Nedavno završena arheološka istraživanja na lokalitetu Mjace, koje je sproveo Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore, rezultirala su otkrićima koja navode na zaključak da je na tom mjestu nekada bilo središte ilirske države.
Strateški važno
Još u toku prošlogodišnje kampanje, na Mjacama je otkriven dio monumentalnog ansambla utvrđenja koji čine temelji kule kvadratnog tlocrta 10 x 10 m, širine oko dva metra, na kojima su in situ nadgradnja - sedam megalitskih blokova, sa rustikalnim licima i glatkim površinama na mjestu spojnica. Od kule su po pravilnoj geometrijskoj šemi pravih ugova planski ucrtani djelovi pravaca temelja bedema ka SZ u dužini 120 i SI 40 metara. Svi otkriveni segmenti, zadovoljavaju tri osnovne arhitektonske komponente: funkciju, estetiku i konstrukciju.
Funkcija, a posebno konstrukcija, zadire u domene tehnike gradnje, koja je ovogodišnjim izvršenim statičkim istraživanjima temeljnih zona, potvrdila visoki stepen razvoja. Fundiranje temelja zavisilo je od brižljivo biranog mjesta gradnje, a opterećenja megalitske nadgradnje, koje je iznosilo oko osam metara na nekad trospratnoj kuli, akumuliralo se proširenjem temeljne stope.
Ovako masivna fortifikacija, zbog superiorne tehnike gradnje kojom se obezbjeđivala nosivost i dugotrajnost, svjedoči i o trudu njegovih graditelja za potrebe očuvanja prostora i komunikacija , prirodnih resursa i poljoprivrednih gazdinstava, a njen zadatak je bio i da simbolizuje moć vladara i nepokorenost naselja.
Stoga, nije pretenciozno reći, imajući u vidu impresivne ostatke mataguškog utvrđenja, da se radi o mogućem ubiciranom sjedištu ilirske države. Jer, samo strateški važan grad je mogao obezbijediti višegeneracijski građevinski zahvat za koji je bilo potrebno obezbijediti kamenolom – majdan kvalitetnog krečnjaka koji je bio na Vranjskoj gori kod Tuza, ljudski rad, tehnička rješenja i životinjsku snagu.
Nedavno okončana istraživanja nastavak su u prošloj godini započetog istraživanja Starih Mataguža, čiji ostaci daju sliku rastera do sada neistraženih djelova urbane aglomeracije podignute u vrijeme Ilirije a koja je izvjesne prepravke pretrpjela nakon uspostavljanja rimske vlasti na novoosvojenoj teritoriji Ilirika. Istraživanje tretira period posljednjih vjekova stare ere, koje možemo smatrati dobom ilirskoga helenizma, kada se teritorija današnje Donje Zete, koju je zaposijedalo pleme Labeata, u potpunosti utopila u mediteranski civilizacijski kontekst.
Ta rana antička faza je osim na ovom lokalitetu, zastupljena i na gradinskim naseljima Oblun, Samobor, Stara gradina, Đuteza, Medun i dr. koja bliže ili dalje gravitiraju skadarskoj regiji, gdje se uticaj helenističke kulture može pratiti ne samo preko elemenata urbanizacije i graditeljstva, već i na osnovu materijalnih nalaza.
Drukčije od drugih
Naselje u Matagužima jedan detalj čini jedinstvenim u odnosu na sve navedene. To je mjesto njegovog formiranja, u samom središtu Zetske ravnice, ali uz poštovanje svih načela tradicijske tehnike gradnje megalita i suhozidnih gradina na dominantnim uzvišenjima, koji indikuju fazu prerastanja ruralnog praistorijskog modela u aglomeraciju urbanog tipa.
Postoji ipak jedna razlika, uslovljena ambijentom, a to je, što se ovi fortifikacijski zidovi ne oslanjaju na živu stijenu, već imaju formirane temelje. Istorijski gledano, arheološki nalazi svjedoče o korišćenju kamena i suhozida na našim prostorima u predrimsko doba. Utvrđene fortifikacije su nastajale na prelazu iz bakarnog u bronzano doba, a najveći dio izgrađen je u gvozdeno doba, kada su u njima živjeli Iliri, koji osim kamena, nijesu poznavali upotrebu ostalog građevinskog materijala, opeke, žbuke, maltera i sl. Za vrijeme rimske vladavine pojedina utvrđenja su napuštena, dok su druga, uz starosjedioce zaposijedali i isluženi veterani, ili su služila kao refugijumi tj. vojne stanice. U srednjem vijeku mnoge su tvrđave nastale na temeljima starijih, ilirskih gradina.
Krečana
Ono što je u toku prethodne kampanje započeto, a bilo zaustavljeno usljed povećanja vodostaja Skadarskog jezera, je definisanje pronađene kružne fomacije od pečene zemlje i opeke u kuli. - Još i tada, bilo je jasno da se radi o krečani, sigurno ne jedinoj na ovom prostoru, korišćenoj u nekom periodu nakon uspostavljanja rimske vlasti.
Rimljani su bili izuzetno pragmatični graditelji i inžinjeri, pa ne čudi što su ovo megalitsko utvrđenje smatrali resursom repro materijala za proizvodnju kreča i maltera. Ako uzmemo u obzir da se jednim potpaljivanjem krečne peći, od osam tona kamena krečnjaka dobija pet tona negašenog kreča, možemo reći da je mataguško utvrđenje „omalterisalo“ velelepne rimske objekte, hramove, vile, puteve, akvadukte... ne samo u okolini, već i na daljim odrednicama.
U iskopanoj krečnoj jami, prečnika tri metra ozidanoj opekom, dubine jedan i po metar, još postoje temeljci sa ložištem. Neposredno uz nju, pronađena je aglomeracija naslagane opeke, i radi se najvjerovatnije o još jednoj pripremi za gradnju peći, koja je korišćena nekoliko puta. O tome svjedoče i sporadični nalazi negašenog i gašenog kreča u dijelu na kojem su se nalazila vrata ložišta, kao i koncentrični tragovi pečene zemlje i opeke u nivou temelja kule.
Ulaz u tvrđavu
U kuli i oko temelja utvrđenja otkriveno je mnoštvo keramičkih ulomaka plitkih i dubljih zdjela helenističke provenijencije, upotrebnih predmeta, kao i finijih posuda sa tragovima crnog firnisa. Posebno mjesto po količini i brojnosti čine pronađeni ulomci amfora prelaznih faza grčkoitalskih tipova od V – I v. p.n.e.
Ono što je obilježilo ovogodišnje istraživanje, čiji je fokus bio pravac jednog od bedema u šumovitom krajoliku, je pronalazak jednog od ulaza u utvrđenje sa pristupnom stazom od brižljivo nasutog tucanika. Širina ulaza je tipična za gradinska naselja, oko jedan i po metar, što je omogućavalo laku odbranu i lagan manevar jakim drvenim vratima, koja su ga otvarala i zatvarala. Kolske zaprege nijesu mogle proći kroz takav prolaz, i bio je namijenjen samo pješačkom prometu ili prometu tovarnih životinja.
Ulazna konstrukcija je bila izgrađena kao bedem, od velikih kamenih blokova poslaganih u nekoliko redova. Nastavak istraživanja ovog segmenta utvrđenja u Matagužima, predviđen je za narednu godinu, a biće realizovan kroz Program zaštite i očuvanja kultrnih dobara koji finansira Ministarstvo kulture Crne Gore.
