o budućnosti Evropske unije (EU), debatu koja je prethodila rusko-ukrajinskom ratu, ali je u velikoj mjeri povezana sa davno utvrđenim prioritetom Ukrajine da ima bliske veze sa EU. Kao rezultat te debate, bilo je različitih poziva na reforme kako bi Evropska unija postala otpornija, konkurentnija i globalno relevantnija.
Čvrsto vjerujem da je vrijeme za promjene, posebno što se tiče članstva u EU
U ovom članku, međutim, želio bih da se fokusiram na budućnost Evropske unije u odnosu na odnose između njenih susjeda. Politika proširenja, koja se često naziva najuspješnijom politikom EU, stagnira. Postoji niz zemalja, koje se nazivaju zemlje kandidati, od kojih mnoge na Zapadnom Balkanu, koje teže da postanu punopravne države članice, ali tek treba da budu prihvaćene. Međutim EU se nije proširila gotovo 10 godina, otkako se Hrvatska pridružila kao država članica 2013.
EU mora hitno da pokrene nove metode integracije i mora dati prioritet raspravama oko politike proširenja EU. Iako su snaga i bezbjednost EU posljednjih godina dovedeni u pitanje, već su preduzeti koraci za jačanje evropskog razvoja i bezbjednosti, kao što je inicijativa francuskog predsjednika Emanuela Makrona za novu evropsku političku zajednicu, dominantno političku zajednicu za koju se nada da bi omogućila efikasniju koordinaciju i integracija između evropskih država.
Po mom mišljenju, rat u Ukrajini je najočigledniji simptom različitih iskušenja sa kojima se EU suočava u političkom domenu, ali drugi izazovi kao što su strukturna socio-ekonomska pitanja i ogromna kriza zbog klimatskih promjena zahtijevaju osvježene pristupe EU. Od, na primjer, ubrzanja zelene tranzicije, do toga da se učini više kada je u pitanju politička konsolidacija EU sa zemljama Zapadnog Balkana; za ove osvježene pristupe potrebna je hrabrost, vizija i snažno vođstvo.
Nova vizija
Regionalna saradnja na Balkanu dobila je novi podsticaj okvirom WB6 (Western Balkan 6 Initiative) koji sam imao zadovoljstvo da pokrenem u formi non-pejpera 2013. godine, a kasnije ga i oblikovati sa kolegama iz regiona i Evropskom komisijom tokom 2013. i 2014. godine. Cilj okvira WB6 bio je učvršćivanje regionalne saradnje na Zapadnom Balkanu u oblastima vladavine prava, razvoja infrastrukture i olakšavanja trgovine, s ciljem poboljšanja priprema svake pojedinačne zemlje za njihovo eventualno pristupanje EU.
Okvir WB6 doprinio je razvoju postojećih širih platformi za koordinaciju kao što je Proces saradnje u Jugoistočnoj Evropi. Takođe okvir WB6 postaje sastavna komponenta Berlinskog procesa 2014. godine, procesa koji je imao za cilj unapređenje saradnje između EU i potencijalnih država kandidata Zapadnog Balkana. Određeni pomaci napravljeni su zahvaljujući Inicijativi WB6 i Berlinskom procesu, ali zamah ka članstvu ovih država u EU je u velikoj mjeri oslabio, uprkos novim sporazumima potpisanim krajem 2022. Entuzijazam i optimizam koji su postojali prije deset godina čini se da su gotovo nestali.
EU mora hitno da pokrene nove metode integracije i da prioritet raspravama oko politike proširenja
Stoga, čvrsto vjerujem da je vrijeme za promjene, posebno što se tiče članstva u EU. Moja je preporuka da EU restrukturira svoju politiku članstva i uključi novu kategoriju - pridružena članica. EU bi trebala da odobri status pridružena članica kvalifikovanim državama kandidatima do januara 2027. uz navođenje neophodnih regulatornih zadataka, koje države kandidati moraju obaviti mnogo prije dobijanja statusa.
Takva formula za članstvo bi, na primjer, omogućila zemljama Zapadnog Balkana da u potpunosti učestvuju u radu Evropskog parlamenta, dodajući oko 50 poslanika u Evropskom parlamentu. Ove države, nove pridružene članice mogle bi da učestvuju u većini koraka zakonodavnog procesa kao punopravne članice, ali za prvo vrijeme ne bi mogle da imenuju komesare ili blokiraju odluke Evropskog savjeta. Mogućnost da pridružene članice učestvuju u zakonodavnom procesu, ali ne i u konačnom donošenju odluka, dala bi dodatno vrijeme EU da sprovede neophodne unutrašnje reforme bez usporavanja procesa proširenja.
Države pridružene članice morale bi u potpunosti da se pridržavaju bezbjednosne i vanjske politike EU, pomažući u smirivanju postojećih političkih tenzija. Nove pridružene članice ne bi mogle da se pridruže šengenskom sistemu dok se ne ispune svi uslovi, ali bi bilo potrebno da uvedu slobodno kretanje ljudi, roba, usluga i kapitala kao i što je bilo gdje drugo na zajedničkom evropskom tržištu (to je sada slučaj sa zemljama poput Rumunije i Bugarske). Na ovaj način bi se i najakutniji, iako politički relevantni problemi u regionu, sveli na puku prepirku.
Time što bi postale pridružene članice sa punim pristupom razvojnim fondovima EU, zemlje Zapadnog Balkana konačno bi mogle da prevaziđu i otklone sopstvene prepreke za ekonomski razvoj.
Region naseljava oko 17,5 miliona ljudi, slično kao i populacija Rumunije koja broji oko 19 miliona ljudi. Prema sadašnjoj politici EU, zemlje kandidati u regionu (uključujući Tursku) imaju pravo na oko 12-14 milijardi dolara iz instrumenata pretpristupne podrške. Prema knjizi podataka Svjetske banke, BDP po glavi stanovnika u Rumuniji, državi koja je članica EU od 2007. godine, bio je 2001. godine otprilike isti kao u Crnoj Gori, Srbiji i Sjevernoj Makedoniji,a bio je znatno veći nego u Albaniji i Bosni i Hercegovini zbog prethodnih oružanih sukoba u ovim zemljama. U 2001. godini, BDP po glavi stanovnika u Rumuniji bio je 1.800 USD, a prosjek BDP-a po glavi stanovnika za šest zemalja Zapadnog Balkana bio je 1.600 USD.
Međutim, 2021. godine rumunski BDP po glavi stanovnika bio je 15.000 dolara, dok je prosjek WB6 bio oko 7.500 dolara, što je drastičan gubitak ekonomske moći za zemlje Zapadnog Balkana, posebno ako se uzme u obzir da se radi o velikom jazu između Rumunije i zemalja kojesu dvije decenije prije bile na skoro istom nivou. U 2023. godini ekonomije Zapadnog Balkana su i dalje male i regionalno tržište ostaje slabo povezano.
Što je Zapadni Balkan otporniji na klimatske promjene, to EU može biti otpornija
S druge strane, Rumunija je članica EU već 15 godina, i uživa brojne beneficije kao što je 4 milijarde dolara ekonomske pomoći 2021. godine. Rumunija bi mogla da dobije 30 milijardi eura neto priliva iz budžetskog okvira EU 2021-2027, a prethodno je primila oko 40 milijardi eura neto priliva iz okvira budžeta 2014-2020. Stoga je razumno očekivati da bi zemlje Zapadnog Balkana, ako bi bile pridružene članice, imale koristi od sličnih iznosa ekonomske pomoćikada se uzme u obzir veći jaz u odnosu na prosječni BDP u EU po glavi stanovnika. Kakav bi to podsticaj mogao da bude!
U međuvremenu, EU bi trebalo da osigura da se tokom ovog perioda kritične reforme izvrše u skladu sa mehanizmom vladavine prava kako bi se nastavio trajni ekonomski razvoj, sigurnost i integracija Evrope i njenih država.
Opisana formula bi se mogla koristiti i za druge zemlje koje zbog spornih teritorija nisu u mogućnosti da nastave proces proširenja EU.
Ne zaboravite na klimatske promjene!
Novi i hrabri pristup konsolidaciji EU ne samo da bi promovisao ekonomsku i političku sigurnost, već bi bio važan za obezbjeđivanje otpornosti na uticaj klimatskih promjena na Zapadnom Balkanu. Što je Zapadni Balkan otporniji na klimatske promjene, to EU može biti otpornija.
Istorijski gledano, tehnološke promjene su bile manje-više spontana stvar. Bio je to postepen proces u kojem su se ekonomski i tehnološki razvoj preklapali bez unaprijed određenog ili jasnog kursa. Međutim, agenda dekarbonizacije, ili Ciljevi održivog razvoja UN-a do 2030. godine, nametnula je ograničenje emisije gasova koji stvaraju efekat staklene bašte, što znači da je po prvi put nametnut zajednički smjer ekonomskih, društvenih i tehnoloških promjena na globalnom nivou. Iako je legitimno sa stanovišta naseljenosti planete, ne znamo kakve su neželjene posljedice takvog pravca i da li će međunarodna zajednica moći uspješno da upravlja ekonomskim, društvenim i tehnološkim promjenama koje su u sudaru sa ovim mjerama.
Zbog svih gore navedenih razloga, i drugih koji ovdje nisu razrađeni, za ovaj novi pristup je potrebna dugoročna investicija. Teška vremena zahtijevaju pristupe i rješenja, i izvan zadatih okvira a proširenje politike članstva u EU da uključi i status pridružene države je jedan od takvih potrebnih pristupa.
(Uz dozvolu autora, tekst je preuzet sa sajta publicinternationallawandpolicygroup.org; Prevod: Portal Analitika)
