Priča o Vukašinu Markoviću, Podgoričaninu kom je Lenjin povjerio mjesto komesara divizije cijelog fronta Oktobarske revolucije, jeste nevjerovatna i velika - taman koliko i naše neznanje o njoj. Raskošna je kao djelo magičnog realizma i opominjuća kao portret žrtava velikih ideja iz djela Danila Kiša.
Ime doktora Vukašina polako tone u zaborav, u gradu koji mu je nedavno dodijelio ulicu iznad kolektora otpadnih voda na Morači. Nekih 200 metara od ovog mjesta, bista u bolničkom dvorištu otkriva lik i prodorni pogled Pipera koji i dalje grabi za slobodom. I tjera nas da se zapitamo. Kako je i zašto nekom palo na pamet da Kliničkom centru, poslije nekoliko decenija, oduzme Markovićevo ime?
Svjetski kameleon
Vukašin Marković govorio je da je njegova porodica - proletarijat cijeloga svijeta. „Nemam ni kašike, ni mačke. Moja nacionalnost je čovječanstvo. Govorim francuski, engleski, nemački, italijanski, bugarski. Po profesiji sam predavač, agitator, doktor medicine, ljekar-veterine.“Jasno je: Vukašin je mnogo više svjetski nego piperski čovjek. Ipak, nevjerovatno je kako mnogo više ne svojatamo jednog takvog vagabunda, sa portretom koji je oslikan planetarnim lutanjima.
Njegov život kao da je niz slika koje se brzo nižu, poput Kišovih skica za portret Borisa Davidoviča. Nalazimo ga pod slamnatim krovom piperske udžerice. U amfiteatru Medicinskog fakulteta u Harkovu. Na putu ka Rusiji, pod palubom broda teretnjaka u koji se ukrcao kao dječak, za vrijeme posjete kralja Nikole. U mantiji Donske bogoslovije. Sa štamparskim olovom moskovske „Revolucije“ čiji je bio prvi urednik, ali i olovom crvenoarmijskih kuršuma šest frontova revolucije na rukama.
Uhapšenik, sa okovima onih koji su drhtali od njegovih riječi „sovjetska Crna Gora“. „Orao sa Janika“, ruka Kominterne na Balkanu. Disident u doba kada ta riječ još nije imala jasno značenje. Protivnik Staljina. I moskovski intelektualac koji je grmio protiv diktatura, ulizica i falsifikatora. „Za Staljina, ali prije svega za istinu, pa makar glave stajalo.“ Ponovo hapšen krajem tridesetih, deportovan u Gulag, mučen u sibirskim logorima.
Crnogorska gerila
Vukašin Marković nije samo savršena žrtva krilatice o „revoluciji koja jede svoju djecu“. Rijetki su i protivrječni navodi o njegovoj smrti: od iscrpljenosti 1943. godine u Kujbiševu, današnjoj Samari na Volgi, ili daleko odatle, u sanatorijumu na Uralu. Ove priče na njegov lik bacaju mistično svjetlo. I obavijaju ga u zastavu svih ljudi čiju nepogrešivu privrženost slobodi ne mogu da saviju udarci.
A koliko je Markoviću bila bitna Crna Gora? Možda o tome najbolje svjedoče imena Pipera koji su pratili njegov trag. Bratanić Mirko bio je blizak prijatelj Hemingveja tokom Španskog građanskog rata! A njegov sestrić nije niko drugi do Ivan Milutinović...
Markovićev jedini poraz nije samo u tome što nije uspio da izbjegne da postane žrtva Staljinovog Gulaga. To je bio lični izbor – odabir onoga koji nije želio da ćuti. Njegov poraz bila je gerilska misija u Crnoj Gori. Nedosanjani san o slobodnoj federativnoj republici Jugoslaviji. I slobodnoj samoupravi Crne Gore.
I poslije svega, ostaje samo ono pitanje sa početka: zbog čega Klinički centar Crne Gore više ne nosi ime Vukašina Markovića? Stojan STAMENIĆ
FOTO: wikimedia.org
