Na američkim predsjedničkim izborima podijelili su megdan jedan Mormon i jedan Afro-Amerikanac. Manjine kojima pripadaju Romni i Obama bile su potlačene i diskriminisane tokom čitave američke istorije. Sada je njima pripalo da pokažu i dokažu ko je od njih sposobniji da vodi u bolju i srećniju budućnost najbogatiju i najmoćniju državu i naciju u svijetu.
U maratonskoj političkoj kampanji, koja je trajala blizu dvije godine, potrošeno je više od dvije milijarde dolara! Mediji su se neumorno brinuli da putem “zasićenog bombardovanja” optužbama i kontraoptužbama, činjenicama i izmišljotinama, prognozama i analizama, na čemu su putem reklama zaradili debele pare, glasači ne izgube interesovanje za ovu dugu i skupu predstavu.
Prošlost koja obavezuje: No, da bi se shvatio značaj izbora i koliki je ulog za američke građane bio u njemu, potreban je kratak osvrt na prošlost.
U periodu poslije Drugog svjetskog rata Amerika doživljava do tada u svijetu neviđeni prosperitet. Političke, finansijske i ekonomske institucije bile su usmjerene da služe opštem dobru. Progresivni poreski sistem stimulisao je rast ekonomije, a poštovanje dominantnog demokratskog principa jednakih šansi za svakog, vodilo je opštem napretku. Kupovna moć većinske srednje klase bila je pogonsko gorivo ekonomskog prosperiteta.
Svaka nova generacija živjela je bolje od prethodne. Federalna vlada je često bila partner privatnom biznisu u velikim projektima energetike, infrastrukture i istraživanjima. Prioritet je dat obrazovanju i rješavanju socijalnih i zdravstvenih problema. Američko političko klatno se i tada njihalo lijevo i desno, sa partijama koje su se borile za pozicije i prestiž. Međutim, postojao je “centar gravitacije” koji je vukao ka kompromisnom rješavanju problema, kroz respekt suprotnog mišljenja, kao prihvaćenog pravila ponašanja (“to disagree without being disagreeable). Na Senat se gledalo kao na klub džentlemena.
Prelomni dolazak Regana na vlast: No, krajem sedamdesetih godina, posebno dolaskom Ronalda Regana za predsjednika i njegove krilatice „Jača vlada nije rješenje već problem”, stvari su počele da se mijenjaju.
Republikanci napuštaju tradicionalno konzervativne pozicije i lojalnost političkom ustrojstvu i postaju radikalno desna partija, koja srlja u oligarhiju. Monopolom nad političkim procesom Regan uspijeva da drastično smanji poreze bogatima, pa se nacionalni dohodak sve više preliva u mali broj ruku, dok se dio srednje klase pridružuje siromašnom sloju. Četiri stotine najbogatijih akumuliralo je u toku trideset godina više bogastva nego stopedeset miliona Amerikanaca iz “donje kuće”! Sile pohlepe i nejednakosti postepeno nagrizaju društvenu koheziju i harmoniju - kako piše Majk Lofgren (Mike Lofgren), koji je kao republikanac proveo u Kongresu dvadeset osam godina!
Najbogatiji čovjek svijeta, poznati filantrop, Voren Bafet (Warren Buffett), lično izjavljuje da njegova sekretarica plaća više poreza od njega!
Religija se postepeno uvlači u partiju Linkolna i daje joj snažan ideološki impuls. Darvinovu teoriju evolucije proglašavaju za zlo i veliki grijeh jer “sprečava učenje Biblije“! Međutim, praktikovanje socijalnog darvinizma konsistentno je sa njihovom ekonomskom i političkom doktrinom!
Pitanje prava na abortus prelazi gotovo u paranoju, često i u fizičke sukobe. Konzervativci smatraju da život počinje začećem, sebe imenuju “pro-life”, pa traže da Vrhovni sud najstrožije zabrani abortuse, čak i kad je u pitanju silovanje! Na drugoj strani su “pro-choice” građani, koji smatraju da svaka žena mora imati pravo da sama slobodno odluči. Poznati komentator Njujork Tajmsa Tom Fridman (Tom Friedman) kaže: „I ja sam 'pro-life', ali ne samo za devet mjeseci od začeća do rođenja, već od začeća do smrti. A to znači za zabranu sam vatrenog oružja, za zdravstveno sam osiguranje za sve građane, za zaštitu čovjekove sredine, itd.“
Igre moći: Danas Amerika nije kao jedna velika familija koja dijeli prosperitet i političku i ekonomsku moć. Politički sistem je kontaminiran novcem korporacija, dok ga korupcija i nevjerovatni animozitet među političarima korozivno razjeda. Čak su se i neki konzervativni demokrate pomjerili desno od centra i traže pomoć velikih korporacija, mada ih javno kritikuju. Može se reći da sad Amerika ima jednu i po političku partiju.
U toku je pritajena igra moći u kojoj dominiraju lobisti za račun financijske i političke elite. Lobiraju, naravno, za zaštitu postojećeg biznisa, a ne da se unaprijedi zaista slobodna i otvorena ekonomska konkurencija. Jedan komentator je napisao: „U najvećoj nezaposlenosti od Drugog svjetskog rata korporativna Amerika je zabilježila rekordan profit. Kome onda treba aktivna Vlada u situaciji ovakve korporativne nirvane?
Američki budžet za vojsku i naoružanje veći je nego svih zemalja svijeta zajedno! Dva najduža rata vođena su na karticu, što je zaduženu zemlju dovelo do ekonomske propasti. Ogromni višak u budžetu, koji je Buš (Bush) naslijedio, pretvoren je u najveci deficit u istoriji Amerike. I pored toga Romni planira veliko povećanje budžeta za vojsku, koji ova čak i ne traži!
U jednoj humoristickoj emisiji čulo se i ovo: „Ako Kina napadne Tajvan Amerika će bez oklijevanja priskočiti u odbranu - ako joj Kina pozajmi pare!“
Kapitalizam bez lojalnosti prema naciji i državi: Amerika prolazi kroz ekonomsku tranziciju punu lomova. To više nije demokratski kapitalizam sa jednakim šansama za svakoga, već korporativni kapitalizam koji je supranacionalan i nema lojalnosti prema naciji i državi. Proces drastičnog pomjeranja republikanaca udesno kulminira pojavom Čajanke (“Tea Party”), militantne grupe koja je iskoristila strah i nezadovoljstvo prouzrokovano velikom ekonomskom krizom i prepadom se dočepala većine u Kongresu. Dolazi do opšte paralize političkog procesa.
Psiholog Robert Altemajer (Robert Altermeyer) kaže: „Vjerovatno oko dvadeset odsto američke populacije, većinom muškaraca, su ultradesničarski nastrojeni. Loše informisani i ubijeđeni u svoju nepogrješivost, tako su dogmatični, da ništa ne može promijeniti njihovo ubjeđenje. Oni bi rado odveli Ameriku u diktaturu i čak bi smatrali da je to veliko poboljšanje. Toliko su pokorni svojem lideru i njih je mnogo lakše organizovati i mobilisati nego ostalu populaciju, što može biti presudno za izbore, kad se zna da gotovo redovno glasa jedva nešto više od pedeset odsto ukupnog biračkog tijela Amerike“.
Kandidati za predsjednika ponudili su biračima dvije potpuno različite vizije Amerike: Romni je za svoj program u suštini samo prepakovao Bušovu doktrinu. Vezao se za ultrakonzervativne snage koje kontrolišu Republikansku partiju i prihvatio njihovo neodgovorno kresanje budžeta isključivo eliminisanjem programa za siromašne i stare, dok bi bogatima istovremeno drastično smanjio porez. A rečeno je da je plaćanje poreza cijena koju plaćamo za civilizovanje društva! Socijalne probleme bi prebacio na države i lokalnu upravu, a federalnu Vladu oslobodio tih i mnogo drugih obaveza.
Često je olako i po potrebi mijenjao mišljenje u toku kampanje, pa je u humorističkim rubrikama dobio nadimak “flip-floper” koji boluje od “Romnezije”. Na karikaturama je prikazan sa anđelom na jednom ramenu, a đavolom na drugom, a oba mu šapuću što treba da kaže! (Pomislio sam kako bi Amfilohije mogao biti primjeran republikanac!). Proglašen je za Robina Huda u rikverc! Romni optužuje Obamu da nije dovoljno brzo popravio ono što su republikanci upropastili! A ovo nije bila obična ciklička kriza kao u prošlosti, koja bi se rutinski prevazišla za par godina, već dubinski potres koji je prijetio da čitavu svjetsku ekonomiju baci na koljena. Interesantno je da se Bil Klinton (Bill Clinton) veoma angažovao u reizboru Obame, dok se Buš, bivši podpredsjednik Čejni (Cheney) i sekretar za odbranu Ramsfeld (Rumsfeld), arhitekte dva najduža rata i ekonomskog kolapsa nigdje ne pojavljuju?! Čak ni na konvenciji Republikanske partije!
Neprobojni zid umjesto saradnje: Obama je očekivao kooperaciju republikanaca u rješavanju teškog ekonomskog stanja, a naišao je na neprobojni zid i cinični bojkot svake saradnje.
Lider republikanaca u Senatu javno je izjavio 2008. godine da je njegov prioritet i misija za sljedeće četiri godine da Obama ne bude ponovo izabran! Reklo bi se da ovaj ima klicu crnogorske pizme!
Ipak, Obama je spriječio ekonomsku katastrofu i sa milijardama dolara stimulisao zapošljavanje u industriji, posebno automobilskoj. Sa kuponima za hranu smanjio je siromaštvo, produžio kompenzaciju za nezaposlene i sproveo reformu banaka, kojom je zaštitio potrošača. Predložio je da se donesu i usvoje regulative i pravila igre za Volstrit i velike finansijske institucije, koje su do sada to same radile. Najveći uspjeh mu je reforma zdravstvene zaštite, što je značajan korak ka univerzalnom zdravstvenom osiguranju za sve građane, kako to već imaju sve razvijene zemlje. A to su uzaludno pokušavali svi predsjednici od Teodora Ruzvelta naovamo.
Zahvaljujući Obaminoj pravovremenoj intervenciji, položeni su temelji za oporavak ekonomije, pa MMF predviđa rast američke ekonomije više od tri procenta u sljedećoj godini. Bila bi ironija da je pobijedio Romni, pa da se njegov uspjeh pripiše republikancima, koji su prouzrokovali najveću ekonomsku krizu u novije vrijeme.
Amerika je na raskršću. Da li da se vrati na istinsku demokratiju sa jednakim šansama i istim pravilima igre za sve, ili da usvoji oligarhiju koja služi interesima manjine. Još je Vudro Vilson rekao: „Možemo imati ekonomsku demokratiju, ili možemo sve naše bogastvo prenijeti u ruke malog broja građana, ali ne možemo imati oboje“.
Svijet se danas pod uticajem tehnologije mijenja nepojmljivom brzinom. Smatra se da će najuspješniji biti ne oni koji su najmoćniji, već oni koji se najbrže adaptiraju. Ne bi se reklo da taj dolazeći svijet i promjene u njemu Romni razumije koliko Obama, koji je državnik od formata i vizionar koji inspiriše.
(autor je predsjednik Udruženja Crnogoraca Amerike)
