U prvom redu zbog neprevaziđene mašte generatora nemara i destrukcije, koji su bili i još uvijek jesu kadri u da domenu sopstvenog „angažovanja“ urade mnogo „više“, nego kreativci i uopšte ljudi sa sviješću i savješću prema ostavštini generacija, sa kojom, makar nominalno, sebe pojedinačno i kolektivno identifikujemo .
Jedna od tih nedopričanih ili, bolje reći, prećutanih priča, odnosi se na ostavštinu dva cetinjska pozorišta, koja su do 1965. godine uslovno funkcionisala odvojeno, a onda aktom Skupštine opštine integrisana u jedno. U stvari, ove dvije cjeline bile su jedno i prije integracije, jer su ih vodili isti ljudi. Zajedno su i prestali sa radom polovinom sedamdesetih, tada kao „dvije scene“, opet odlukom opštinskih organa. Razlog za to, ili bolje reći povod, bio je neki banalni dug za grijanje.
O prvom, starijem, „Narodnom pozorištu Zetski dom“, crnogorskom teatru osnovanom 1884. godine, svi su čuli. Mnogima nije poznato jedino to da je, vjerovali ili ne, i Zetski dom neko vrijeme tokom šezdesetih „boravio“ u Titogradu, današnjoj Podgorici, opet zahvaljujući birokratskoj alhemiji, koja je u „glavni grad“ pokušavala da „prenese“ što se prenijeti ne može. Ali, takva su bila vremena.ZETSKI DOM BIO SPALJEN
Zetski dom je, inače u vrijeme austrougarske okupacije spaljen, a istu sudbinu su doživjeli „Narodni muzej“ i „Gradska čitaonica“, koji su u njemu do tada bili smješteni. Međutim, dragocjeni fond rekvizita, kulisa, scenografija i dokumenata ni kasnije nije bolje prošao. I to je tema ove priče.
Drugu cjelinu ovog nekada uspješnog i dragocjenog spoja činilo je „Dječje pozorište Rajko Begović“, koje je kreiralo mnoge sadržaje namjenjene najmlađima, od dječije dramske scene, dječjeg bioskopa i folklora, do stvarno čarobne „lutkarske scene“, gdje su bajke postajale „stvarnost“, a generacije djece pedesetih i šezdesetih godina, kojima su u školama zbog nemaštine još uvijek dijeljeni paketi pomoći Crvenog krsta, imale priliku da vide neviđeno i dožive nedoživljeno. Malobrojni iz moje generacije još uvijek imaju živo sjećanje na atmosferu „Aladina i čarobne lampe“, kao i mnogih drugih lutkarskih predstava koje su radikalno mijenjale naš pogled na svijet.
Čisto podsjećanja radi, a i poređenja sa vremenom sadašnjim, i prava dječija lopta je tada bila veliki luksuz.
Dječije pozorište „obitavalo“ je na dva mjesta – u zgradi Zetskog doma i lijevom krilu „Vojnog stana“, gdje se nalazila projekciona sala dječjeg bioskopa i pozorišna radionica majstora Danila Pajevića, gdje su realizovani kulise po nacrtima scenografa Gojka Berkuljana. O kolikom opusu se radi govori kratki članak iz Pobjede, objavljen maja 1957. godine, pod naslovom „Pet kilometara kulisa slikara Gojka Berkuljana“. Međutim, da od svega toga ne ostane ni santimetar, pobrinula se tokom osamdesetih godina lokalna „omladinska organizacija“, koja je preuzela prostorije tada već bivšeg Dječjeg pozorišta i tokom dugih cetinjskih zima na ognju zapaljenih scenografija kuvala vino i rakiju, „grijući“ istovremeno sopstvenu ravnodušnost prema učinku više generacija pozorišnih radnika.Ali, to je bio samo jedan u nizu „dirljivih“ gestova prema našoj teatarskoj tradiciji. Sa gašenjem kuće polovinom sedamdesetih, ugašen je i pozorišni muzej smješten u antreu Zetskog doma. Tu su bili izloženi plakati, rekviziti i zbirka fotografija rađenih tokom mnogobrojnih predstava. Posebno mjesto su imali portreti glumaca. Dragocjenu zbirku plakata, koja je nastajala decenijama, neko je kasnije odnio u Beograd i tamo joj se gubi trag.
ANEKSI I ČUDNE OKOLNOSTIMeđutim, epilog priče o zaostavštini „cetinjskih pozorišta“ nije u vremenu prošlom, nego vremenu sadašnjem. Nekim čudnim spletom okolnosti arhiva „Narodnog pozorišta Zetski dom“ i njegovog „aneksa“, zajedno sa rekvizitima, dijelom tehnike i ko zna čim sve ne, dugo se „vukla“ po cetinjskim „budžacima“, da bi na kraju završila u prašnjavom potkrovlju Vladinog doma, odnosno u glavnoj zgradi „glavnog čuvara“ naše pokretne kulturne baštine. Tu je ostao do početka ove 2019. godine, gdje je bio kraj, o kojem niko nije javno rekao ni riječ. Vjerovatno zbog viška identitetskog ponosa. Tada je Narodni muzej formirao „Komisiju za otpis“ nečega čega nije bio ni vlasnik i nakon „temeljitog rada“ odlučio „šta je za bacit“.
Preostale lutke iz Dječijeg pozorišta, kasnije „lutkarske scene“, neko je davno odnio. Po neprovjerenoj priči završile su u opštinskom podrumu, a „probrane“ narodne nošnje su uzeli folkloraši prije par godina. I neka su, jer će makar o tome imati ko da brine. Ekipa iz sadašnjeg „Kraljevskog pozorišta Zetski dom“ odnijela je nešto tehnike i dokumentacije. Ostali tekstilni rekviziti, koji su prilično istrunuli najvjerovatnije od prekomjerne „brige“, završili su početkom ove godine u kontejnerima zajedno sa „šleperom“ drugih stvari koje su takođe imale manje sreće.
Treba napomenuti i to, da je za vrijeme „boravka“ u potkrovlju Vladinog doma, zaostavština cetinjskih teatara bila u „dobrom društvu“. Pri tome ne mislim na miševe, što bi nekom zlonamjerniku moglo pasti na pamet, već na dio materjala Istorijskog muzeja i polomljenu figuru „Njegoša sa orlom“, odnosno Meštrovićev gipsani original po kojem su vajar Andrija Krstulović i saradnici uradili granitnu verziju istog, koja se nalazi na Lovćenu.Lokalni „stručnjaci“, opet u naletu brige, vele da se „to može sastaviti“, pa je zato „sve u redu“. Vjerovatno se može napraviti „starijim i ljepšim“, međutim, mene ipak zanima kako to da nikome od naših kulturobrižnika, počev od muzeja do Ministarstva, ne predstavlja problem što je originalni rad jednog svjetskog umjetnika uopšte završio na taj način.
