Kada pariska legenda Žan Renoar napravi film, svi pravac u bioskope! Možda zvuči pretenciozno, ali oni koji su ovo govorili prije devedeset godina uopšte nijesu griješili. Francuski majstor filmske „autorske“ teorije jeste bez sumnje jedan od najboljih primjera u maloj selekciji maestralnih reditelja. Iako Renoar ima mnogo više od jednog remek-djela, prvo među njima bio je film „Velika iluzija“ koji je premijerno prikazan prije 80 godina, 8. juna 1937.
O solidarnosti
Film je zasnovan na istoimenoj knjizi ser Normana Ejndžela, britanskog ekonomiste s početka dvadesetog vijeka koji je analizirao oportunistički karakter rata, ali Renoar se držao humanističke strane. Suštinski, iako je smještena u ratno doba, „Velika iluzija“ jeste priča o ljudskim odnosima i različitostima, koje se moraju zakopati za dobrobit društva.
Renoar je snimio film o solidarnosti, ali i o balansu. Pozitivci i negativci filma jasno su naznačeni, ali reditelj ih predstavlja kao žrtve okolnosti a ne monstrume. U isto vrijeme, glavna igra Renoarove iluzije jeste važnost društvene klase koja odvaja filmske junake, i to do te mjere da čak i kada ne govore tačno znamo šta su željeli da kažu zbog čina koji nose.
Mnogi filmski kritičari okarakterisali su Renoarovo ostvarenje kao „pad starog evropskog reda i klasa“, ali čini se da je „Velika iluzija“ mnogo više od toga. Fenomenalna gluma, čist i precizan narativ, jednostavni mizansceni i filozofija humanizma - tipični Renoar koji predstavlja osvježenje za evropski film tridesetih godina prošlog vijeka.
Politička igra
Posebno važan segment Renoarove iluzije je skretanje pažnje na tadašnje turbulentno stanje u Evropi. „Velika iluzija“ završena je 1937 - dvije godine prije početka Drugog svjetskog rata. Inteligentni Renoar je već tada, kroz priču o Prvom svjetskom ratu, dao znak za uzbunu!
Nakon premijere, film je uzburkao francusku javnost, a onda je uznemirio ostatak Evrope. Posebno je iznervirao Njemce. Poludjeli su do te mjere da je ministar njemačke propagande Jozef Gebels prozvao Renoara „filmskim neprijateljem broj jedan“. Ništa neočekivano - Renoar je ipak u jednoj sceni spojio aristokratu, siromašnog čovjeka, Afroamerikanca i Jevreja pod istim krovom.
Efekat intrige
U moru drugih filmova koji su se pojavili kao dio antiratne propagande u Evropi i Holivudu, „Veliku iluziju“ izdvaja Renoarova želja da naglasi efekat neizvjesnosti i intrige. To se najbolje vidi u samim kadrovima bijega glavnih junaka, ali u momentima kada kamera prati Njemce. Prilično realističan prikaz prijateljstva i neprijateljstva sa obje strane ključ je Renoarovog klasika koji je ušao u filmsku istoriju i inspirisao mnoge autore da krenu sličnim putem.
Iako se ponekad čini da je linija između klišea i inovativnosti izrazito tanka, Renoar je i te kako uspio da je podeblja u filmu „Velika iluzija“. Njegova vizija Evrope u kojoj klase i ideologije padaju a demokratija se uzdiže, pala je u vodu već dvije godine nakon premijere. Na kraju nam je ostalo besmrtno antiratno djelo koje, 80 godina kasnije, može nečemu da nas nauči.
L. MURSELJEVIĆ
FOTO: encinematheque.fr / cine-real.com / theredlist.com
