Prije nekog vremena, 15. februara, ili na „Sretenje gospodnje“, do čega se u takvim prilikama posebno drži, beogradski ekonomista i konsultant za strana ulaganja, istorijski veoma poznatog imena - Mahmut Bušatlija, kršten je u Cetinjskom manastiru i uzeo ime Stanko Crnojević.
Vijest da je jedan Bušatlja uzeo ime znamenitog sina još znamenitijeg oca, Ivana Crnojevića, jednog od najznačajnijih vladara u crnogorskoj istoriji, u dijelu javnosti naišla je na pravu egzaltaciju, jer se time, kako je sam Bušatlija tvrdio, „vratio vjeri prađedovskoj“.
„Krštenje koje nije zapamćeno od osnivanja Cetinjskog manastira!“: Primjer pomenute egzaltacije je i sljedeći citat iz teksta koji je izašao u podgoričkom Danu:
„Ovogodišnje Sretenje Gospodnje ostaće upisano u analima Mitropolije crnogorsko-primorske po jednom neobičnom krštenju kakvo nije zapamćeno otkad je Ivan Crnojević osnovao prestonicu pod Orlovim kršem i prije 530 godina, udario temelje Cetinjskog manastira. Arhijerejski protoprezviter i sekretar Mitropolije Obren Jovanović stavio je krst na čelo Mahmuta Bušatlije, poznatog beogradskog ekonomiste, kojem je kumovao lično mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije.“
Nakon toga, slijedi značajna tvrdnja iz koje bi - da je tačna - proizašlo da Crna Gora ima živih, direktnih nasljednika dinastije Crnojevića!
„Da sve bude još zanimljivije, Bušatlija je posljednji izdanak te čuvene skadarske dinastičke loze, čiji je rodonačelnik bio Staniša-Stanko Crnojević, poturčeni srednji sin crnogorskog vladara Ivana Crnojevića, odnosno direktni potomak glasovitog skadarskog vezira Mahmut-paše Bušatlije, kojem su Crnogorci došli glave u poznatoj bici na Krusima, kod Podgorice, 3. oktobra 1796. godine“, piše Dan u cijelom feljtonu koji je posvećen pomenutom događaju.Beogradski Blic bio je još konfuzniji: „Mahmut Bušatlija je potomak Stanka - Skender-bega Crnojevića i Mahmud-paše Bušatlije, koji su se prvi iz te loze poturčili.“
Da budemo precizni, sam Bušatlija je izjavio da neće mijenjati ime u svojim dokumentima. Za medije je najavio da će „ubuduće slaviti slavu Crnojevića – svetog Nikolu“.
Nije falilo emotivnih momenata u cijeloj priči, pogotovo u dijelu u kojem Bušatlija prepričava novinarima riječi svoga đeda:
„Deda mi je jednom prilikom rekao: 'Znaš li da je krsna slava naše porodice Sveti Nikola? To je slava naših predaka Crnojevića. Znam da te to sada mnogo ne zanima, ali nekad ćeš se možda setiti.' A ja sam tada bio mladi komunista, i nije me se to mnogo doticalo“.
Ispravljanje „istorijske greške“ svoga „pretka“ i „mali falsifikati“: Tako je, u interpretaciji cijelog događaja, pomenuti beogradski ekonomista postao, ni manje, ni više, nego - direktni potomak velike crnogorske dinastije, čuvene po osnivanju Cetinja, po prvoj štampariji na slovenskom jugu, i poznate još po mnogo čemu.
Ispalo je i da poznaje svoju direktnu lozu pet vijekova unazad (Staniša –Stanko Crnojević umro je 1530.) što je, svakako, samo po sebi veliki kuriozitet na ovim prostorima jer, ne bi bio manji ni da poznaje samo dio od pojavljivanja Bušatlija na istorijskoj sceni, što je bilo dva i po vijeka nakon Crnojevića.
Štaviše, on je, uzimajući, nimalo slučajno, ime upravo islamiziranog Ivanovog sina, „ispravio“ Stankovu „istorijsku grešku“, vraćajući ga, barem simbolično, preko imena, u vjeru prađedovsku, nakon cijelih pet vijekova!
Tvrdnja da su Bušatlije potomci „poturčenog“ Staniše – Stanka Crnojevića, uzeta je zdravo za gotovo. Tako se, da bi se tvrdnja „istorijski utemeljila“, u jednom od objavljenih tekstova povodom pomenutoga događaja, Stanko Crnojević više i ne naziva Skender beg Crnojević - kako je to uobičajeno, da bi se i razlikovao od čuvenog Skender bega Kastriotija, rođenog brata svoje babe Marije, žene Stefana I Crnojevića, rođene Kastrioti - već upravo „Skenderbeg Bušatlija“!
„Kako je prebjegao u tursku vojsku, objeručke bi prihvaćen od skadarskih Turaka, nastani se u prostoru Bušata, i od Staniše, posta Skender-beg Bušatlija,“ piše, takođe, Dan od 24. februara u tekstu „Staniša“.
U tom je kontekstu samo kuriozitet da se u „feljtonskoj“ varijanti za Stanišu tvrdi da je „srednji Ivanov sin“, a u pomenutom autorskom, postaje njegov „mlađi sin“.
Istina je, međutim, i to dobro poznata: Staniša je bio najmlađi od tri Ivanova sina, Đurađa, Stefana II i pomenutog, Staniše-Stanka. Ali, ko bi cjepidlačio u tako značajnom momentu?
Podsjećanja radi, Ivan Crnojević vladao je Zetom od 1465. do 1490. godine.
Mahmut paša Bušatlija, pak, živi u drugoj polovini 18 vijeka, i gine u čuvenoj bici na Krusima 1796. godine.
Tvrdnje utemeljene na pjesmi: Dakle, suštinsko i najvažnije pitanje jeste - da li su Bušatlije zaista potomci Ivanovog sina Stanka, koji je primio islam negdje oko 1485. godine?
Istoričar, dr Živko Andrijašević kaže da za to nema nikakvog istorijskog dokaza, te da se takva tvrdnja prvi put pojavila u jednoj pjesmi, objavljenoj mnogo poslije i Bušatlijine smrti, tek 1835. godine!
„Najvažnija istoriografska činjenica u cijeloj priči jeste - da nema nikakvog dokaza za tezu da su Bušatlije potomci Ivanovog sina Stanka Crnojevića koji je primio islam!“, kaže dr Andrijašević, dodajući da istorija poznaje trojicu važnih Bušatlija:
“Oni vladaju Skadarskim sandžakom od 1763. godine: Mehmed-paša od 1763. do 1779, a Mahmut-paša od 1779. do 1796. godine. Kasnije je na čelu sandžaka bio i Mustafa-paša Bušatlija, od 1810. do 1831. godine“, veli sagovornik Portala Analitika, i dodaje:
“Takva tvrdnja - da su Bušatlije potomci Staniše (Stanka) Crnojevića, islamiziranog sina Ivana Crnojevića, najprije se javila u pjesmi 'Ivan-beg Crnojević i njegovi sinovi'. Kasnije je nazvana 'Sinovi Ivanbegovi'. U toj pjesmi, koja je najprije objavljena u cetinjskom časopisu 'Grlica' iz 1835. godine, a zatim i Njegoševom 'Ogledalu srpskom', se kaže:
'Poturči se tvoj Staniša, Ivo,
Sultan ga je pašom učinio,
Darova mu zemlju Skenderiju...
Stanko bježi Skadru bijelome,
U nj ne daju skadarska gospoda,
Već ga gone selu u Bušate,
Te mu svoje nagrdi prezime!
Od plemena slavnog Crnovića
Prozva sebe Bušatlijom Stanko!'
I, upravo na osnovu ove pjesme, kasnije su neki istoričari, poput Gligora Stanojevića (Istorija Crne Gore, knj. 3, Titograd, 1975, str. 419) tvrdili da je u kući Bušatlija postojala tradicija da su oni potomci islamiziranog sina Ivana Crnojevića“, kaže sagovornik Portala Analitika.
On precizira da Stanojević ne navodi istorijski izvor kojim bi se dokazala osnovanost te tradicije, niti izvor koji uopšte dokazuje da je u porodici Mahmut-paše Bušatlije takva tradicija postojala.
„Osim ako ne misli na posredno svjedočenje koje kaže da je Mahmut-paša Bušatlija svoje pravo da pokori Crnu Goru obrazlagao rodbinskim vezama sa Crnojevićima“, kaže dr Andrijašević.
Višeznačno krštenje: On veli da je neutemeljena i tvrdnja iz narodne pjesme da je islamizirani Staniša Crnojević živio u selu Bušati, u današnjoj Albaniji.
-Istorijska je istina da je on živio u Carigradu, sve dok 1513. godine nije imenovan za osmanskog upravitelja Crne Gore. Prema tome, kaže Andrijašević, tvrdnja da su Bušatlije potomci Staniše Crnojevića, koji je nakon primanja islama uzeo ime Skenderbeg, postoji jedino u narodnim pjesmama. A to nije dovoljan dokaz, niti je uopšte relevantan istorijski dokaz. To znači da istinitost ove tvrdnje ne možemo potvrditi ni dokazati. Kako se to obično radi u istorijskoj nauci, istoričar ne isključuje mogućnost da tradicija počiva na istini, ali konstatuje da nema dokaza koji tu istinitost dokazuju. U ovom slučaju, riječ je, dakle, o predanju ili priči.“
Andrijašević podsjeća da i danas ima dosta Bušatlija, koji žive od Sarajeva i Istanbula, do Ulcinja. Naravno, ko bi sa sigurnošću znao da li je iko od njih direktni potomak čuvenoga paše, čiju su glavu Crnogorci posjekli na Krusima i odnijeli – upravo u Cetinjski manastir?
Ova priča, iako je analiziramo sa izvjesnim zakašnjenjem, samo je još jedan primjer previše slobodne interpretacije i “učvršćivanja” labavih predanja u dnevno političke i ideološke svrhe. Naravno, nimalo naivno. Jer, kako kaže ekonomista iz Beograda: “Nikada se nisam osećao kao musliman, mi Bušatlije smo uvek bili Srbi s muslimanskom podlogom. To sam rekao i mitropolitu Amfilohiju i beogradskom nadbiskupu Hočevaru. Oni se slažu.“
A ako su Bušatlije, kako tvrdi, potomci Crnojevića, ova izjava znači i da su Crnojevići, što drugo, nego – Srbi, odnosno srpska dinastija. A onda je i Zeta, naravno, srpska država!
Zato se ne treba čuditi egzaltaciji u tvrdnji da takvoga krštenja kao Bušatlijinog, nije bilo u Cetinjskom manastiru od njegovoga osnivanja. Ovo je priča o tome kako je jedan intimni čin, kao što je krštenje, ili – promjena vjere, kako to ko gleda, uzdignut na nivo savremenog istorijskog događaja, a ekonomista iz Beograda postao samo tim činom, plave, dinastičke krvi.
Bio je to „poklon“ Srpskoj pravoslavnoj crkvi kakav se, zaista, ne odbija.
Gordana BOROVIĆ
