Sekula Drljević o zločinu nad familijom Petra Zvicera

Piše: Novak ADŽIĆ

Vođa jedne od crnogorskih ustaničkih, gerilskih, komitskih četa u borbi protiv velikosrpske okupacije i aneksije Crne Gore, izvršene 1918. godine, bio je mladi i hrabri crnogorski patriota Petar Zvicer (rođen 1896. godine u Rokočima, u Cucama, a ubijen od strane srpske vojske i žandarmerije 28. decembra 1923. godine u Šćepan dolu, u Rubežima kod Nikšića).

Srpska žandarmerijska jedinica, sastavljena od dvanaest žandarma, pod komandom majora Kecmanovića i bivšeg austrijskog vahmajstora nekog Kolakovića, 25. aprila 1923. godine, u dva sata poslije ponoći, upala je u Cucima, u selu Rokoči, u kuću poznatog komite Petra Zvicera. Svu njegovu porodicu, izuzev Petrovog brata Jagoša Zvicera, koji se tu nije zatekao zato što je bio u zatvoru na Cetinju, srpski žandarmi su tukli, mučili, zaklali, odnosno, okrutno ubili. Dželati se nijesu  čak ni tada zaustavili, nego su sadistički nastavili sa svojim monstruoznim, krvavim pirom. Izveli su iz kuće Đurđu Zvicer, staricu od oko 100 godina, babu Petra Zvicera, zavezali je za jednu trešnju ispred kuće, a onda kuću zapalili, a nju primorali da gleda u vatri pobijenu i zaklanu familiju. Baba Đurđa je od prizora strave i užasa poluđela i, docnije, umrla u bolnici u Danilovgradu. Srpski žandarmi pod vođstvom majora Kecmanovića su te užasne noći 25. aprila 1923. godine mučili, ubili, zaklali i spalili: Anđu Zvicer, majku Petra Zvicera, koja je imala 60 godina; Zagorku Zvicer, staru 23 godine, suprugu Petra Zvicera sa troje đece; Vidaka Zvicera, starog 13 godina brata Petra Zvicera i Planu Zvicer, staru 20 godina, sestru Petra Zvicera.

U namjeri da vjerno prikaže sliku ondašnjega stanja u Crnoj Gori, u kojemu je živio i borio se i Petar Zvicer, poznati crnogorski jurista i političar dr Sekula Drljević je, kao svjedok tog vremena i aktivni sudionik u ondašnjim žestokim političkim borbama, u svojoj knjizi »Balkanski sukobi 1905-1941«, koja je prvi put štampana 1944. godine, a drugi put 1990. u Zagrebu, zapisao i ovo:

»Na neuspjele ustanke odgovoreno je kaznenim pohodima vojske i janjičara na sva plemena, koja su sudjelovala u ustanku. Spaljivale su se kuće i uništavala pokretna imovina. Vršla su se okrutna nasilja nad starcima, ženama i djecom. Spaljeno je preko 5.000 seljačkih kuća. Porodice, kojih su članovi sudjelovali u ustanku, odnosno u kasnijim gerilskim borbama, ostavljene bez kuća i pokretne imovine, živjele su pod pećinama, ukoliko se nijesu mogle skloniti kod prijatelja. Njihovi odrasli članovi bili su po zatvorima, u kojima su u najviše slučajeva poubijani. Ne samo članovi tih porodica nego i mnogi drugi ugledni Crnogorci poubijani su u zatvorima. Srpski častnici i upravni činovnici dokazali su svojim zvjerstvima u Crnoj Gori, kako su jaki tragovi duge turske vladavine na Balkanu... Pretvarajući Crnu Goru u garište i groblje Beograd nije ostavio nepočinjen nijedan zločin sve do spaljivanja majke s djecom« ( c. d. str. 108-109).

Dr Sekula Drljević, nekadašnji crnogorski ministar, ideolog i politički lider Crnogorske stranke (federalista) od 1919. do 1941. godine i njen poslanik u Skupštini Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije između 1925 do 1941. godine, objavio je 1926. u Zemunu svoju knjigu »Centralizam ili Federalizam«, koja je skup njegovih govora u Narodnoj skupštini u Beogradu, održanih u periodu od 22. jula 1925 do 26. marta 1926. godine. U toj knjizi doktor pravnih nauka Sekula Drljević objavio je i svoj govor održan u Narodnoj Skupštini Kraljevine SHS u Beogradu 16. februara 1926. godine, u kojemu je naglasio, između ostalog, i ovo:

»Crna Gora pretvorena je u vježbalište zločinačkih instikata državnih organa, čega su žalosni svjedoci, mnogobrojne ljudske žrtve, preko pet hiljada popaljenih domova i mnoga druga poništena imovina, i što je najstrašnije: »Krv što ledi, oči što zatvara, što kameni i što poražava« - pepeo spaljene majke sa đecom na sred onoga istočnika slobode, na samom podnožju Lovćena! Mjesto, na kome su Turci spalili, ne Sv. Savu, nego mošti Sv. Save, svetinja je.

Mjesto, na kome je spaljena majka sa đecom, ostaće sveto mjesto dok je Lovćena i njegove Crne Gore. (Milutin Tomić: To su učinili tvoji birači). Ne, nego državni žandarmi, oni isti koji su tebe ovamo poslali. (Milutin Tomić: Imao si svega 700 birača u tom srezu). Tako ti je istina sve što govoriš (Dugotrajna vika i protesti. Radikali dižu zaglušnu graju. Predsjednik zvoni).

Nije mi namjera, da razgrebam po ranama prošlosti, ali sam morao ovoliko reći, da jače istaknem, koliki zločin vlada ne samo prema Crnoj Gori nego, i to u daleko većem stepenu prema državnoj zajednici, svojim odbijanjem, da država naknadi prouzrokovane materijalne štete.

Sve posljedice ne dadu se popraviti, jer su mnoge od njih nepopravive. Nemoguće je dići mrtve iz grobova, ali je moguće ispaliti popaljene kuće i uništenu imovinu« (c. d. str. 42-43), apostrofira u tome govoru Drljević.

U ovom govoru dr Sekula Drljević pravi jasnu aluziju na stradanje familije Petra Zvicera, na spaljivanje njegove đece i žene u Cucama. Povodom svirepog ubistva porodice Petra Zvicera, Drljević je napisao pjesmu »Lovćenski poklič«, koju je pod preudonimom »Hajduk Pero« objavio u zagrebačkom listu »Hrvat« 1923. godine

Lovćenski poklič

»Crnogorče care mali«

Nedaj da ti dvore pali.

Da slobodi kopa groblje

Podivljalo tursko roblje,

Nek zablista hadžar sveti,

Ka nekada niz vrleti.

Neka brda odziv dadu

junačkome tvome kliku

Nek dušmani tvoji znadu,

Da si tiran razbojniku.

Neka svijet vidi snova

Djela tvojih pradjedova.

Zar ćeš moći slušat mirno

Nepobjedni lave stari,

Kad te budu robom zvali

Jučer turski izmećari?

Il te tvoja prošlost slavna

Tako brzo ostavila?

Il je hrabrost opjevana

Izmišljena priča bila.

Kraj garišta doma tvoga

Ko kam stanac majka mila.

Tvoja sestra ponižena,

Sinoć ti se udavila.

Ljuba kažu, da je luda

Brišuć s oka suzu vrelu

Po garištu gar razgrće

Traži djecu izgorjelu.

Neka bomba strah zadaje

Zavitlana snagom muškom.

Neka oko sokolovo

Smrt raznosi tankom puškom.

Nek krv onu staru svjetlost

Dade našoj novoj zori

Da se ovaj poklič ori

U slobodnoj Crnoj Gori

Emigrantski crnogorski list »Crnogorski glasnik« ( broj 73, Detroit, SAD, 1925. godine) u članku »Govor dr Sekule Drljevića u verifikacionom odboru«, piše da je vođ Crnogorske stranke u Beogradu 1925. godine govorio o teroru nad crnogorskim narodom, kojeg je provodio režim Radikala, pa, između ostalog, konstatuje da veliki je župan Milovan Džaković »išao u svako okružno mjesto i po selima, i na javnim zborovima govorio je i ovo: Ko ne glasa za radikale, neće dobiti penziju, a vi već znate šta ću ja s njim učiniti. Kad se sjetite da se to govori u otadžbini Mijuškovića, ubijenog zlikovački u zatvoru, u otadžbini, u kojoj su spaljeni žena i djeca na sred Katunske nahije, morate priznati da je ta prijetnja ozbiljna i može da upliviše na izbore, i kad uzmete u obzir da je kapetan Kalabić, ubica Šćepana Mijuškovića, poslije ubistva od kapetana druge klase proizveden za kapetana prve klase«, istakao je Drljević.

Potom se suočio, u debati, sa žestokim napadima radikala, kojima je odgovorio ovako: »Kada govorim kao predstavnik crnogorskog naroda nikome ne dozvoljavam da daje sud o mome patriotizmu sem jedino i samo crnogorskom narodu«.

Dr Sekula Drljević je 1928. godine, u jednoj polemici sa Markom Dakovićem, napisao i ovo: »Daković je dao sebi mnogo truda, da što opsežnije obrazloži režim vatre i krvi, kojim se vladalo Crnom Gorom nakon ujedinjenja. Dobro je što priznaje taj režim za svoj. To priznanje treba svi Crnogorci da čuju i da upamte. Daković kaže da je tako upravljao, da bi učvrstio ujedinjenje, a danas i djeca vide, da je na zgarištima crnogorskih domova izgorelo moralno jedinstvo Srbijanaca i Crnogoraca, koje je prije državnog jedinstva postojalo kroz vjekove... Naposljetku, zar ne zna Daković da nema ideje ni nacionalne ni religiozne ni socijalne radi čijeg bi se ostvarenja smjele spaljivati žene i djeca i paliti seljacima kuće«. (Vidjeti: Savić Marković Štedimlija, »Crna Gora u Jugoslaviji«, Zagreb, 1936, str. 68-69)

U ovoj polemici sa Markom Dakovićem, dr Sekula Drljević prikazuje režim koji je 1923. godine spalio ženu i djecu Petra Zvicera, kao režim vatre i krvi, kojim se vladalo Crnom Gorom od 1918. godine.

Početkom maja 1941. godine na Cetinje je stigao iz Zemuna dr Sekula Drljević i preuzeo vođstvo u akcijama i kombinacijama oko uspostavlja nezavisne države Crne Gore, sa čvrstim osloncem na Italiju. Svoje ranije stavove o federalizmu bio je napustio i opredijelio se za suverenističku koncepciju, pravdajući to riječima: »Meni federalizam nije bio program nego sredstvo da se osnaži ideja crnogorske državnosti i da se maskiram pred progonima režima«. (Vidjeti: Izjava dr Sava Bašovića, člana Crnogorske stranke, data juna 1945. godine O tome vidjeti i dr Radoje Pajović, “Kontrarevolucija u Crnoj Gori - četnički i federalistički pokret - 1941-1945”, Cetinje, 1977, str. 63)

Kada su se 1941. godine dešavali pogromi Srba u Hrvatskoj i kad je traženo od dr Sekule Drljevića, da interveniše, utiče kod ustaških vlasti da se to zaustavi, znajući za njegove veze sa Hrvatskom seljačkom strankom dr Vlatka Mačeka i Hrvatskom strankom prava, čiji je predsjednik dr Ante Pavelić postao 1941. godine poglavnik ustaške Nezavisne Države Hrvatske (NDH) on je odgovorio: »Kad sam u beogradskoj skupštini protestirao protiv paljenja kuća u Crnoj Gori i protiv paljenja porodice Zvicer u Cucama, nijesam mogao dovrštiti rečenicu od zaglušne buke i lupanja o klupe sa starne narodnih poslanika Srba prečana. Ja danas ne lupam o klupe da bi se prikrio njihov jauk, ali ne mogu se ni ubiti radi toga«.

Dr Sekula Drljević je bio jedan od glavnih aktera sazivanja »Crnogorskog sabora« na Cetinju na Petrovdan 12. jula 1941. godine, na kojemu je, u uslovima italijanske okupacije Crne Gore, pod pokroviteljstvom i zaštitom Italije, proglašena »nezavisna i suverena Kraljevina Crna Gora«. Na Petrovdanskom Saboru njegov zvanični govornik bio je dr Sekula Drljević. U besjedi koju je održao u pozorišnoj zgradi »Zetski Dom« na Cetinju 12. jula 1941. godine Drljević, kao vođa radikalnog ili tvrdog krila crnogorskih indipendista, koji su pošto-poto htjeli uspostavu samostalne Crne Gore, i prihvatili saradnju sa Italijanima da bi pokušali da dođu do tog cilja, istakao je i ovo:

»Crnogorski Sabore,

Ugodno je govoriti o slavnoj prošlosti. Ali današnji istorijski trenutak nameće mi obavezu, da nešto kažem i o našoj jučerašnjici, koja je ne samo teška nego i neslavna. Infandum me iubes regina renovare dolorem. Govoriti o nemiloj prošlosti znači malo ne nanovo ju preživljavati.

Godine 1914. Austro-ugarska Monarhija napala je Srbiju. Zna se zbog čega. Srbija je pozvala u pomoć Crnu Goru. Vjerna svojoj vjekovnoj gotovosti na borbu za slobodu Crna Gora joj je protekla u pomoć ne postavljajući nikakve uslove za ulazak u rat. Ne samo to, nego je udovoljila i zahtjevu Srbije, da vrhovnu komandu nad crnogorskom vojskom preda srpskim oficirima.

To Srbiji i tim njenim oficirima ipak nije smetalo da za vrijeme cijeloga rata pripremaju uništenje crnogorske države. Kako su to pripremili poznato je. Nakon rata, pri kraju godine 1918, srpska vojska pod komandom ondašnjeg pukovnika, a današnjeg generala i potonjeg pretsjednika jugoslovesnke vlade okupirala je Crnu Goru. Pukovnik, komandant okupacionih trupa pozvao je izvjestan broj srpskih agenata u Podgoricu i proglasio ih Velikom Narodnom Skupštinom. Među njima je bio ne mali broj srbijanskih državljana. Oni su izglasali rezoluciju, koju je napisala srpska vlada na Krfu i kojom se prihvaća okupacija Crne Gore proglašenjem pripojenja Crne Gore Srbiji. Podvlačim, da je u tom trenutku postojala redovna crnogorska narodna skupština, koja je po crnogorskom Ustavu jedina, u zajednici s Kraljem, mogla raspolagati sudbinom Crne Gore. Nakon te okupacije nastalo je mučenje Crne Gore, kome nema ravna u istoriji. Popaljeno je na hiljade crnogorskih domova i poubijeno, po podacima beogradske vlade, preko 2000 Crnogoraca, vjernih crnogorstvu i njegovoj državnoj slobodi. Desilo se je i nešto, što istorija nije zabilježila da se desilo za vrijeme 500 godina vladavine turske nad Balkanom. Spaljena je majka sa đecom u svojoj kući u Cucama. Taj zločin izvršili su službeni organi, žandarmerijski major sa 12 žandarma«, besjedio je tada Drljević.

Dr Sekula Drljević u knjizi »Balkanski sukobi 1905-1941«, opisujući zločin u Rokočima u Cucima, nad familijom Petra Zvicera, koji se zbio u noći između 25 I 26. aprila 1923. godine, uz ostalo, navodi i ovo:

»Cuce tvrde, da od tada svake zime, te noći u dva sata poslije ponoći, leti žena s krilima od plamena nad mjestom, na kome je bila kuća Petra Zvicera. Spaljena majka obilazi pepeo svoje spaljenje djece. To mjesto je postalo crnogorsko svetište. Nijedan Crnogorac ne prođe pokraj njega, da ne ostane pred njim, gologlav, po nekoliko minuta u molitvi... Kroz cijelo vrijeme tih zvjerstava, koja ne mogu naći sebi uzora čak ni u dugoj turskoj vladavini nad Balkanom, nije se našao ni jedan Srbijanac, koji bi osudio beogradsku vladu zbog njih. Nije se našao ni tzv. Srbin prečanin, koji bi to učinio. Ne samo to. Kad sam ja u svome govoru, koji sam držao u Beogradu u Narodnoj skupštini 16. februara 1926. godine, napao Vladu zbog zločina u Cucama, narodni zastupnici digli su zaglušnu viku, ne protiv Vlade, nego protiv mene. U toj sramotnoj vici, natjecali su se sa Srbijancima Srbi prečani. To vrijedi zapamtiti«.