Piše: Novak ADŽIĆ
Njeno formiranje i konsituisanje, istorijski i savremeno manifestovano, kategorički je nesporno, kao što je nesporno postojanje Lovćena. Vjekovna autokefalnost Crnogorske crkve i činjenica da je i Petar II Petrović Njegoš djelovao kao njen poglavar, što dokazuje i njegova prepiska sa karlovačkim mitropolitom (docnijim patrijarhom) Josipom Rajačićem, koji je djelovao u okviru Habsburške monarhije, a u kojoj Njegoš navodi autokefalnost Crnogorske crkve, kojom upravlja, a s obzirom na dugotrajni dualitet svjetovne i crkvene vlasti u Crnoj Gori, pokazuje, i u tome dijelu, evidentno samonikli, autohtoni, prirodno-istorijski hod i život crnogorskog naroda i nacije.
Njihovo (crnogorskog naroda i iz njega izrasle crnogorske nacije) vjekovno postojanje i trajanje nije mogla oteti ili ukrasti ni nasilna okupacija i aneksija Crne Gore, sprovedena 1918. godine, o kojoj je, pored mnogih, govorio i pisao i Blažo Jovanović, pravnik, političar, državnik crnogorski, komunista, heroj NOB-a, osvjedočeni antifašista i protivnik velikosrpstva, kada je, istorijski tačno, na Cetinju, 1948. g. rekao, a tiče se tzv. Podgoričke skupštine, od 13/26 novembra 1918. g., i sljedeće „Takozvano ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom izvršeno ne samo protiv volje i raspoloženja crnogorskog naroda, nego i uz pomoć bajoneta srpske vojske, i to na najgrublji način, putem sile i prevare“.
Stara istorijska nacija: Crnogorska nacija je stara istorijska nacija i Crnogorci su istorijski narod slovensko-ilirske i druge etnogeneze. O tome je, pored ostalih, 1980. godine naučno utemeljeno pisao pokojni dr Špiro Kulišić, u svojoj izvanrednoj knjizi “O etnogenezi Crnogoraca”. Dukljani (Dukljanski Sloveni) su preci današnjih Crnogoraca. Vladika Vasilije Petrović, u pismu ruskoj carici Jelisaveti 25. III 1758. g., kaže da su Crnogorci, za razliku od Albanaca, Makedonaca, Srba, Bugara i Bošnjaka, jedini slobodni narod na Balkanu. Jasno, elem, vladika Vasilije definiše Crnogorce kao zaseban etnos (etnonin). Crnogorci su, ponavljam, istorijski narod i nacija. Tako recimo, mletački diplomata, u jednom dokumentu za jednog islamiziranog Crnogorca (Petar Ćuda), 1529.g. kaže da je „čovjek crnogorske nacije“. Pa i konte Stefan Zanović iz Budve pisao je u 18. vijeku da je pripadnik crnogorske nacije. Ruski diplomata knez Dolgorukov 1769. g., u jednom proglasu, obraća se „vsej cernogorskoj naciji“.
Za Petra I Petrovića-Njegoša, nije bilo dileme da su Crnogorci izgrađeni, konstituisani etnonim, poseban narod, i da je on njihov poglavar u državi Crnoj Gori. Tako on, sa Cetinja, 10. marta 1798. g. piše carigradskom patrijarhu Gligoriju: „U ovakvome istinitome i tačnome smislu od imena moga i od imena svoga naroda crnogorskoga dostavljam do znanja Vašoj svetosti da pomenutoga Dimitrija Vujića crnogorski narod nije nikada priznavao ni priznao za svoga zapovjednika niti ima namjere priznati ga”. Ovaj dokument je, vjeran original, objavio i pok. akademik dr Jevto M. Milović.Jasno, Crnogorci su Crnogorci, narod i nacija, ali ne i dio drugog naroda i nacije, ni srpskog, ni nekoga drugoga naroda i nacije. Vladika Petar I, 3. septembra 1796. g. piše pismo austrijskom caru Francu I i veli u istome da njemu visoko blagodari za pokazanu milost „vsemu narodu slaveno-iliričeskomu, černogorskomu“. Taj dokument je objavio akademik dr istoričar Jevto Milović, u djelu “Petar I Petrović Njegoš, Pisma i drugi dokumenti (1780-1820)”, IISRCG, Titograd, 1987, 92-93. Znači Petar I Petrović-Njegoš, govori o sloveno-ilirskom crnogorskom narodu. To se negirati teško može u naučnom smislu.
Pasoš: Crnogorski etnonim i nacionim (“rodom Crnogorac”) primarno dokazuju crnogorski pasoši izdavani Crnogorcima u vrijeme Njegoševe Crne Gore (1830-1851). U osnovi riječi narod i nacija (nation znači izvorno, etimološki nasci-rađanje, roditi se) je opet riječ rod, a u pasošima Njegoševog doba, s Njegoševim potpisom i Crnogorskog senata, u svojstvu državnog organa, njihovim nosiocima upisano je „rodom Crnogorac“, iza čega se navodi mjesto odakle je njihov nosilac, vlasnik itd., te kojem narodu i kojoj naciji pripada.
Mnoštvo je sačuvanih takvih pasoša, neke je objavio faksimilno akademik dr Jevto Milović, a mnogi su sačuvani u Njegoševoj arhivi u Biljardi na Cetinju, u okviru Narodnog muzeja Crne Gore, a brojni koji su pronađeni još nijesu još objavljeni, u faksimilu originala, ali hoće uskoro. U Njegoševo vrijeme Crnogorci su, objektivno i subjektivno, prema službenim, zvaničnim dokumentima, Crnogorci osjećajem, sviješću i vlastitim iskazom, te priznanjem i potvrdom državne vlasti bili etnički i nacionalni Crnogorci. Recimo i to da Njegoš nikad nije niđe spomenuo svetog Savu Nemanjića, ali jeste da je Crnogorska crkva autokefalna. Inače, sintagma “rodom Crnogorac” pojmovno označava etničko i nacionalno porijeklo, pripadnost, kao izraz i iskaz subjektivno-psihološkog osjećaja i svijesti, te nasljeđa i objektivnog stanja svijesti naroda i nacije, u jednom periodu svog trajanja.
Šta je govorio Šuković: S ovim u vezi, naučno zasnovano konstatuje i akademik prof dr Mijat Šuković, kada piše. sasvim precizno i istorijski uvjerljivo, sljedeće: „Konstatujem da su u istorijskoj literaturi objavljene forokopije nekoliko crnogorskih pasoša, od većeg broja sačuvanih u nekoliko arhiva. Od objavljenih fotokopija, dostupnih svakome, kao ilustraciju identifikujem fotokopiju pasoša izdatog 1840. godine, pod N0 132, Marku Vrbici iz Njegusa. Na pasošu pise: Crnogorski pasport, a u odgovarajućoj rubrici, poslije mjesta rodjenja, napisano je „Crnogorac“. Ta dva podatka identična su i u pasošu izdatom popu Stevanu Ivanovicu. Ko hoće da „zaviri“ u arhivsku građu vidjeće više crnogorskih pasoša sa odednicom „Crnogorac“ (Akademik Mijat Šuković u radu „Crnogorska nacija izrasla prirodnim tokovima“, u knjizi autora „Crna Gora od federacije ka nezavisnoti“, CANU, Podgorica, 2001, str. 294-295).
O identitetu crnogorskog naroda i nacije, a vezano za Petra II Petrovića-Njegoša,pisao je i pokojni akademik prof dr istoričar Branko Pavićević, u knjizi „Sazdanje crnogorske nacionalne države 1796-1878″,CID, Podgorica, 2007, str. 213., kada piše:“ Pasoši u doba vladike Petra II u početku su nosili naziv Crnogorsko provodno pismo, da bi ubrzo naziv bio zamijenjen Crnogorski pasport. U svim sačuvanim crnogorskim pasportima, a postoji ih ne mali broj, nalazi se rubrika za nacionalnost, a u svakoj je ruka zvaničnog sekretara (uglavnom Praviteljstvujušćeg senata) ispisivala „Crnogorac“. Kao što je i poznato, svaki crnogorski pasport bio je ovjeren državnim pećatom, „mohurom“, koji je imao ugravirani naslov „Crnogorskog Praviteljstvujušćeg Senata i vsjej Cernoj Gori-mohur“. Dakle, jasno je da je u državnim pasošima Crne Gore Njegoševog doba u rubrici nacionalnost, nacionalna, etnička pripadnost upisivano konkretnim licima korisnicima istog-Crnogorac („rodom Crnogorac“) - a rod je sinonim za etničku i nacionalnu pripadnost tada bio u Crnoj Gori.
Rod jednako je na(rod) ili čini njegov neodvojivi dio, što znači da rod prethodi narodu, te čini element njegovog bića. Narod i rod su međusobno vezani, makar u Crnoj Gori, ali i u širem kontekstu, prostoru i okviru. A latinski nasci znači- roditi se, te emanira i u sebi sadrži pojam rod(a). Naravno, narodi i nacije formiraju se i pod dejstvom drugih činilaca.
Prof. Dr Slobodan Tomović, filozof i njegošlolog, u svom djelu „Komentar Gorskog vijenca“, (Niksić, 1986.), na strani 395 piše: „Da su Crnogorci u Njegoševim razmišljanjima etnonim, pokazuju i pasoši koje je izdavao svojim sunarodnicima, u kojima je precizirao crnogorsko porijeklio njihovih korisnika“.
Elem, u povijesnom značenju i danas crnogorska nacija je nesporna činjenica i realnost.
