Crna Gora nema realnu sliku stanja životne sredine jer nedostaje kontinuirani monitoring koji bi sprovodile relevantne naučne institucije odvojene od donosilaca odluka u pojedinim oblastima – kazao je za Pobjedu prof. dr Vladimir Pešić sa Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta Crne Gore.
Takvo stanje, prema njegovim riječima, za posljedicu ima realizaciju brojnih projekata koji ne počivaju na temeljnim studijama i podacima pa često, kaže Pešić, ne znamo ili tek kasno spoznamo što smo vrijedno izgubili, odnosno što nam se, sa druge strane, novo događa i javlja u okruženju.
Kao konkretan primjer navodi alarmantan podatak od prije nekoliko godina o pronalasku velike populacije invazivne i po slakovodne ekosisteme devastirajuće „zebra školjke“ (Dreissena polymorpha) na Šaskom jezeru, a potom i na pojedinim lokacijama na Bojani, koja nije uticala da se ova vrsta mekušaca stavi pod ozbiljnu lupu države.
„Riječ je o jednoj od najinvazivnijih vrsta globalno, zbog koje Sjedinjene Američke Države godišnje izdvajaju ogromna sredstva pokušavajući da njenu populaciju drže pod kontrolom“, navodi Pešić.
Ova vrsta školjke - koja poput tepiha pokriva jezersko dno, istiskuje domaće vrste bentosnih organizama, i utiče na disbalans fitoplanktona, što uzrokuje dramatične promjene u vodenoj sredini - otkrivena je u okviru istraživanja koje su od 9. do 21. aprila 2017. godine koje su radili biolozi UCG sa kolegama iz američkog Centra za istraživanje Velikih jezera.
Pešić ističe da u larvenom stadijumu školjka parazitira na svim vrstama šaranskih riba, a poslije toga napušta „domaćina“ i pretvara se u odraslu školjku.
Globalni problem
Prema njegovim riječima, američko, ali i iskustva drugih zemalja koje su suočene sa ovom vrstom prenijetom preko brodova iz matičnog Kaspijskog jezera širom svijeta, ukazuje da ima ozbiljan uticaj i proizvodi direktnu štetu, što iziskuje iznalaženje raznih vidova borbe, ali i prevencije.
Pešić ističe da se svake godine u SAD izdvoji, samo u oblasti Velikih jezera, više od pola milijarde dolara za suzbijanje ove školjke koja ima tendenciju širenja i izaziva velike štete po životnu okolinu.
„Ukupna šteta koju je načinila ova vrsta u Americi počev od 1988. godine, kada je prvi put registrovana u oblasti Velikih jezera u Kanadi, procjenjuje se na više od pet milijardi dolara“, naveo je sagovornik.
Dodao je da su preliminarna istraživanja od prije nekoliko godina ukazala na postojanje nove vrste parazita koji bi se mogao koristiti za suzbijanje invazivnih vrsta i imati primjenu u kontroli ove vrste u vodenim ekosistemima.
Upravo je istraživanje u Crnoj Gori, koje je za posljedicu imalo evidentiranje „zebra školjke“, realizovano u okviru projekta „Korišćenje novih parazita za kontrolu sjevernoameričke populacije školjki roda Dreissena“.
Kod nas je, kako kaže Pešić, sve stalo na tom projektu. Neupitno je da li proizvodi efekat i kako se rast njene populacije odražava, samo je pitanje u kojem obimu. A do sada pokazatelje o tome nemamo.
„Postoji realna bojazan da se, ili će ubrzo, proširiti i na Skadarsko jezero, ali za to nema adekvatnog monitoringa, niti je država preduzela neke konkretne korake da isprati stanje“, kaže Pešić.
Prema njegovim riječima, prisustvo „zebra školjke“ potvrđeno je na osnovu DNK molekularnih analiza koje su provedene u okviru projekta sa američkim kolegama.
„Svuda u svijetu postoje mali projekti u okviru kojih imaš mogućnost da uradiš neke analize i tako se lakše obezbjeđuju podaci. Ovdje nažalost nema interesovanja, nijesam kasnije radio niti pratio stanje populacije. Imam interes naučni, ali za to su potrebni vrijeme i sredstva, koja nedostaju osim da to finansiram o svome trošku. Ljude u Crnoj Gori, nažalost, takve stvari ne interesuju“, kazao je Pešić.
Nedostaju naučni podaci
Prema njegovim riječima, u Crnoj Gori upravo nedostaju projekti koji daju relevantne naučne podatke.
Za to, kaže on, nema sluha na nivou države, a i sam koncept monitoringa je postavljen tako da nijesu jasno razdvojene pozicije i uloge onoga ko prikuplja podatke i institucije koja na osnovu analize tih podataka donosi odluke.
„U situaciji kad ne postoje adekvatni podaci, temeljeni na kontinuiranom monitoringu, lakše je provući neke procjene uticaja i studije. Ponekad imam osjećaj da se kod nas ciljano radi da se onemogući dobijanje relevatnih podataka“, smatra Pešić.
Ukazuje da se i u Evropi gradi i stvara, ali od svakog projekta znatan dio prihoda opredjeljuje se za oporavak i zaštitu životne sredine, što kod nas nije slučaj.
„Pritom, u naprednim društvima kojima težimo makar na papiru, monitorinzi i praćenje stanja u različitim ekosistemima izvodi se na osnovu tendera na kojima se nadmeću naučne institucije, razvijajući zdravu konkurenciju zasnovanu na rezultatima i kompetencijama za svaku konkretnu oblast“, navodi Pešić.
Prema njegovim riječima, kod nas često stanje u nekoj oblasti prati ustanova koja potom donosi odluke, što je nespojivo jedno sa drugim.
„Slične vrste monopola imamo i u oblasti praćenja recimo zagađenja. A sve to ukazuje da smo daleko od realne ili vjerodostojne i objektivne slike“, ističe sagovornik.
Smatra da primjer školjke to pokazuje, posebno u situaciji kada to nije nešto što bode oči, ne predstavlja „akutni problem“ niti proizvodi talas nezadovoljstva u javnosti.
„Procesi u prirodi su iz našeg ugla spori, ali uticaj invazivnih vrsta koje mogu da dovedu do poremećaja u ekosistemu - inače ugroženim organskim zagađenjem i devastacijom - odvijaju se zapravo veoma brzo. Pokazuje to bum koji je „zebra školjka“ doživjela na američkom kontinentu za tri i po decenije“, zaključuje.
