Evropska Unija traži veći stepen slobode medija. Poput ostalih i taj briselski kriterijum zahtijeva ozbiljan pristup. Povremeno i sporadično domaće zlurado kritizerstvo nije od pomoći, a isprazna priča i farbanje medijske slike tamnim bojama još manje.
Generalna ocjena saopštena od evropskih zvaničnika je pozitivna, u suprotnom o kandidaturi za članstvo se ne bi ni razmišljalo. Naravno: nije sve idealno i nema bezgrešnih. U tom kontekstu, najsvježiji primjer je Mađarska koja u trenucima dok preuzima predsjedavanje Evropskom unijom doživljava spoljne pritiske i unutrašnje proteste zbog izmjena medijskih zakona.
Crnogorski Ustav i sloboda izražavanja: Iako se standardi znaju, nema egzahtnih normi koje bi Crna Gora trebalo da ispuni. No ipak, očekuje se da će primjedbe konstatovane u analitičkom izvještaju Brisela biti pravovremeno otklonjene. Napominjem, u taj i takav posao se ne polazi od nule, uzevši u obzir da većinu evropskih standarda već tretiramo kroz naš zakonski okvir.
Tako na primjer crnogorski Ustav garantuje slobodu izražavanja, a ona se, naveli su evropski eksperti, “u praksi široko primjenjuje”. Zakonom o elektronskim medijima nadležnosti Vlade u audio–vizuelnim medijskim uslugama su minimizirane, dok je u skladu sa praksom Evropskog suda za ljudska prava zakonski normirana i dodatna sudska zaštita za “postupanje novinara u dobroj vjeri”. Osim toga, podatak da od usvajanja Zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog Zakonika u maju 2010. godine, pa do danas, nije bilo osuđujućih presuda novinarima i urednicima itekako govori u prilog slobodi novinarskog pera.
U odnosu na veličinu države i broj stanovnika, evidentno je da imamo respektabilan broj medija. Postupci osnivanja informativnih kuća, dobijanja dozvola za rad, oporezivanja profita, kao i uslovi za poslovanje istih, mogu se svrstati u najliberalnije u Evropi. Ne mali novac koji se iz državne kase opredjeljuje za funkcionisanje Javnog servisa jedino se može tumačiti kao opredjeljenje i prethodne i ove Vlade da se ojačaju kapaciteti Radio televizije Crne Gore i obezbijedi “pravo javnosti da zna”.
Samoregulacija medija: Čak i površna analiza uređivačkih postupaka pokazaće da je u gotovo svim medijima prisutan pluralizam mišljenja. Polemike i prozivke, provjerene i nepouzdane informacije, postojeći i izmišljeni izvori, demanti i kontra-argumenti naša su medijska svakodnevica i dokaz ničim uslovljenih i od države nekontrolisanih uređivačkih koncepcija brojnih crnogorskih medija.
I složiću se da bi, kako bi se novinarski kodeks poštovao više nego do sada, trebalo dalje ojačati kapacitete Novinarskog samoregulatornog tijela putem uključivanja većeg broja uglednih novinara iz relevantnih informativnih kuća spremnih da u svim sporovima zastupaju isključivo i samo profesiju.
Dekriminalizacija klevete: Na tragu primjedbi iz briselskog izvještaja dr Igor Lukšić je u ekspozeu, prije stupanja na funkciju predsjednika Vlade, najavio dalje poboljšanje zakonske regulative u ovoj oblasti. Između ostalog, u namjeri da se unaprijede i ojačaju medijske slobode biće izmijenjen Krivični zakonik sa ciljem dalje dekriminalizacije klevete.
To će biti relevantan odgovor na kritiku iz analize da se „istraživački novinari suočavaju sa tužbama za klevetu i velikim novčanim kaznama“. Doduše, da bi se ta briselska primjedba do kraja eliminisala - i kolege novinari se moraju jače pridržavati etičkih i profesionalnih standarda.
Ipak, javne ličnosti moraju ispoljiti veći stepen tolerancije na prihvatljivu kritiku, što naravno ne znači da bi bez zaštite svojih prava trebalo da podnose blaćenja i uvrede. Ne zaboravimo da su govor mržnje, neistine, senzacionalizam, napad na privatnost i porodicu, nepoštovanje pretpostavke nevinosti, ponekad izazivali incidente koji su pomenuti pri zadavanju kriterijuma. Nek nam to bude nauk za ubuduće!
Evropske preporuke i domaća praksa: U debati i postupcima koji predstoje mora se voditi računa o preporuci Evropskog suda da su strože kazne u suprotnosti sa Evropskom konvencijom o slobodi izražavanja. Savjet Evrope sugeriše ukidanje krivičnih sankcija, a u slučaju kada ostaju, trebalo bi ukinuti kazne zatvora za klevetu, s tim da novčane kazne budu proporcionalne visini nastale štete.
Ali, od svih evropskih preporuka i pouka važnije je ovdje u Crnoj Gori imati taj pošten novinarski kod, oslonjen na tradicionalnu vrijednost da čuvamo drugoga od sebe. Drugim riječima: kriterijum koji se tiče medijskih sloboda više od zakonske regulative traži dobru volju i namjeru svih. Zato naredni potez mora biti zajednički. U tom smislu, sastanak premijera Lukšića sa medijskim poslenicima je obećavajući.
Andrijana VUKOTIĆ
Savjetnica predsjednika Vlade za odnose sa javnošću
