Shkruan: Nikolla KALLUGJEROVIQ
Mund të thuhet se në Mal të Zi qytetarët tashmë kanë përfitime nga procesi i harmonizimit të legjislacionit vendas me atë të Bashkimit Evropian.
Në fushën e disa kapitujve negociues, një përmirësim konkret (për arsye të ndryshme) ende nuk mund të vërehet. Megjithatë, kjo nuk mund të thuhet për kapitullin 28 – Mbrojtja e konsumatorit dhe e shëndetit, në të cilin efektet e përparimit janë të dukshëm.
Konkretisht, me miratimin e ligjeve të reja, e mbi të gjitha Ligjit për mbrojtjen e konsumatorit, Ligjit për kreditë konsumatore dhe Ligjit për qarkullimin e pagesave, janë vënë themelet e mbrojtjes ekonomike të qytetarit, në formën e konsumatorit, sidomos në sektorin bankar si një prej pjesëve më të zhvilluara të sektorit financiar në Malin e Zi.
Pozita dhe të drejtat e konsumatorit në sektorin bankar në Mal të Zi: Me qëllim të paraqitjes së efekteve më konkrete të ndryshimeve ligjore në rritjen e nivelit të mbrojtjes së konsumatorit në sektorin bankar të Malit të Zi, në shembujt e mëposhtëm do të tregohen rastet më të shpeshta me të cilët ndeshen konsumatorët në sektorin bankar si dhe mënyrat që përcaktohen nga ligjet e përmendur për të zgjidhur këto probleme.
Së pari, pagesa e rrogave nga llogaria e transaksionit në bankë. Takimi me bankën paraqet domosdoshmëri në jetën e çdo konsumatori të aftë dhe aktiv për punë. Që të shihet se kjo është e saktë, mjafton të përmendim faktin që pagesën e rrogës konsumatori duhet të ketë të hapur llogari në bankë, në të cilën në mënyrë periodike punëdhënësi i paguan të hollat në bazë të marrëdhënies së punës. Shpesh ndodhë që pikërisht në atë moment konsumatori mund të përjetojë pakënaqësi për shkak të diferencës nga ajo që pret të marrë dhe ajo që ndodhet në llogarinë e tij, qoftë kjo e shprehur edhe në disa centë.
Arsyetimi për këtë diferencë qëndron në faktin se disa banka paguajnë shërbimin e pagesave dhe shërbime tjera për përpunimin e pagesave, të cilat (në rastin konkret) paraqesin rrogat e konsumatorit. Meqë konsumatori, kur hap llogarinë e tij ku do të marrë rrogën, nënshkruan një grumbull dokumentesh të cilat zakonisht nuk i lexon, ai deri me miratimin e Ligjit për qarkullimin e pagesave ka qenë i detyruar të nënshkruaj kontratën për hapjen e llogarisë rrjedhëse në bankë.
Në këtë kontratë, me shkronja të imëta shkruhej edhe një dispozitë referimi për zbatimin e “disa” kushteve të përgjithshme të punës së bankës, të cilat mund të gjendeshin në tabelën e shpalljeve të bankës. Në një prej faqeve të shumta të kontratës shkruhej edhe obligimi i pagesës së tarifës, e cila tek konsumatori i painformuar mirë, shkaktonte pakënaqësi dhe ndjesinë e mashtrimit.
Tani, banka është e detyruar që për të gjitha tarifat dhe çështjet e tjera lidhur me ofrimin e shërbimeve në qarkullimin e pagesave, ta informojë konsumatorin me kohë në formë të shkruar (me letër ose elektronike), në një vend dhe formë të thjesht. Banka duhet t’i ofrojë këto informata në formën e ofertës për nënshkrimin e kontratës për hapjen e llogarisë bankare. Përveç kësaj, këto dhe informata të ngjashme, konsumatorit duhet t’i paraqiten edhe në kontratën për shërbimet e pagesës.
Dallimi në mes të shumës së kredisë së miratuar dhe asaj që “bie” në llogari: Shembull i dytë do të ishte disponimi me mjetet monetare në bazë të kontratës për kredi.
Konsumatorët shpesh ndodhen në situatën kur në një moment të caktuar iu nevojiten mjete financiare të cilat nuk mund t’i sigurojnë nga burimet vetanake të disponueshme. Atëherë konsumatorit në dipozicion i qëndrojnë bankat dhe institucionet financiare mikrokredituese, si të vetmit ofrues legal të kredive në Mal të Zi. Këto mjete, ofruesit e kredive nuk mund t’i paguajnë “në dorë”, me para të gatshme, në bazë të një marrëveshjeje gojore, por është kusht i domosdoshëm që të hapet llogaria për transaksione në bankë dhe të nënshkruhet kontrata për kredi. Megjithatë, konsumatorët shpesh mbesin të befasuar me atë që iu “bie” në llogari, nga ajo që banka iu ka miratuar për pagesë në bazë të kredisë së lejuar. Më saktë, konsumatorët nuk mund të disponojnë me shumën e plotë të kredisë që kanë kontraktuar, e që iu garanton Ligji për marrëdhëniet e detyrimeve dhe Ligji për kreditë konsumatore.
Shkak i zvogëlimit të kësaj shume është tarifa të cilën konsumatori duhet ta paguaj për administrimin e kërkesës për kredi dhe vet kredisë, të cilën banka e llogarit në bazë të shumës së paguar të kredisë. Në fakt, këto mjete konsumatorit i paguhen në llogarinë e tij të transaksionit, por banka, duke i dhënë vetes përparësi që nga kjo llogari të marrë tarifën e përmendur, shkelë të drejtën ligjore të konsumatorit për të disponuar plotësisht me paratë e kredisë. Pra, konsumatori disponon me mjetet e kredisë së lejuar, të zvogëluar për shumën e tarifës për administratën e kredisë, e cila sillet nga 0,5-2 % e shumës së përgjithshme të kredisë.
Prandaj, është e nevojshme të theksohet që konsumatori ka të drejtë të kërkojë pagesën e kredisë (të drejtën të disponojë me kredi) në shumën që është shënuar në informacionet parakontraktuese si dhe në kontratën për kredinë konsumatore, në përputhje me Ligjin për kreditë konsumatore dhe Ligjin për marrëdhëniet e detyrimeve. Obligimi për pagesën e tarifës mbetën në qoftë se është kontraktuar, por konsumatorit nuk guxohet t’i hiqet e drejta që këtë tarifë ta paguaj nga burimet financiare që ai zgjedh.
Tarifat për shlyerjen e hershme e kredive: Shembulli i tretë ka të bëjë me shlyerjen e parakohshme të kredisë. Kur konsumatori – shfrytëzues i kredisë konsumatore (nga shembulli i mësipërm) gjendet në situatën kur, përpara afatit për kthimin e kredisë, vjen te mundësia e kthimit të borxhit të mbetur bankës dhe vendosë ta shlyej kredinë para kohe, banka deri tani ia ka llogaritur të ashtuquajturën tarifën për pagesën e hershme të kredisë, e cila (varësisht nga lloji i kredisë) ka variuar nga 2 – 5%. Në qoftë se konsumatori i cili ka lidhur kontratë për kredi me vlerë 15 mijë euro dhe nga i cili tashmë ka shlyer 5 mijë euro, ka dëshiruar të shlyej para kohe tërë kredinë, banka për “përmbylljen” e kredisë i ka marrë edhe tarifën prej 5% nga shuma e mbetur e borxhit, pra në rastin konkret 500 euro.
Këtu problemi ka qenë i shumëfishtë dhe është krijuar, mes tjerash për shkak të futjes në praktikën bankare të interpretimit të lirë të dispozitave të Ligjit për marrëdhëniet e detyrimeve, me të cilin është përcaktuar e drejta e bankës të paguaj dëmin në rast të shlyerjes së parakohshme të kredisë, me kusht që dëmi ndodhë.
Interpretimi i lirë i ofruesit të kredisë që banka është dëmtuar vetëm me faktin se bankës i shlyhet kredia para kohe, për arsye se banka nuk e ka realizuar fitimin e planifikuar (sepse në rastin e shlyerjes së parakohshme të kredisë, shlyhet vetëm shuma e mbetur e borxhit kryesor, e jo edhe interesi), ka pasur për pasojë krijimin e praktikës së keqe bankare që tarifa të paguhet gjithmonë.
Tani, Ligji për kreditë konsumatore dukshëm zvogëlon të drejtën e bankës që të paguaj tarifën për shlyerjen e parakohshme dhe e kufizon vlerën e tarifës deri në 1% të borxhit të mbetur. Sipas këtij ligji, banka nuk ka të drejtë në këtë tarifë nëse shkalla e interesit variabil është kontraktuar (norma e interesit e ndryshueshme, ndryshimi i së cilës zakonisht varet nga një ngjarje e ardhme e caktuar ose e pasigurt).
Tek norma e ndryshueshme e interesit është krejtësisht irelevante nëse ngjarja do të ndodhë ose jo. E rëndësishme është që të jetë e kontraktuar. Te kontrata me normën fikse të interesit banka ka të drejtë në tarifim, nëse për shlyerjen e parakohshme të kredisë ka pasur shpenzime të arsyetueshme, ndërsa shuma e përgjithshme e tarifës nuk mund të jetë më e lartë se sa shuma e interesit që do duhej të paguhej në rrjedhën normale të kredisë.
Përdorimi i kartave të pagesës – problemi i autorizimit dhe reflektimi në rimbursim: Përdorimi i kartave të pagesës (VISA, MASTER CARD, AMERICAN EXPRESS, DINERS etj.) sot paraqet një dukuri të zakonshme, ndërsa numri i përdoruesve të tyre rritet. Me këtë trend rriten edhe rreziqet për mjetet monetare me të cilat disponojnë konsumatorët në llogaritë e tyre bankare, me të cilat këto karta janë të “lidhura”. Të gjitha rreziqet e humbjes, pra, qasja ndaj këtyre mjeteve e personit të pa autorizuar (jopronarit të kartës) bankat, me kontratat e ndryshme për “hapjen e kartës”, i kanë transferuar në kurriz të konsumatorëve deri me miratimin e Ligjit për qarkullimin e pagesave.
Ligji i ri për qarkullimin e pagesave bën një dallim të rëndësishëm në krahasim me praktikën e deritanishme bankare, në atë mënyrë që barrën e provës që konsumatori nuk e ka autorizuar transaksionin e pagesës duke përdorur kartën e tij, ia kalon bankës. Tani është banka ajo që detyrohet që, deri në verifikimin final të fajësisë për transaksion të paautorizuar përmes kartës për pagesë, t’i mundësojë konsumatorit disponimin me mjetet monetare që ishin “të lidhura” për kartë, derdhja e të cilave është shkaktuar për shkak të përdorimit të pa autorizuar të kartës.
(autori është këshilltari juridik i drejtorit ekzekutiv të bankës Llovqen)
