Jedan od predavača na nedavno završenom prvom segmentu drugog izdanja ove manifestacije, učesnicima radionica - studentima Fakulteta dramskih umjetnosti i Fakulteta za crnogorski jezik i književnost sa Cetinja - govorio je o filmskim adaptacijama svojih priča „Sve to“ u režiji Branislava Milatovića i „Karver je mrtav“ Vanje Vascarca.
- Okupljanje proznih pisaca, scenarista, režisera i producenata sa jedne i studenata sa druge strane, BAFF čini festivalom na kojem se radi i koji aktivno doprinosi dinamizaciji crnogorske kinematografije u nekoliko segmenata. Studentima crnogorskog jezika i dramaturgije predstavljeni su procesi kojima književno djelo stiže do velikog platna. Odabrani prozni tekstovi crnogorskih autora bili su predmetom radionica na kojima su nastale radne verzije filmskih scenarija. To što, kao princip, nudi najkonkretnije moguće rezultate, festival čini jedinstvenom i dragocjenom inicijativom. Stoga vjerujem da je ovogodišnjim izdanjem BAFF postao činjenica koju će crnogorske institucije kulture u budućnosti još snažnije podržati - smatra Spahić, čiju su priču „Heliocentrične propovijedi doktora Maksima Džankića“, uz „Djelove grada“ Ilije Đurovića, studenti odabrali kao predloške za potencijalne scenarije.
Uz njega, studenti su bili u prilici da čuju još jednog našeg proslavljenog pisca, Andreja Nikolaidisa.
- Radionica koju sam vodio na BAFF-u je, nesumnjivo, bila uspješna. Na primjeru Hičkokovog filma „Ptice“ pretresli smo adaptaciju istoimene novele Dafne Di Morije (Daphne Du Maurier, zatim narative koje su moderna (i postmoderna) preuzele iz Abrahamskih religija, te način na koji se u umjetnosti, iz forme u formu i natrag, prelivaju uticaji. Takođe smo sproveli psihoanalitičko - kako frojdijansko, tako i lakanovsko - tumačenje „Ptica“ i otvorili pitanje preplitanja žanrova, u ovom slučaju konkretno melodrama - horor - apokaliptični žanr - pojasnio je on svoju ulogu na pomenutim radionicama.
Nikolaidis dodaje kako su studenti bili „aktivni i vrlo lucidni“, te bez rezerve daje podršku BAFF-u, kao projektu koji treba nastaviti jer je „novac izdvojen za njega mudro i ispravno potrošen“.
Poznati srpski scenarista i reditelj Srđan Koljević imao je zadatak da učesnicima radionice približi možda najbitniju temu, govoreći o tome kako je pisao scenario za svoj film „Klopka“, adaptirajući istoimeni roman Nenada Teofilovića.
- Radionica posvećena aspektu i fenomenu adaptacije književnosti u filmsku umjetnost – dragocjena je ne samo kao mjesto ukrštanja znanja, okupljanja studenata i prožimanja različitih pogleda na umjetnost, nego i zato što u ključnom smislu nadomještava nedostatke klasičnog akademskog sistema obrazovanja, koji proučavanje umjetnosti i umjetničkog stvaralaštva neminovno parcijalizuje. Tema transpozicije književnog teksta u filmski jezik, nikad nije bila aktuelnija zahvaljujući razvoju filmske umjetnosti, a iznad svega razvoju novih i kompleksnih narativnih modela u filmskom izrazu. Konačno, kroz formu case-study-a, odnosno istraživanje na konkretnim primjerima - uz projekcije i predavanja - i istovremeno kroz konkretne grupne projekte polaznika, ova radionica ispunjava zadatak postavljenog koncepta na idealan način - kazao je Koljević za naš portal.
Njegov bosanskohercegovački kolega Faruk Lončarević smatra BAFF „ubrizgavanjem nove kreativne energije u zimom zakrčene puteve Crne Gore i regiona“, koji „uvodi mlade stvaraoce u iskustvo filmske teorije, ali, što je mnogo važnije, i prakse“.
- Nadam se da je iskustvo rada na adaptacijama savremenih domaćih pisaca ovim mladim ljudima ponudilo znanje, ali i inspiraciju da ove projekte realizuju u kratke igrane filmove i na taj način uđu u ono što je praktična filmska proizvodnja. Zbog te ideje koja je u osnovi radionica BAFF-a, mentori su ostali dostupni za dalji rad - istakao je on.
Rad sa studentima ostavio je poseban trag i na Lončarevića.
- I sam sam bio inspirisan energijom ovih mladih ljudi, koji su budućnost crnogorske kinematografije, i atmosferom Kotora okovanog burom, što je stvaralo dovoljno dramatičan kontekst za desetine uzbudljivih filmova. Jedva čekam da vidim filmove koji će proizaći iz našeg susreta i rada - dodaje on.
Podsjećamo, riječ je filmovima koji se nijesu bavili doslovnim adaptacijama: „The Dead“ Džona Hjustona, „Naked Lunch“ Dejvida Kronenberga, „Tony Takitani“ Juna Ičikave, te „Faust“ Aleksandra Sokurova, o kojima je uz Lončarevića govorio i dramaturg Vasko Raičević.
- U procesu adaptiranja literature za filmski scenario otkrivaju se dramaturški potencijali proze, ali i literarni aspekti filmske umjetnosti. Ne morate poznavati naratološku teoriju književnosti, ali ćete svakako doći do problema kojima se ona bavi: pozicijom pripovjedača/naratora, tretmanom vremena u književnom/filmskom djelu i ostalim mnogobrojnim vezama između ove dvije umjetnosti - potcrtava naš sagovornik.
On dalje podsjeća kako su se, tokom četiri dana intenzivnih aktivnosti u kotorskom Kinu „Boka“, bavili „problemima adaptacije savremenih tekstova crnogorskih autora“.
- Primijeniti u praksi ono što teorijski izgleda sasvim logično, posebna je vrsta izazova i jedan od zadataka na kojima književnici i filmadžije sarađuju od početaka filmske umjetnosti. Studenti književnosti i dramskih umjetnosti zajedno su prošli kroz rad na scenarijima i imali mogućnost da se upoznaju sa poljima u kojima se prepliću te dvije oblasti. To otvara perspektivu za buduća opredjeljenja i saradnju na zajedničkim projektima, što bi moglo doprinijeti i novoj afirmaciji crnogorske književnosti, ovog puta preko fimske umjetnosti - smatra Raičević.
Na kraju, programski urednik i organizator BAFF-a Stefan Bošković objedinjuje utiske prvog segmenta ovogodišnje manifestacije.
- Što se tiče radionice, čini mi se da smo svi napravili mali pomak. Učinili smo to prije svega u samom angažmanu i volji da sve istraje, a da ne ostane samo na dobrom potencijalu i zaključanoj ideji - što je slučaj s velikom većinom projekata kada na snagu nastupe konkretna razrješenja. Sve se najčešće svede na pravdanje budžeta i golu administraciju - smatra on.
Prema njegovim riječima, nije bio bitan samo izbor kvalitetnih predavača i umjetnika koji su se dokazali u ovoj oblasti, već i usmjerenje prema svakom studentu, svakoj radionici.
- Ono što je svijetla strana radionice jeste proizvod, odnosno scenario, nekoliko stranica papira. To nije nikakav podvig koji bi u realizaciji morao da košta, ali će svakako iziskivati novi budžet ukoliko neko od njih krene u realizaciju filma. Uskoro, kada se finiširaju scenariji, imaćemo konkretan proizvod spreman za konkurse i fondacije kako bi stigli makar do jedne realizacije koja bi u potpunosti pokazala značaj radionice. Veoma sam zadovoljan studentima i time koliko su bili aktivni. Na prošlom BAFF-u učesnici radionica takođe su bili studenti Fakulteta dramskih umjetnosti, koji i jesu u središtu svake radionice, ali sam prvi put sarađivao sa Fakultetom za crnogorski jezik i književnost i njihovim studentima, koji je zaista svoj segment i mentorski tim organizovao na najvišem nivou, krajnje disciplinovano i bez propusta - sa zadovoljstvom konstatuje Bošković.
U nastavku BAFF-a koji je predviđen već za početak naredne godine, biće zaokruženi studentski scenariji, a festival će zatvoriti master-klas koji će održati čuveni mađarski reditelj Bela Tar.
Projekat je podržalo Ministarstvo kulture Crne Gore, partneri i prijatelji su Opština Kotor, Kulturni centar „Nikola Đurković“ iz Kotora, Fakultet dramskih umjetnosti i Fakultet za crnogorski jezik i književnost sa Cetinja i „Artikulacija“, dok su nosioci projekta su DVARP i nevladina organizacija BAFF, a dizajn je radio Luka Bošković.
K.J.
