Piše: Vladimir Maraš
Crna Gora bila je domaćin trećeg Made in New York Jazz Festivala. U Tivtu i Podgorici, održani su koncerti koji su sublimirali suštinu borbe za džez muziku na ovim prostorima, prvenstveno na crnogorskom. Svirali su Dave Weckl, Richie Goods, Igmar Thomas, Caloe, Brianna Thomas, Raymond Ray Angry, Jorge Luis Pacheco i još nekoliko vrsnih umjetnika iz Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore. Najveći sa novima - sa onima koji tek dolaze.
Koncert u Podgorici ponovo je otvoren nastupom mladih crnogorskih džez snaga. Talentovana Sara, kćerka Milorada Šula Jovovića, jednog od stubova džez kulture u Crnoj Gori, traži način da nastavi školovanje u inostranstvu. Jovan Bjelica (Joe White) je na ovoj sceni od prvog izdanja džez festivala - i nije propustio niti jedan masterklas koji su držali najveći među najvećima. Iz godine u godinu, iz svakog njegovog sola čujemo kako sazrijeva i stasava u odličnog džez gitaristu.
Između dva izdanja festivala, ti klinci su u suštini nevidljivi. No, kada dođu Rendi Breker, Majk Stern i DejvVekl, eto ih - bez straha, sa poštovanjem i željom da upiju svaku riječ ili notu koju dobiju na poklon od najvećih.
Međutim, na tim i takvim sešnima sa legendama oko kojih se u drugim sredinama otimaju, ne pojavi se skoro niko sa naše muzičke scene. Što nam to govori?
*****
Da mi je neko prije samo pet godina rekao da ću biti u prilici da izvodim svoja djela na sceni u Njujorku ili Crnoj Gori, i to sa Rendijem Brekerom, Lenijem Vajtom, Franciskom Melom, Džonom Patitučijem ili Dejvom Veklom - pomislio bih da je u bunilu. Oni su neki od mojih mladalačkih muzičkih idola. To je ekipa sa kojom sanjate da se nađete u istom prostoru, pa makar i kao jedan od mnogih u publici - da ne pričamo o zajedničkim nastupima. Kad eto ih kod nas - i još sa zadovoljstvom drže masterklas.
Vjerovali ili ne, u tom momentu vaskolika crnogorska muzička scena ne postoji. Nevidljiva je tokom dana kada se održava Made in New York Jazz Festival, jer na masterklas dođe približno deset zainteresovanih. I onda, logično, slijedi obavezno pitanje od najvećih: „Što se ovdje dešava? Zar je moguće da svi tako dobro svirate, pa niko nema potrebu da podijeli iskustva s nama? Ili smo to mi počeli loše da sviramo?“
Naravno, malo šale nije naodmet, ali uz svu organizaciju festivala i tekuće glavobolje koje imamo na terenu, na ovakvo pitanje se preznojim. I jednostavno - nemam odgovor.
*****
Nedavno su odlični pop koncerti u centru Podgorice pokazali ono čega bi trebalo da se plaši svako normalno društvo. Niti imamo pop scenu, niti publiku željnu ove vrste muzike, niti volimo evropsku i svjetsku popularnu muziku. Kod nas sada „cvjetaju“ žanrovi koji se nalaze oko nedostajuće mejnstrim kulture: džez se kali i pomalo zauzima prostor, a folk je odavno zapišao teren.
Za džez je odavno trebalo da se otvori prostor u medijima, pogotovo na kanalu Javnog servisa, što je negdje i obaveza pomenutog sistema. No, još nema, makar ne u kontrolisanom obliku koji zauzima zasluženi prostor u vidokrugu nekog urednika muzičkog programa. Izuzev na Javnom servisu, folka ima na tone u većini medija, u neograničenim količinama.
Zbog ove činjenice, nameću se dva logična pitanja. Otkud mi u ovoj situaciji i da li je moguće da je Crna Gora izgubila kritičnu masu koja nužno mora da marginalizuje novokomponovanu folk muziku kao kancer društva? Ne, ne, kod nas tih dilema nema. Izađite vikendom u grad i vidjećete rijaliti šou program na svakom ćošku. Onda se sjetite ko ga emituje i što je „ukupan paket usluga“ takvih emitera. Ako vas to ne zabrine, onda ništa.
*****
Džez nije samo muzika. Džez je korektiv svakog normalnog društva, prijeka potreba nastojanja da se kulturološki identitet bolje vidi u mejnstrim kulturi. Nažalost, nije dovoljno jak da se izbori sa turbo folkom.
Džez muzika se kali u Crnoj Gori. Možda će na desetogodišnjicu crnogorskog džez festivala zauzeti neko mjesto na kulturnoj mapi naše države koje će biti adekvatno mjestu koje ova muzika ima u nekoj evropskoj zemlji. No, do tada moraćemo da uredimo medije, da se pobrinemo za našu djecu i ono što slušaju i gledaju, da vidimo što nam je činjeti sa ovom državom uopšte.
Nije u pitanju samo džez muzika. Riječ je o čitavom konceptu zapadnoevropskog modela življenja kom, nadam se, teži većina. Samo što prvo moramo da priznamo da ovo što trenutno živimo nema veze s tim, a ni s mozgom.
Mlađarijo, ne predajte se. Od vas zavisi što ćete slušati, čitati, gledati. Tražite. Bunite se. Bunite se jer volite svoju zemlju i ljude. Bunite se jer se mi stariji nijesmo bunili, a trebalo je, nego smo ćutke išli đe su nas slali. Mi smo očigledno odavno propustili svoje šanse, ali vi ih imate. Trebalo bi da iskoristite iskustvo nas starijih za svoje bolje sjutra. Slušajte nas, ali ne idite za nama.
