Piše: dr Ljubomir RADOJIČIĆ
Tokom juna, u samo desetak dana, desila su se dva događaja koja je naizgled teško povezati, a koji imaju itekako veze jedan sa drugim.
Kotorsko Javno komunalno preduzeće 22. juna je sklopilo ugovor sa nekoliko vlasnika imanja na Dragalju, u neposrednoj blizini ispitivanog lokaliteta Grandovina da se kabasti materijal i šut sa prostora Kotorske opštine, od Bigova do Kostanjice, istovara u nekadašnje majdane za vađenje pijeska, po već utvrđenom rasporedu. Naravno, bez propisno uređene deponije!
A u Trebinju, samo koji dan ranije, od 11. do 15, juna, uz posebnu podršku UNESKO-a održana je međunarodna konferencija „Krš bez granica“, koja se bavila prekograničnim podzemnim vodama na području Dinarida.
Konferencija je zapravo pratila jedan dugoročni projekat, posvećen zaštiti i održivom korišćenju prekograničnih podzemnih voda u dinarskom regionu, pod nazivom „Diktas“, čiji je cilj očuvanje podzemnog vodenog blaga, odnosno podzemnih tokova vode. Na njoj je zaključeno da je neophodno posvetiti dužnu pažnju upravljanju podzemnim vodama u regionu planine Orjen, jer prirodni rezervoari vode, odnosno vodeni potencijali sliva Trebišnjice i Orjena imaju međunarodni značaj.
Na pomenutom naučnom skupu zaključeno je još nešto, od globalnog značaja: da je najveći problem i najveća opasnost za očuvanje podzemnih voda - nekontrolisano odlaganje otpada!
Ko zna da li su naučnici pristigli u Trebinje znali za situaciju u neposrednom komšiluku, ali je sigurno da našu nedavnu gošću iz UNESCO-a, Irinu Bokovu, sigurno niko nije poveo da vidi okolinu grada koji je pod zaštitom organizacije na čijem je čelu.
Skandalozan odnos prema opštem bogatstvu: Ovo je priča o tome koliko nam priroda daje, a kako joj mi to uzvraćamo, odnosno kako, slijedeći samo trenutni - najčešće neki lični ili parcijalni interes - uništavamo sve što nam dođe pod ruku.
Vodeni potencijal planine Orjen i njenog zaleđa je ogroman. Zalihe izuzetno čiste i zdrave vode se prazne, ulivaju u Bokokotorski zaliv, održavajući ga i pored svih zagađenja relativno čistim.
Odavno je utvrđeno da bi samo vode iz pećina Sopot i Spila kod Risna, mogle da riješe problem vode u Boki Kotorskoj. Voda sa Orjena puni podzemna jezera i formira Grahovsku rijeku, koja je u direktnoj vezi sa ovim pećinama. Grahovska rijeka je ponornica Grahovskog polja. Ona nastaje u zapadnom dijelu polja, odakle teče pravcem zapad-istok i ponire u jugoistočnom dijelu polja. Poniruće vode Grahovske rijeke pojavljuju se na vrelu Spila, odakle se Risan snabdijeva vodom.
Ovo je još jednom naučno potvrđeno u oktobru 2012 godine, kada je istraživački tim geofizičkin istraživanjima potvrdio da u Dragaljskom polju postoji glinoviti sloj koji drži velike količine akumulirane vode - na nivou od 255 metara.
Vijest iz Kotora, o sklapanju ugovora sa nekoliko vlasnika imanja na Dragalju o odlaganju kabastog materijala i šuta u nekadašnje majdane za vađenje pijeska, bez propisno uređene deponije, bez elaborata i procjena uticaja, bez konsultacija i saglasnosti sa ostalim vlasnicima imanja na Dragalju, govori da su naučni skupovi jedno, a stvarnost, ona naša, nešto sasvim drugo.Jer, ovakva ishitrena, naučno neutemeljena odluka, da se kabasti materijal odlaže na neuređenoj i nekontrolisanoj deponiji, omogućila bi stihijno odlaganje svih vrsta otpada sa prostora Boke Kotorske, pa i Nikšićke opštine na podzemnom vodotoku Grahovske rijeke i doprinijelo zagađivanju novootkrivenih podzemnih akumulacija vode u Dragaljskom polju.
I u ovom slučaju, kao jedina nada ostaje nam UNESCO, da nas zaštiti od nas samih, da nam objasni zašto moramo da zaštitimo još uvijek nezagađenu prirodu u zaleđu Orjena, kao što su nekad uradili štiteći rijekuTaru.
Nebriga koja bode oči: Uostalom, nebriga opštine Kotor za svoju prirodnu i kulturnu baštinu najbolje se vidi ako se samo prati stanje na novoj saobraćajnici, od znaka da se nalazite na području pod zaštitom UNESKO-a do kružnog toka u Lipcima gdje turiste uz prvi pogled na more dočekaju gomile smeća pored čitavog puta ne dozvoljavajući uživanje u zaista jedinstvenom pogledu na Risan, Perast sa otocima, Kotor, Lovćen i prelijepi Kotorski zaliv.
Da opština Kotor nije adekvatna adresa sa aspekta zaštite ovog izuzetno istorijski i ekološki vrijednog prostora, uvjeriće se svaki turista koji se poslije posjete rimskim mozaicima u Risnu, uputi starim putem preko Dragalja za Crkvice, koje je takođe istorijski raritet sa velikim brojem tvrđava. Tim će putem vidjeti prave prizore „strave i užasa“.
Čitav taj prelijepi i turistički veoma atraktivni put, koji je do prije nekoliko godina bio jedina putna veza Boke sa Nikšićem, zasut je svim mogućim vrstama smeća, naročito na izvorištu Smokovac koje se nalazi iznad rimskih mozaika u Risnu i dijelu puta koji se zove Lupoglave. Najstrašnije od svega je činjenica da se njegove podzide i potporni zidovi od lijepo tesanog kamena ruše, kradu i prodaju „investitorima“ na obali mora.
„Ljekobilje“, fabrika pretvorena u šut: Jedinstven primjer nebrige, može se vidjeti u samom Risnu, gdje je srušena zgrada „Ljekobilja“ čiji građevinski otpad je nekontrolisano završio na prostorima Ledenica i Dragalja, prostora sa kojih je nekada stizala ogromna količina ljekovitog bilja (pelin i dr.) koje je sve do 1996. godine bio naš najvažniji izvozni artikal za SAD.
Ova nekad druga fabrika u Evropi po preradi ljekovitog bilja, koja je sagrađena 1989 godine, zapošljavala je oko 200 radnika, ugašena je i srušena da bi se omogućilo stranom investitoru da tu gradi stanove za tržište. Njeno vraćanje u vidu građevinskog otpada, bez ikakvog plana na netaknute prostore zaleđa Orjena treba doživjeti kao svojevrsnu ironiju sudbine.
Na kraju, ipak nam ostaje samo UNESKO, koji će sigurno pokušati da brani svoje zaštićeno područje od nas, koji ne volimo naše prirodno i istorijsko nasljeđe i koji smo se zarekli da ćemo da izbetoniramo čitavu obalu, rušeći sve staro, zasipajući šutom i smećem netaknute prostore u zaleđu Boke. Moramo da priznamo da smo definitivno poraženi pred najezdom „investitora“ čija se maksima sastoji od samo četiri riječi: kupi, izgradi, prodaj i nestani!
Autor je viši naučni saradnik u Institutu
„Dr Simo Milošević“, Igalo
