Sve ili dio toga mogli biste danas vidjeti na medunskom gradu da su institucije zadužene za brigu o kulturnoj baštini prihvatile i na razradu uputile Idejni projekat revitalizacije i restauracije medunskog grada, koji je u fazi pretprojekta dostavljen Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture - Cetinje. - Mijenjala su se imena i nadležnosti institucija. Nestao je zavod, „rodio“ se Centar za arheologiju i konzervaciju Crne Gore. Formirana je Uprava za zaštitu kulturnih dobara... Četiri puta smo prošli kroz sve to. Gdje je projekat „zaglavio“, samo Bog zna - kaže aktivista Fonda za razvoj Kuča Momčilo Laković. On se i danas zdušno zalaže za ideju iza koje je Fond koji okuplja mnoge ugledne i imućne Kuče. Idejni projekat trebalo je da posluži kao osnova za razmatranje osnovnih postavki za ambiciozno zamišljen projekat potpune revitalizacije u čuveni kulturološki i istorijski spomenik prve kategorije. - Cilj je da se medunskom gradu vrati prvobitni autentični izgled srednjovjekovnog kastruma, kada je Medun dostigao maksimalni nivo izgrađenosti. Osim javnog istupanja „da imamo projekat medunskog grada“, konkretnog odgovora i pisanog mišljenja o projektu nijesmo još dobili. Slobodni smo ukazati na neangažovanost nadležnih institucija i njihovu sposobnost da se upuste u jedan ovako kompleksan projekat od značaja za glavni grad i Crnu Goru, pa i šire. Daj da to riješimo. Tražimo konkretne primjedbe na projekat. Tražimo najbolje moguće rješenje - kaže Laković.
PO PRAVILIMA
Njihova ideja, naglašava on, nije u koliziji sa tendencijama koje su posljednjih decenija u konzervatorstvu i posebno kastelologiji u Evropi stekle „pravo građanstva“. - Intencija je da se obnova i revitalizacija antičkih objekata, a pogotovo srednjovjekovnih objekata koji su očuvani do 50 odsto, odradi tako da oni dobiju edukativnu i turističku savremenu funkciju. Za srednjovjekovne, ako je moguće i upotrebnu funkciju, uz imperativ da se izvrši povraćaj autentičnog izgleda i po mogućnosti i autentična struktura objekta – kaže Laković. Inače, idejni projekat potpisuje diplomirani građevinski inženjer Predrag Petrović, sa saradnicima, diplomiranim inženjerima arhitekture Vladimirom i Vojislavom Petrovićem. Naravno, konsultovani su i svi koji su se prethodno bavili Medunom na bilo koji način. Projektom su obuhvaćeni Gornja medunska tvrđava, Donja medunska tvrđava, pristupne komunikacije i Crkva Sv. Đorđa u podnožju medunskog grada. Inače, Petrovići su inženjeri sa respektabilnim stručnim referencama i iza sebe imaju brojne angažmane na projektima zaštite istorijskih spomenika kulture u zemljama EU. - Kao osnov za prijedlog revitalizacije i restitucije srednjovjekovne Medunske tvrđave, Predrag Petrović je napisao i istorijsko-kastelološku studiju „Medunski grad“ koju je kao posebno izdanje objavila Crnogorska akademija nauka i umjetnosti – podsjeća Laković.
EVROPSKE ADRESE
Inače, u studiji Predraga Petrovića „Medunski grad“ naglašava se da su objekti srednjovjekovne tvrđave, čija se obnova predlaže, pogodni za rekonstrukciju do nivoa autentičnog izgleda iz 18. vijeka jer se ostaci ne preklapaju sa fragmentima antičkog kastruma Meteona. Dakle, obnova mlađe fortifikacije je moguća, a da se ni u čemu ne devastiraju ostaci starije fortifikacije. - Sa sjeverne strane grad je bio opasan kiklopskim bedemom. Ilirska kultura veoma je značajna za istraživanje. Iliri nijesu imali svoje pismo. Sve što je o njima zapisano zapisali su Grci ili Rimljani. Jasni tragovi njihovog prisustva na Medunu postoje. Na prostoru znatno širem nego što je Crna Gora postoji evidentno interesovanje za ilirsku k u l t u r u . Medun bi mogao biti interesantan i evropskim institucijama. Ubijeđeni smo da bi projekat rekonstrukcije i revitalizacije izazvao veliku pažnju na tim adresama i da možemo računati i na stručnu i na finansijsku podršku evropskih fondova. Ako se projekat usvoji u postojećem obliku ili sa adekvatnim izmjenama zasnovanim na naučnom pristupu i naučnim činjenicama, uvjereni smo da bi pomoć bila izdašna. Rekonstrukcijom i revitalizacijom medunskog grada, ilirske elemente učinili bi vidljivijim nego što to oni danas jesu – kaže Laković.
IPAK SE KREĆE
Uprava za zaštitu kulturnih dobara, za sada, revitalizaciju medunskog grada posmatra dijametralno drugačije od aktivista Fonda za razvoj Kuča. U Elaboratu o revalorizaciji nepokretnog kuturnog dobra Medun, koji je rađen 2014. godine, konstatuje se da u cilju unapređenja stanja ovog kulturnog dobra, prvo treba sprovesti konzervatorske mjere koje podrazumijevaju konzervatorski projekat sanacije. On obuhvata arheološka istraživanja na prostoru uzvišenja, odnosto na prostoru za koji se osnovano pretpostavlja da sadrži do sada neotkrivene ostatke ilirskih i srednjovjekovnih građevina. Eventualne novotkrivene ostatke treba stručno obraditi i prezentovati na lokalitetu. Preporučena je i sanacija pristupnog puta od memorijalnog muzeja do uzvišenja. Preporučuje se uklanjanje divlje vegetacije, vraćanje u ležište kamenih elemenata koji su djelimično dislocirani iz ležišta usljed uticaja atmosferalija, konsolidacija kamenih podzida i bedema od daljeg obrušavanja. Planirano je i uklanjanje divlje vegetacije unutar bedema, kako bi prostor bio saglediv a nadzemni ostaci građevina vidljivi u punoj formi. Treba izraditi i projekat iluminacije radi adekvatnog osvjetljenja užeg konteksta kulturnog dobra. Tu su i restauracija - obnova krova i zvonika crkve, uz poštovanje konzervatorskih uslova, koristeći tradicionalne tehnike i materijale, te restauracija i konzervacija bistijerne. Preporučena je i dislokacija električnih stubova, kablova i reflektora, koji vizuelno narušavaju kulturne vrijednosti jedinstvenog prostora. Znatan dio tih poslova je obavljen. U Fondu za razvoj Kuča ne negiraju kontinuitet aktivnosti na revalorizaciji medunskog grada, ali nijesu zadovoljni ni tempom rada ni obimom zahvata. - Sve to ide „na parče“. Nudimo i brža i bolja rješenja – kaže Momčilo Laković.
ZA POČETAK
U Fondu za razvoj Kuča tvrde da obezbijediti novac za rekonstrukciju medunskog grada nije nemoguća misija. I to su spremni da preuzmu na sebe. - Po našoj procjeni, kompletna rekonstrukcija, do nivoa, građevinskim rječnikom kazujući, „sive faze“ ne bi koštala više od milion eura. To nijesu velike pare. Da bi se prikupio taj novac moramo se pokrenuti sa „mrtve tačke“. Moramo imati projekat sertifikovan od nadležnih državnih institucija. Niko ozbiljan neće razgovarati o projektu ako ispred sebe nema jasan pregled predstojećeg posla i čvrste garancije da je zakonit i da rezultira zajedničkim dobrom. Sa državom u brojnim projektima u Kučima korektno sarađujemo. Pripremajući projekat restauracije i revitalizacije Meduna, nikada nijesmo tražili ni euro. Ni tražili ni dobili. Nastojimo da stvorimo legitiman osnov za početak posla. Redosljed se zna. Rasprava o osnovnom idejnom projektu, neophodna arheološka istraživanja, izrada detaljnih projekata za svaki objekat Medunske srednjovjekovne tvrđave, iza toga izvođački detalji... Naravno i jasno definisana buduća namjena cijelog kompleksa. Fali samo jedno odlučujuće: Da! Na potezu je država - poručuje Laković.
Vidno istaknuti ostaci antičkog karaktera
Kastelološka studija Predraga Petrovića i pretprojekat rekonstrukcije i revitalizacije medunskog grada, u koji je Pobjeda imala uvid, sadrže brojne elemente koji ideju obnove Meduna čine atraktivnom i inspirativnom za jedan pionirski poduhvat koji može bito snažan zamajac razvoja i turističke privrede Podgorice i naučnih disciplina čija je svrha zaštita i proučavanje kulturne baštine. - Tvrdimo da je moguće da se fragmenti ilirske kulture, bedemi, arhitektonske specifičnosti i izvanredan prirodni ambijent, skupa sa vrijednim sadržajima rekonstruisane tvrđave iskoriste u turističke svrhe, ali i unaprijedi i učini atraktivnijim edukativni značaj tvrđave kao istorijskog spomenika. Moguće je ne prekršiti elementarni konzervatorski princip da se revitalizacija i restitucija medunskog grada odradi na način da on ima autentičan izgled srednjovjekovne tvrđave, ali sa vidno istaknutim svim do sada sačuvanim ostacima antičkog karaktera - naglašava Laković. Kastelološka studija Predraga Petrovića i pretprojekat rekonstrukcije i revitalizacije medunskog grada, u koji je Pobjeda imala uvid, sadrže brojne elemente koji ideju obnove Meduna čine atraktivnom i inspirativnom za jedan pionirski poduhvat koji može bito snažan zamajac razvoja i turističke privrede Podgorice i naučnih disciplina čija je svrha zaštita i proučavanje kulturne baštine. - Tvrdimo da je moguće da se fragmenti ilirske kulture, bedemi, arhitektonske specifičnosti i izvanredan prirodni ambijent, skupa sa vrijednim sadržajima rekonstruisane tvrđave iskoriste u turističke svrhe, ali i unaprijedi i učini atraktivnijim edukativni značaj tvrđave kao istorijskog spomenika. Moguće je ne prekršiti elementarni konzervatorski princip da se revitalizacija i restitucija medunskog grada odradi na način da on ima autentičan izgled srednjovjekovne tvrđave, ali sa vidno istaknutim svim do sada sačuvanim ostacima antičkog karaktera - naglašava Laković.
Čedomir Marković: Krajnje improvizovana rješenja
Autoriteti u domenu arheologije i konzervacije u Crnoj Gori ne gledaju blagonaklono na projekat revitalizacije i rekonstrukcije medunskog grada. To dokumentuje studija sanacije i prezentacije Meduna, koju je za potrebe JU Muzeji i galerije Podgorica 2008. uradio dr Čedomir Marković. - Cilj ove studije je da ukaže na značaj spomeničkog kompleksa Meduna, da utvrdi njegovo sadašnje stanje, te da na osnovu prikupljenih informacija predloži mjere za njegovu zaštitu i prezentaciju. Istovremeno, cilj studije je da predloži one mjere sanacije i načine prezentacije koje se zasnivaju na racionalnosti i koje počivaju na osnovnim principima zaštite spomenika kulture. Ovo znači da su mjere predložene u ovoj studiji usmjerene ka očuvanju zatečenog stanja kompleksa sa prijedlogom za savremenu prezentaciju i korišćenje bez zalaženja u sumnjiva i krajnje improvizovana rješenja za rekonstrukciju srednjovjekovne tvrđave u cjelini ili samo pojedinih objekata – naglašava dr Marković. Više nego jasna poruka. Revitalizaciju koja podrazumijeva restituciju objekata na Medunskoj tvrđavi struka tretira kao improvizaciju koju ne treba ni razmatrati.
