Sami počeci bili su oskudni, a ovom prilikom podsjećamo kada su prvi put – makar prema onome što je poznato – snimljeni prvi kadrovi u Crnoj Gori, kada je snimljen prvi igrani film o našoj državi, ali i kada je nastalo prvo dugometražno ostvarenje koje je u cjelosti nastalo na njenoj teritoriji.
„U crnim brdima, na knjaževom dvoru crnogorskom“
Kada se govori o video zapisima i Crnoj Gori, naročito je značajna 1902. godina. Jer, tada su snimljeni prvi kadrovi u našoj državi.
Riječ je o dokumentarnom filmu „In den schwarzen Bergen am Fursten hoffe von Montenegro“, a na našem – „U crnim brdima, na knjaževom dvoru crnogorskom“. Snimatelj je najvjerovatnije bio Ferdinand Šomođi, koji je te godine sa putujućim bioskopom „Uranija“ bio na proputovanju i u našoj državi.
Nažalost, film nije sačuvan. Tek je poznato kako je prikazan u bečkom „Uranija teatru“. Uz to, najvjerovatnije je isti materijal prikazan i u Zadru godinu kasnije.
„Voskrsenja ne biva bez smrti“
Prvi dugometražni igrani film o Crnoj Gori snimljen je – van Crne Gore. Naravno, mnogima neće biti nepoznanica kako je riječ o nijemom filmu „Voskrsenja ne biva bez smrti“, snimljenom 1921. godine, a premijerno prikazanom 1922. godine. Često se može čuti i kako je riječ o prvom filmu u istoriji naše kinematografije.
Rađen je po scenariju prvog crnogorskog scenariste Vladimira Popovića, u produkciji rimskog Sangro filma. Bio je to posljednji film italijanskog reditelja Edoarda Benćivenge, premda je na pojedinim lokacijama kao režiser naveden Kapijero Luperini, koji je bio scenograf i kostimograf. Jednu od glavnih uloga tumačila je Elena Sangro, u to doba najpoznatija italijanska glumica nijemog filma.
Kako je to svojevremeno zapisao naš reditelj Gojko Kastratović, najveći dio sredstava za snimanje filma obezbijedio je upravo Vladimir Popović, a u finansiranju je učestvovala crnogorska emigracija, kao i italijanski i crnogorski dvor.
Film govori o otporu Crnogoraca austrougarskom okupatoru, no jedan od ciljeva je bilo i svojevrsno upozorenje na nestanak Crne Gore, koji je uslijedio nakon 1918. godine. Upravo je iz političkih razloga film bio zabranjivan i zaboravljan, a sedamdesetih je na njegovo postojanje podsjetio Ratko Đurović. Krajem devedesetih, na bazi dostupnog materijala, dio filma rekonstruisao je profesor i reditelj Dejan Kosanović.
„Zakon crnih brda“
Prvi igrani film koji je u cjelosti snimljen u Crnoj Gori je „Zakon crnih brda“ iz 1928. Riječ je o priči o krvnoj osveti, rađenoj prema sinopsisu Mirka Dragovića, prvog crnogorskog školovanog filmskog reditelja.
Ostvarenje je rađeno u režiji Romana Mengona, a u produkciji berlinskog Dewi filma.
Film donosi priču o sukobu dvije porodice nakon što jedan Crnogorac ubije Albanca. Obje porodice odlaze u Dubrovnik, vremenom gotovo svi njihovi članovi zaborave na krvnu osvetu i sprijatelje se. Međutim, ćerka ubijenog muškarca ni deceniju kasnije ne zaboravlja na zavjet – na kraju sama pokušava da izvrši krvnu osvetu, ali pritom sama strada.
Uloge u filmu tumačili su Herta fon Valter, Din Dirket i Marija Foresku.
