Iako se ovim temama u zemljama u okruženju pridaje mnogo pažnje, rasprava o razvoju kulturnih industrija u crnogorskom kultrunom sistemu toliko je rijetka, da je tek deset godina nakon njihovog inicijalnog mapiranja (2005.) kroz projekat Start-up Creative Podgorica, ova tema opet - makar na jedan dan - postala aktuelna. Na okruglom stolu svoja iskustva prenijela je i vodeća nevladina organizacija iz ovog domena, "Julie’s Bicycle" iz Londona, čiji je predstavnik Sholeh Johnston govorila o tome kako kreativne industrije mogu integrisati "zeleni" pristup i aktivno kreirati sistemska rješenja održivosti u Velikoj Britaniji.
Međutim, kako u crnogorskom kulturnom kontekstu kreativne industrije ne predstavljaju jedan od prioriteta nacionalnog programa razvoja kulture, a još manje lokalnih planova za kulturu, tako je razvoj ove oblasti i dalje u inicijalnoj fazi, te shodno tome orijentisan bitno drugačijim prioritetima. Iako je u Crnoj Gori po smjeru djelovanja odozdo prema gore moguće registrovati inicijative koje potiču iz privatnog i civilnog sektora, važno je istaći da za sada ne postoje konkretni i sistemski instrumenti koji bi iz javnog sektora djelovali odozgo prema dolje. To znači da će ideje, koncepti i strategije o razvoju kreativne ekonomije gradova i kreativnih industrija, i dalje pripadati diskursu nedostižnih evropskih ili svjetskih standarda, za koje se često smatra da su jedino mogući u nekim razvijenim sredinama. Da paradoks bude veći, često se smatra da sve dobre prakse koje potiču iz Evrope i svijeta moraju nužno da zaobiđu region jugoistoka Evrope, što je djelimično rezultat i recidiv skoro pa nepromjenljive (etatističke) definicije kulture na ovim prostorima i uopšteno neekonomski nastrojene kulturne politike. Na ovaj način se i osnovne dileme razvoja, kao i praksa kulturne politike, "prirodno" doživljavaju kao različita od evropskog i svjetskog iskustva.
(Ne)dostupna budžetska sredstva: Takve pretpostavke o razvoju skoro pa poslovično doprinose osjećaju obeshrabrenosti, inertnosti i nespremnosti na promjenu. Otuda i osnovna potreba da se u kulturnoj politici ohrabri i afirmiše jedan (za ove prostore) netipičan - "ekonomski" pristup, kojim će se konstatovati, da osnovne dileme razvoja (shodno aktuelnim promjenama u kulturi) ne treba posmatrati isključivo s aspekta prosvjetiteljsko-ideološkog i emancipatorskog egoizma kulture, već upravo s aspekta novih modela prihodovanja u kulturnoj politici, te shodno tome strategijama njenje održivosti.
Uz to, tradicionalni sistem finansiranja i podrške za kulturu u Crnoj Gori i dalje je zasnovan na klasičnom modelu budžetske koncentracije, distribucije i alokacije finansijskih resursa. To znači da se osnovna razvojna rješenja uglavnom sagledavaju kroz patološko pomanjkanje javnih sredstava koje izvjesno onemogućavaju sagledavanje šireg spektra mogućih strategija za razvoj kulture i njenu održivosti. U takvom kontekstu, postojeći model finansiranje kulture pružaće adekvatnu podršku samo za dominantne i središnje oblasti kulturnog stvaralaštva, zaštite i difuzije kulture. Ovo uporedo znači da je i sistemska podrška putem dostupnih konkursa u Crnoj Gori usmjerena prevashodno prema "središnjim" granama kulturne produkcije - kao što su film, muzika, izdavaštvo itd - te da su periferni i rubni djelovi kreativnog sektora osuđeni da eksplicitno zavise od uslova kulturnog tržišta. Ovo je posebno bitno istaći s aspketa podrške deficitarnim oblastima savremene kulturne produkcije, kao što su umjetnost instalacija, savremeni ples, novi mediji ili umjetnost performansa za koje u Crnoj Gori ne postoje institucionalne pretpostavke.
A kada govorimo o institucionalnim pretpostavkama za razvoj kreativnih industrija u Crnoj Gori važno je napomenuti da čak ni institiucije kao što je Zavod za intelektualnu svojinu sa pozicije prirodnog monopola ne registruju broj ekonomskih transakcija koje je moguće identifikovati na nivou kreativnog sektora. Ova konstatacija nas, u konačnom, dovodi do argumenta po kome se kvantifikacija kreativnog sektora, odnosno njegovog doprinosa ne može odvijati čak ni posredstvom postojećeg logističko-pravnog, odnosno statističkog okvira (Monstat). Stoga je važno istaći da bi istraživanje kulturne politike te, shodno tome, i ekonomike kulture trebalo da predstavlja najvažniji zadatak i prioritet svih budućih razvojnih planova i strategija u kulturi Crne Gore.
Više umjetnost - više novca državi: Ekonomska priroda kulturnih industrija može da ima pozitivne implikacije po ukupni razvoj kulturog sektora, a da se pritom unaprijed ne omalovažava njihova tržišna pozicija i kompetitivna funkcija. Rasprava o komercijalnoj prirodi kulturnih industrija, koja nam je poznata još od vremena frankfurtske kritičke teorije (Adorno i Horkheimer), upozorava na to da insistiranje na kreativnim industrijama može u izvjesnoj mjeri degradirati prosvetitiljsku ulogu kulture u društvu. Ovakav stav, pak, relativizovao je upravo jedan od najznačajnih teoretičara ekonomike kulture, Dejvid Trozbi, koji konstatuje da "kreativne industrije u većini slučajeva finansira spekulativni kapital koji može, a ne mora, nužno da izvuče dobiti od uloženih sredstava". Neophodno je postaviti više pitanja, na primjer: zbog čega treba koristiti javne fondove u djelatnostima koja sama po sebi mogu biti isplative, komercijalne, odnosno tržištno zasnovane? I zašto davati podršku djelatnostima koje, u nekim slučajevima, mogu da potenciraju dilemu moralnog i umjetničkog kredibiliteta; ovo posebno u slučaju kada kreativne industrije zagovoraju neumjetničke standarde produkcije koji uvećavaju rizik da država ulaže u nešto što, samo po sebi, nema prevashodno umjetnički cilj ili ne zadovoljava javni interes u kulturi.
Da bi pravilno rezonovali ove dileme koje sus tare koliko i razvoj misli o kulturnoj politici, važno je istaći činjenicu da, s aspekta nacionalne ekonomije, podsticanje bilo koje djelatnosti koja uvećava bilans prometa ili javne potrošnje, predstavlja priliku za državu da uveća osnovicu oporezivanja. Drugi argument koji može djelovati još ubjedljivije, s obzirom na aktuelno stanje u kulturi Crne Gore, sastoji se u razvoju kulturnog tržišta kojim se uvećava ukupan broj ekonomskih transakcija.
Kako je u neoliberalnom poretku, a možemo reći i u neoliberalnom modelu kulturne politike, javni sektor polako, ali izvjesno gubio moć da adekvatno servisira kulturu, tako su prethodna dva argumenta sve više dobijala na značaju. Stoga mnogi analitičari savremene kulture smatraju da kreativne industrije predstavljaju rezultat i proizvod perfidnog i cjelishodnog neoliberalnog projekta kojim se želi nadomjestiti tradicionalno netržišna definicija i pozicija kulture u društvu. Shodno činjenici da kreativne industrije imaju tendenciju da kulturna dobra i resurse pretvaraju u komercijalna proizvode, tako je sama ponuda i potražnja za njihovim najčešće serijskim umnožavanjem dostigla neslućen rast, kako na međunarodnim tako i na nacionalnim tržištima. Kada se tome doda činjenica da kreativne industrije, u odnosu na sve druge privredne grane i uprkos globalnoj ekonomskoj krizi, bilježe rast u svim zemljama svijeta, Evrope i regiona, onda se mora zauzeti strateški stav i pozicija. Na primjer, jedan dan snimanja visokobudžetne reklame ili filma može da doprinese budžetu opštine i do nekoliko desetina hiljada eura. Muzički festival Sea Dance u Budvi za samo tri dana odžavanja podigao je iskorištenost smještajnih kapaciteta i vanpansionskih usluga za 11 odsto na godišnjem nivou, a na uloženih pola miliona donio prihod od blizu osam miliona eura.
Kultura na klik: Da bi se tradicionalno shvaćena uloga kulture očuvala u njenoj misliji društvene emancipacije, umjetničke senzibilizacije i prosvjećivanja, neophodno je zauzeti i kritički i strateški stav o njenoj aktuelnoj i neminovnoj transformaciji. Kako su glomazna preduzeća za proizvodnju filmova, izdavaštvo i diskografiju polako nestajala tokom društvene tranzicije, tako je aktivan proces privatizacije i biznifikacije kulturnog sektora sve više uzimao maha. Sličan, paralelni proces odvijao se na polju kulturnog turizma u kome su se gradovi nadmetali između sebe ne bi li pružili što veći obim korisničkih usluga i servisa. Ova veoma kompetitivna utakmica označila je početak stvaranja novih okolnosti za kreativna mala i srednja preduzeća, koja sve više učestvuju u kreiranju radnih mjesta i pozitivnih bilansa uspjeha kroz razvoj preduzetničkih ideja i inovacija u gradovima. Uporedo sa ovim, važno je uočiti tendenciju da se geografija kreativne ekonomije i razvoj kreativnih industrija iz velikih gradova polako izmještala u manje gradove - do 50.000 stanovnika - što predstavlja 50 odsto gradova u Evropi.
Sve ovo nam govori da bi uloga proaktivne i razvojne kulturne politike trebalo da pruži adekvatan odgovor upravo na ove izazove razvoja. A da li se bilo kakvim poltičkim djelovanjem može uticati na razvoj kreativnosti u društvu? Da bi smo donekle racionalizovali odgovor na ovo pitanje, neophodno je inaugurisati kompleksan okvir strategija koje zbog svoje unutrašnje logike moraju biti integrisane u strategije međuresornog i intersektorskog povezivanja. Ova grupa strategija najčešće podrzumijeva uključivanje onih djelatnosti koje prirodno srastaju kao adekvatan spoj kulture i obrazovanja, zatim kulture i turizma, kulture i biznis sektora, te se prepliću u okviru tripartitnog modela upravljanja javnog, privatnog i civilnog sektora u kulturi. Strategija razvoja informaciono-komunikacionih sistema mogla bi da objedini težnje ka integralnom praćenju sektora kulture kroz razvoj baze podataka o njenim aktivnim subjektima i krajnjim korisnicima. Stoga bi emancipacija svih onih aktera koji aktivno doprinose razvoju kreativnih industrija predstvaljala adekvatan uvod u strategiju decentralizacije političko-pravnog, administrativnog i finansijskog sistema upravljanja u kulturi, kako bi se obezbijedio njen ravnomjeran institucionalni razvoj i dostupnost programa na svim relevantnim teritorijama.
Lobiranje za kreativnost: S aspekta aktuelnog trenutka i stepena ostvarenog razvoja kreativnih indistrija u Crnoj Gori, od svih pomenutih strategija najvažnije su strategije - lobiranja i dobijanja podrške. Iako se one u Crnoj Gori dominantno vezuju za političko ostvarivanje ciljeva, interesantno je ustanoviti da ne predstavlja zvaničnu strategiju za ostvarivanje javnog interesa u slučaju kulturnih politika. Lobiranje je legitimno pravo svake grupe da iz pozicije sopstvenog interesa utiče na donošenje javnih odluka. Kako se lobiranjem žele postići usmjereni rezultati u različitim domenima politika, važno je pretpostaviti da bi razvoj ove strategije mogao pozitivno da utiče i na pozicioniranje ovdašnjih kreativnih politika.
U crnogorskom kulturnom sistemu za sada ne postoje indicije o stvaranju lobističkih grupa koje bi se specijalizovanim kampanjama borile za ostvarivanje konkretnih ciljeva u kulturnoj politici, već se i dalje osnovne dileme razvoja opredjeljuju prema zvaničnim stavovima vlasti i predstavnika institucija za koje se vjeruje da će svojim političkim mehanizmima donijeti najbolje odluke za zadovoljenje javnog interesa u kulturi. U tom smislu, za očekivati je da bi angažovanje (lobiranje) kulturne javnost da kritički raspravlja o ključnim dilemama razvoja, moglo da probudi interesovanje za djelovanje kreativnog sektora u cjelini. Na ovaj način bi ideje o promjeni i novoj orjentaciji kulturnih politika mogle dospjeti u žižu interesovanja relevantnih društvenih adresa i političkih krugova odlučivanja. U tom smislu bi strategija lobiranja i dobijanja podrške mogla pozitivno da utiče na javnu percepciju o razvoju kreativnih industrija i projekata kreativnih inicijativa, ističući pri tom njihov nesporan značaj u polju kreativne ekonomije. Samo sa takvim horizontom očekivanja Crna Gora kao kreativna nacija može da pretenduje da postane zemlja kulturnog dobrostanja, a da to ne zvuči politički, niti akademski pretenciozno.
Zato, koristim ovu priliku da vas pozovem da svi zajedno lobiramo za - Kreativnu Crnu Goru.
