Ovaj jubilej proslavlja se u sjenci ovonedjeljnog upada Carigradske patrijaršije u kanonsku jurisdikciju SPC odlukom da sa u pravoslavnom svijetu raskolničkom Makedonskom pravoslavnom crkvom uspostavi evharistijsko jedinstvo.
Iako je Carigrad 9. maja ovim potezom ugrozio autokefalnost i jurisdikciju SPC na prostoru nekadašnje Jugoslavije koju je sam potvrdio Tomosom prije jednog vijeka, Srpska patrijaršija se još nije zvanično oglasila tim povodom.
Napadno ćutanje poglavara i Sinoda SPC o makedonskoj „reprizi“ carigradskog crkvenog nekanonskog eksperimenta u Ukrajini otvorilo je prostor za spekulacije o stvarnoj ulozi crkvenog vrha u Beogradu u ovim pravoslavno-političkim igrama, jer se uoči novouspostavljene evharistijske ljubavi između Skoplja i Carigradske patrijaršije u Nišu tajno sastao sa predstavnicima Makedonske pravoslavne crkve.
To što je jedan od srpskih „sinodalaca“ kao učesnik tajnih niških pregovora na Đurđevdan 6. maja iz Lopara u RS najavio mogućnost da se poslije 55 godina raskola MPC na predstojećem majskom Saboru vrati u kanonsko jedinstvo sa majkom-Crkvom SPC ne mora da znači da je Carigrad prošlog ponedjeljka samo zbog interesa i dijaspore preduhitrio ili iznenadio crkveni Beograd.
Zbog toga pojedini crkveni izvori ne isključuju mogućnost da makedonski slučaj čak ne bude ni među prvim tačkama dnevnog reda majskog Sabora, čije bi zvanično saopštenje poslije zasedanja moglo da bude i prvo javno reagovanje SPC na ponašanje Carigrada.
U iščekivanju stava SPC oglasile su se do sada samo Ruska i Bugarska pravoslavna crkva koje su stale u odbranu kanonskih prava Beograda.
Vijest o odlukama Sinoda Carigradske patrijaršije da poslije 55 godina makedonskog raskola u SPC prihvati baš molbe MPC i makedonskih državnih vlasti stare koliko i ukrajinski crkveni spor između Fanara i Ruske pravoslavne crkve, patrijarha srpskog Porfirija (Perića) zatekla je u Mileševi.
On je 9. maja povodom 425. godišnjice spaljivanja moštiju Svetog Save i tri i po vijeka od upokojenja svetog Vasilija Ostroškog započeo višednevnu posjetu „svetosavskim eparhijama“.
Ovo predsaborsko putovanje, koje je uključilo i Pljevlja, Trebinje, Tvrdoš, Ostrog i Nikšić mnogi su doživjeli kao pripremnu amortizaciju eventualnih neslaganja na Saboru oko najosetljivijih nacionalnih, državnih, spoljnih i unutrašnjih političkih i crkveno diplomatskih pitanja kako bi patrijarh Porfirije navodno ispunio očekivanja naprednjačkih vlasti da SPC makar javno drži kurs Vučićeve politike, prateći i njene zaokrete.
Prethodnih dana od Mileševe do Nikšića besjede poglavara SPC bile su prepune Svetog Save, dok ni pomena nije bilo o izazovima iz Carigrada koji direktno ugrožavaju ne samo djelo i nasljeđe prvog srpskog arhiepiskopa, svetitelja i prosvetitelja, nego i jedinstvo 1920. obnovljene Srpske patrijaršije.
Danasovi izvori nezvanično tvrde da makedonski slučaj nije pominjao ni u neformalnim razgovorima među vladikama okupljenim sa patrijarhom u Mileševi i Pljevljima. Navodno je tek u Trebinju pao prijedlog da se do Sabora ćuti o makedonskom slučaju.
Iako je patrijarhova posjeta „svetosavskim eparhijama“ u prvom planu trebalo da ima pastirsku dimenziju, u Crnoj Gori nije prošlo bez politike.
Poglavar SPC u Pljevljima je odlikovao Andriju Mandića, jednog od lidera Demokratskog fronta, visokim crkvenim odlikovanjem, a na praznik svetog Vasilija Ostroškog je na Ostrog „doveo“ novog premijera Crne Gore Dritana Abazovića.
Iz Mitropolije crnogorsko-primorske saopšteno je da je inicijativa za sastanak stigla iz Abazovićevog kabineta, ali to nije umanjilo procjene da bi ovaj susret mogao da se shvati kao patrijarhova podrška novoj manjinskoj crnogorskoj vladi, koju dio političke scene u Crne Gore vidi kao novo Đukanovićevo i Vučićevo političko čedo.
Danasovi izvori spekulišu da od potpisivanja Temeljnog ugovora između SPC i Crne Gore najvjerovatnije neće biti ništa jer Đukanovićev DPS ne pristaje na dokument koji je usvojila prethodna vlada Zdravka Krivokapića.
Teško je reći da li će se na Saboru SPC otvoriti pitanje odgovornosti poglavara i Sinoda SPC, uključujući i trenutno „sinodalca“ zamjenika episkopa bačkog Irineja (Bulovića) za nepotpisivanje ovog ugovora sa Krivokapićevim kabinetom, mada pojedini crkveni krugovi procjenjuju da je riječ o obračunu sa nasljeđem pokojnog mitropolita Amfilohija i unutar same SPC.
Između tajnih pregovora sa MPC i masovnih dočeka u „svetosavskim eparhijama patrijarh Porfirije „uglavio“ je i nešto neformalniji polutajanstven predsaborski odlazak na Kosovo – u Pećku patrijaršiju i Visoke Dečane, poslije kog se u Beogradu odmah sastao sa ambasadorom SAD u Srbiji Kristoferom Hilom.
Spekuliše se da nije samo riječ o eventualnim pripremama za njegovo ustoličenje u Pećkoj Patrijaršiji, niti odgovor na kritike vjernika da tokom vaskršnjih praznika ni patrijarh, a ni njegova četiri vikara, nisu imali vremena za Kosovo.
Bez obzira što je patrijarh Porfirije do sada izbjegavao bilo kakvo konkretno političko izjašnjavanje SPC o Kosovu izuzev uobičajenih floskula, možda bi činjenica da će se majsko zasijedanje Sabora poklopiti sa podnošenjem zahtjeva Prištine za članstvo u Savjetu Evrope moglo da uzburka crkvene duhove, mada je možda preambiciozno očekivati da Crkva prozove glavnog kreatora kosovske politike u Srbiji koji sad svu krivicu baca na ruskog predsjednika Vladimira Putina.
Rusija i odnosi sa Ruskom pravoslavnom crkvom najvjerovatnije će biti jedna od najosjetljivijih saborskih tema, pogotovo poslije nedavnih odluka Carigrada koje se dovode u vezu i sa podrškom SPC crkvenoj Moskvi u ukrajinskom crkvenom sporu. Rusko pitanje navodno je poremetilo odnose između patrijarha Porfirija i njegovog uticajnog duhovnog oca vladike bačkog Irineja.
Spekuliše se da je patrijarh odbio da potpiše Apel protiv uvođenja sankcija Rusiji na koji su svoje „krstiće“ i potpise stavili vladika bački i još dvojica „sinodalaca“ – episkopi zvorničko-tuzlanski Fotije (Sladojević) i kruševački David (Perović).
Informativna služba SPC, za koju se u crkvenim krugovima tvrdi da je pod kontrolom vladike bačkog, nije objavila vijest o razgovoru patrijarha Porfirija sa poglavarom RPC 27. aprila, iako je u njemu učestvovao i patrijarhov duhovni otac. Vladika bački posljednjih godina u javnosti se predstavlja kao veliki rusofil, mada u crkvenim krugovima važi za jednog od najtvrđih „fanariota“ u SPC.
Ovaj „doživotni“ crkveni portparol i nekadašnji beskompromisni pregovarač SPC sa „makedonskim raskolnicima“ nije se oglasio povodom carigradskog priznavanja crkve u Sjevernoj Makedoniji pod imenom Ohridska arhiepiskopija, pod kojim je i Srpska patrijaršija 2002. obnovila crkvenu autonomiju u ovoj bivšoj jugoslovenskoj republici.
Uprkos navodnom razmimoilaženju na rusku temu, u patrijaršijskim krugovima priča se da je ipak lično ispratio patrijarha Porfirija u „svetosavske eparhije“ ne štedeći očinska uputstva. Za sada je teško procijeniti da li bi eventualno insistiranje na podršci Rusiji moglo ozbiljnije da ugrozi status vladike bačkog u Saboru SPC u kome i dalje ima veći uticaj od patrijarha, čija pozicija zavisi ne samo od podrške Andrićevog vijenca, kako se priča, već i njegovog duhovnog oca u Novom Sadu.
Kadrovska pitanja
U SPC trenutno su upražnjene tri eparhije: Mitropolija zagrebačko-ljubljanska, Šabac i Pariz. Pojedini crkveni krugovi krajnje spekulativno najavljuju i eventualno povlačenje episkopa britansko-skandinavskog Dositeja (Motike).
Nezvanične procjene su da će patrijarh Porfirije i na ovom Saboru zadržati za sebe dužnost adminstratora u Zagrebu, dok za nova kadrovska rješenja u Šapcu i Parizu od ranije postoji velika konkurencija. Ne isključuju se ni rokade, a u crkvenim krugovima priča se da vlast vrši pritisak da svoju eparhiju dobije i patrijarhov „naslijeđeni“ vikar episkop ramezijanski Stefan (Šarić), duhovnik aktuelnog šefa srpske diplomatije koji je pratio poglavara SPC u „svetosavskim eparhijama“.
