Zloupotrebom Njegoša i njegovog zavjeta mitropolit Joanikije Mićović iznova potvrđuje istrajnost Srpske pravoslavne crkve da falsifikujući istoriju vrati kapelu Karađorđevića na Lovćen iako je dokazano da ona nema veze sa Petrovićima, već je simbol rušenja, potčinjavanja Crne Gore i brisanja njenog identiteta – ocijenio je istoričar Vukota Vukotić.
Ista meta i kvaziargumenti svako malo su u opticaju, s tom razlikom što je, kazao je Vukotić, mitropolit Joanikije nedavno tokom besjede u Herceg Novom, krivicu svalio i na umjetnika Ivana Meštrovića - tvorca Njegoševog mauzoleja - tako što mu je pripisao veze sa ustaškom emigracijom, iako je on tokom Drugog svjetskog rata ležao u ustaškom zatvoru.
Talasanje javnosti
– Koliko god se činilo da je priča o kapeli na Lovćenu već isprčana, pripadnici Crkve Srbije nanovo pokrenu tu temu. Prema tome, možemo tumačiti najnovije izjave episkopa Joanikija kao još jedan pokušaj da se zatalasa crnogorska i regionalna javnost sa tom pričom. Naravno, teško je pogoditi koji su mu tačno motivi za to, ali je izvjesno da činjenična osnova za tu temu nije promijenjena. Na sceni je ista zamjena teza o „Njegoševoj kapeli“, a u stvari se misli na obnovu strukture Aleksanda Karađorđevića, kao simbola potčinjenosti Crne Gore – kategoričan je Vukotić.
Prema njegovim riječima, očigledno je to ideja od koje Crkva Srbije nikad neće odustati.
– Kao što i sam ističe u svom izlaganju u Herceg Novom, kako Njegoša ne treba odvajati od crkve, tako mora biti svjestan i da vladiku Rada, niko pa ni on, ne može i ne smije odvajati od Crne Gore, čiji je neotuđivi dio, jer je upravo Crna Gora i crnogorska prošlost jedini ključ za razumijevanje djelovanja Njegoša – ističe Vukotić.
Naglašava da jedino novo u nastupu episkopa Joanikija je uvlačenje u priču i vajara Ivana Meštrovića.
– Dosljedno svome narativu, Amfilohijev nasljednik pokušava uniziti značaj i veličinu genijalnog umjetnika stavljajući mu na teret saradnju sa ustaškim režimom. Naravno, to ni na koji način ne može pomutiti slavu Meštrovića, koji je jedan od najvećih vajara XX vijeka i svakako najvećih umjetnika sa južnoslovenskih prostora. Pri tom, zaobilazi se činjenica da je Meštrović svojim političkim angažmanom bio dio Jugoslovenskog odbora i da je bio gorljivi zagovornik ujedinjenja Južnih Slovena. Stoga je Meštrović bio oštro suprotstavljen režimu u Zagrebu tokom Drugog svjetskog rata i proveo je nešto vremena u pritvoru – kaže Vukotić.
Ističe da je Meštrović bio veliki jugoslovenski patriota svojim političkim stavovima i svojim umjetničkim radom prosto se nametnuo kao najbolje rješenje za izgradnju spomenika širom Jugoslavije.
– Od Grgura Ninskog u Splitu do Spomenika na Kalemegdanu, monumentalna djela Meštrovića krase mnoge gradove. Nijedan od tih gradova nije osporio njegovo djelo, samo je mauzolej na Lovćenu trn u oku Crkvi Srbije. Po riječima samog Meštrovića, „neću umrijeti dok ne izrazim Njegoša“ vidi se da je veliki umjetnik imao ideju o Vladici Radu kao posebnoj ličnosti na jugoslovenskim prostorima – kaže sagovornik.
Prvobitni plan SHS
Vukotić podsjeća da je u svojim tekstovima u više navrata ukazao da se Meštroviću prva prilika za to ukazala još u vrijeme Kraljevine SHS, kada je pokrenut projekat izgradnje mauzoleja na Lovćenu.
- Kralj Aleksandar se, međutim, opredijelio za gabaritima manju kapelu, koju je i otvorio 1925. godine. No, ni nakon nje se nije odustalo od projekta mauzoleja, koji nije trebalo da ima mnogo veze ni sa Njegošem ni sa Crnom Gorom, već je planiran kao objekat u slavu „integralnog jugoslovenstva“ – kaže Vukotić.
Navodi da, upravo zbog toga, Meštrović tada dobija zadatak da uradi plan mauzoleja, kao najveći živi jugoslovenski umjetnik u tom trenutku.
– Na čelu Odbora za izgradnju mauzoleja bio je tada Branislav Nušić, ali je projekat propao zbog pronevjere sredstava. Znajući ove činjenice, jasno je da nema govora o težnjama Meštrovića da nešto mijenja „srpski“ identitet Crnogoraca, već da je to bio opšti jugoslovenski projekat. Sam Meštrović u Njegošu je vidio velikog pjesnika i kao umjetnik želio je da mu posveti dolični omaž – zaključio je Vukotić.
Kapela koja to nije
Vukotić podsjeća da kada inicijalna ideja Karađorđevića da na Lovćenu prave hram, odnosno mauzolej nije uspjela, režim Karađorđevića se odlučio za jeftiniju varijantu, ruskog arhitekte tako što je porušena Njegoševa zavjetna kapela posvećena Svetom Petru Cetinjskom, a umjesto nje sagradili svoju zadužbinu, u kojoj je Njegoš bio instrument i pokušaj da se „opere“ okupacija.
- Crkva Srbije uporno mijenja teze i pokušava pokazati kako se radi o obnovi Njegoševe kapele posvećene sv. Petru Cetinjskom. Naravno o tome nema govora i riječ je o objektu koji svojom smbolikom izražava pokorenost Crne Gore Srbiji. Zato je promijenjen patron kapele u Sv. Đorđa, na njoj se nalazi grb Karađorđevića, izgrađena je od kamena sa Venčaca. Uostalom, najeksplicitnije nam je to objasnio sam kralj Aleksandar u svom govoru na otvaranju kapele. Njenim otvaranjem slavodobitno je proslavljen slom Božićnog ustanka i komitskog otpora u Crnoj Gori, kojom je od tog momenta gospodarila srpska dinastija.
To je, prema njegovim riječima, jedini žal predstavnika Crkve Srbije i na tome baziraju svu priču oko kapele.
– Stoga otpadaju sve priče o Njegoševom zavjetu, jer su ga Crnogorci, direktni vladičini nasljednici ispunili, a koje je izgleda Joanikije zaboravio ovog puta da pomene – navodi Vukotić.
81
