Mogu li preživjeti maslinjaci?

 

P

riču prema kojoj je svaki mladić na primorju prije ženidbe trebao da zasadi od dvadeset do trideset maslina davno smo zaboravili, a danas ne samo što nedovoljno sadimo, već maslinjake pretvaramo u gradilišta. U budvanskoj opštini je za petnaestak godina nestalo oko 5.000 maslina! S druge strane, za posljednjih sedam godina,  preko udruženja “Maslinada” nikli su novi zasadi, tako da danas ima oko 45 hiljada stabala, priča za

Portal Analitika

predsjednik budvanskih maslinara

Zoran Miković

.

Primjer Budve nije usamljen. Još sedamdesetih godina - kada je došlo do ekspanzije turizama u bivšoj Jugoslaviji - maslinjaci počeli da uzmiču i ustupaju mjesta hotelima, restoranima, apartmanima. Nestajala su stara stabla, maslinjaci su zaboravljani, i zarada se tražila u uslugama, ondje gdje se novac brže zarađuje i brže vraća. Prema nekim procjenama, za nekoliko decenija u Crnoj Gori je posječeno oko 200.000 stabala. Koliko je na taj način država izgubila tona maslina i novca - najbolje znaju maslinari.

Posljednjih godina se, kažu, Crna Gora lagano vraća maslinarstvu; maslina je dugovječna, izgleda i spremna da “oprosti” naš nemar i zaborav. Zato uzgajivači od davnina ponavljaju: „Maslina je kao majka, kad god joj se vratiš, ona te zagrli.“  Da je zaista tako potvrđuje za Portal Analitika Sadetin Peričić sekretar Udruženja maslinara Bara. Kaže da su u opštini uspjeli da obnove oko 50 hiljada starih maslina.

-Nekada je Bar imao oko 180 hiljada maslina, ali su one tokom godina nestajale pred urbanizacijom. Za posljednjih deset, od kada je aktivno Udruženje, podijeljeno je dvadeset hiljada sadnica, samoinicijativno je zasađeno nekih 15 hiljada i danas u opštini ima oko 150 hiljada stabala, kaže Peričić i podsjeća da katastar maslina tek treba uraditi, što je ozbiljan posao koji se ne može raditi bez Ministarstva poljoprivrede.

Žutica zlata vrijedna: Na pitanje da li prednost daju autohtonoj  “žutici”, Peričić naglašava da ova sorta prednjači jer najbolje podnosi vremenske neprilike.

“Posljednjih godina imamo suše, po sto dana prošlog ljeta nije bilo kiše i u pitanje je bio doveden ogroman rod, koji se dogodi jednom u dvadeset godina. Žutica je dobro adaptirana na sušu, izvanredno je podnijela vruće ljeto. Kada je 15. septembra pala kiša ona se vratila, kao da nije bila iscrpljena predugom sušom. Zato svima predlažemo ovu sortu, iako ljudi sade i druge, ali u manjem broju”, kaže naš sagovornik.

I Suljo Mustafić, jedan od rijetkih političara koji se bavi maslinarstvom, inače predsjednik festivala "Maslinijada" u Starom Baru,  priča za naš Portal da se ljudi sve više vraćaju maslinarstvu. “Maslina je čudesna i kad joj poslije dugo godina poklonimo pažnju ona se  obnavlja, potpuno vraća u život i daje rod. U Baru ima preko 100 hiljada starih zasada, ali problem je, kaže Mustafić, što nemamo dobru infrastrukturu i zato je neophodna izgradnja pristupnih puteva maslinjacima. “Prošlo je vrijeme obrađivanja maslina na stari način, danas se to radi mašinama, a za mašine morate imati puteve”, kaže Mustafić.

Da je neophodno obnavljati stare maslinjake smatra i predsjednik Udruženja iz susjedne opštine Džaudet Cakuli, i napominje da su u Ulcinju obnovili oko 15 hiljada stabala, dok je zasađeno dvadesetak hiljada mladih  maslina.

“U posljednje vrijeme se trudimo, u saradnji sa opštinom i Ministarstvom poljoprivrede, da  obnovimo preko 19000 stabala u uvali Valdasnos, koja je dio maslinade od 70000 maslina. Tako bi se, nakon skoro 35 godina nemarnog odnosa prema ovom kompleksu, stvorili uslovi da se masline ponovo beru i proizvodi ulje, a to su značajni prihodi za Ulcinjane, kaže Cakuli.

Predstavnik  maslinara iz naše najjužnije opštine smatra da treba njegovati “žuticu”, po kojoj smo poznati, ali kaže i da se sade druge sorte, kao „lecino“,  na primjer, kojoj odgovaraju klimatski uslovi našeg podneblja.

Uvozi se ulje sumnjivog kvaliteta: Problem maslinara je, objašnjava sagovornik Portala Analitika, plasman ulja, posebno u rodnim godinama kada je veća ponuda, što je uticalo na pad cijene. Njegovo mišljenje dijeli i Suljo Mustafić i napominje da je konkurencija nelojalna i da se uvozi ulje sumnjivog kvaliteta.

“Nisam siguran kakvog je kvaliteta ulje koje se uvozi, ne znam što se sve pakuje, i tu država treba da uvede kontrolu. Neophodno je zaštititi “žuticu”, ne samo u Baru već i u drugim opštinama,  imati brendiran proizvod i odgovarajuću cijenu. Ako to ne uradimo i dozvolimo tržištu da se uvozi ulje slabog kvaliteta, onda to neće biti dobro za naše maslinarstvo”, kaže Mustafić.

Slične preporuke ima i Obrad Mandić, predsjednik maslinarskog društva “Boka”. Brendiranje ulja je, kaže, skup i dugotrajan posao, a usitnjeni posjedi sa malom proizvodnjom teško mogu sami da izdrže troškove brendiranja. Zbog toga je najbolji način ukrupnjivanje proizvodnje kroz poljoprivredne zadruge, kao što to radi veći dio Evrope. Zadruga bi ,,prisilila” maslinare da ujednače kvalitet, jeftinija bi bila prerada, punjenje boca i etiketiranje, a zadruge bi radile na brendu autohtone “žutice”, objašnjava Mandić.

Upitan da li maslinari u Boki prate preporuke struke, Mandić kaže da se u tom smislu posljednjih godina dosta uradilo.

“Istina, još uvjek ima maslinara koji kupe plod sa zemlje, a maslinu treba brati. Radili smo na edukaciji, govorilo se o rezidbi, spuštanju krošnji, berbi plodova i preradi, tako da se kvalitet ulja kod većine maslinara mnogo poboljšao. Nema više ni dugog čekanja na preradu, jer Boka sada ima četiri savremena mlina, jedan tradicionalni i nekoliko, takozvanih, kućnih mlinova”, kaže Mandić.

Naš sagovornik smatra da je neophodno da država ima strategiju razvoja maslinarstva. “Najveći proizvođači maslinovog ulja prave strategiju za sljedećih sto godina, a mi nijesmo spremni da je uradimo za narednih deset godina“,naglašava predsjednik bokeljskog udruženja.

Ne zna se tačan broj: Crnogorski maslinari, na pitanje koliko danas imamo maslina, koliko je ostalo nakon urbanizacije, i našeg zaborava, kažu da ne znaju tačan broj.

Neki proračuni, ne baš precizni, kažu da na cijelom Primorju ima nešto više od 400.000 stabala. Pravi broj pokazaće tek katastar maslina, koji , smatraju maslinari, treba što prije uraditi. No, ono što ih posebno brine je sve veća urbanizacija i prenamjena poljoprivrednog zemljišta u građevinsko. Kako kaže predsjednik Udruženja budvanskih maslinara Zoran Miković, Zakon je jasan i u njemu piše da će “novčanom kaznom tristrostukog  iznosa minimalne zarade biti kažnjen onaj koji gradi stambene i druge objekte u maslinjaku i vrši sječu maslinovih stabala”. Nažalost, Zakon se ne poštuje i umjesto maslinjaka na primorju niču kuće, kaže Miković.

Problem je sličan u svim primorskim opštinama, smatraju naši sagovornici, i podsjećaju da je dobra vijest za crnogorsko maslinarstvo što su se ljudi vratili maslinjacima koje su nasljedili od svojih starih, što su se pokrenula udruženja i krenulo sa mrtve tačke. Budućnost vide u većoj proizvodnji, plantažnim zasadima, zaštiti domaćeg maslinovog ulja i suzbijanju nelojalne konkurencije na tržištu.

Podatak da Evropska unija zauzima 80 procenata svjetske proizvodnje maslina, te da oko 2, 5 miliona ljudi živi od maslinarstva, govori da je riječ o moćnoj i profitabilnoj proizvodnji. Na putu ka EU, kažu maslinari, Crna Gora mora imati strategiju razvoja maslinarstva, jer je tu u srcu Mediterana iz kog su uvijek najbolja ulja išla ka svijetu.

Negdje smo, kako podsjećaju, zakazali i nemarnim odnosom i krčenjem stabala, u želji za lakšim profitom od turizma, uništavali maslinjake koje su mukom stvarali naši stari. Danas je red ne samo da ih obnovimo, već da kao država organizovano pristupimo stvaranju novih zasada. Tu se, kažu, možemo ugledati na Hrvatsku, koja je intenzivno razvijala maslinarstvo na putu pristupanja EU. Svaki euro uložen u maslinarstvo, sigurni su, trebao bi se isplatititi, jer maslina zna da vrati uloženi trud, a i spremna je da oprosti godine zaborava.

Suzana KAPETANOVIĆ