Ima neke banalne nevinosti i naivnosti minulih vremena u činjenici da su Podgoričani, oni iz perioda između dva najveća rata, prostor od hotela „Hilton“ do Muzeja grada i Moderne galerije nazivali - rivom. Kao da ih je tih nekoliko stotina koraka duž Ribnice dodatno približavalo Mediteranu.
Sačuvana fotografija predratnog šetališta svjedoči da slika nije bila romantizovana. Taj dio sadašnjeg Bulevara Svetog Petra Cetinjskog počinjao je pojasom skladnih višespratnica od kojih je prvi bio hotel „Evropa“, gdje je sada „Hilton“.
Spajanje vjekova
S druge strane, sjenovit i debeo hlad stabala pružao je rivi otmenu tišinu, u gradu koji je tih godina polako hvatao brži ritam zapadnjačkog života. Skoro svaka novija kuća ili zgrada imala je i improvizovanu terasu sa nekoliko izbačenih stolova - igrajući ulogu sadašnje Bokeške.
Kompletan prostor potpuno osobenim i upečatljivim činio je detalj na dnu ulice - gdje se nazirala kupola „Banje“, sadašnje knjižare „Karver“ na Ribnici, što je ostala ispod mosta koji grad povezuje sa Starim aerodromom... Tako je taj „krug“ rivom, od „Evrope“ do „Banje“, u nekoliko minuta skladno spajao vjekove grada, zapad i istok, Mirkovu sa Starom varoši. I tu se nije završavao!
Najstariji Podgoričani pamte tri široka, elegantna, iskričava luka koja su premošćavala Ribnicu na najširem mjestu - baš od kraja rive do nekadašnje Katoličke crkve. Za Knjeginjin most i dan-danas kažu da je bio najljepši koji je opružio krila u Podgorici.
Politička realnost
Još jedna fotografija, slikana iz perspektive „Banje“, ukazuje upravo na to: prostor jedinstvenog sklada i mira. I most koji grli i ribničke slapove, i njene tihe vodenice, i sve zanatske radnje što su se pružale dalje u Tabani; pa i rivu sa desne i Staru varoš što je počinjala od Katoličke crkve sa lijeve strane... Konačno, to je i jedna od rijetkih fotografija Duvanskog monopola, najveće predratne zgrade u gradu.
Nastanak mosta vezan je za tragediju: prethodio mu je most Abdovića, zavještanje jedne od vjekovima najbogatijih starovaroških porodica, srušen u razornom zemljotresu 1904. godine. Odraz je i političke realnosti tog doba i lijepa demonstracija kako je komunikacija lokalne i državne uprave tekla u doba knjaza, kasnije kralja Nikole. I kako su se „završavale“ krupne investicije u državi.
- Knjaže, ti nama najljepši most, a mi tebi obećanje da ćemo ga nazvati imenom tvoje i naše knjeginje - stoji u sačuvanom apelu upravitelja podgoričke kapetanije iz 1905. godine, u Glasu Crnogorca. Obećano – ispunjeno, dvije godine kasnije.
Nepogrešiv pravac
Sve je to uvid u jednu Podgoricu koja nam je, gotovo u potpunosti, izmakla pod prstima i prosula se poput prašine u ratnom vihoru. Katolička crkva sa jedne i sve spratnice sa druge strane Ribnice, tamo gdje je sada Karađorđev park, srušene su u savezničkom bombardovanju 5. maja 1944. godine. Upravo sadašnji most na mjestu Knjeginjinog nosi ime „Most žrtava 5. maja 1944.“ - ali nije srušen tada.
U povlačenju, usporavajući napredak revolucionarne vojske, nacisti su ga uništili u novembru tako da su se konture jedva nazirale... Usud ih je stigao samo pola godine kasnije - kada su pred sovjetskim tenkovima rušili sve mostove i najmodernije auto-puteve hitlerovske Njemačke, pred kapijama Berlina.
Rat je promijenio i Ribnicu, pa most više nema širinu, a rijeka je izgubila nekadašnju pitomost. Nakon rata, od ostataka porušenih kuća i zgrada sa rive, izgrađen je nasip - na kom su i sada Muzeji grada i Moderna galerija.
Dovoljno za jak temelj, ali i nepogrešivo sačuvan pravac. Baš onaj kojim teče ključna arterija modernog glavnog grada, epicentar života u državi - prateći liniju predratne rive što je spajala vremena i obale, vjekove Podgorice.
Stojan STAMENIĆ
