Najgora stvar koja može da vam se desi nakon što pogledate hvalospjevima i nagradama ovjenčano „kinematografsko ostvarenje godine“, jeste da taj film bude prosječan. „Not great, not terrible“, što bi rekao (komentarišući radijaciju od 3,6 rendgena po satu) toliko puta mimovani Anatolij Djatlov iz mini-serije „Chernobyl“. E, ovaj HBO projekat može se nazvati jednim od najboljih (TV) ostvarenja godine... Mnogo važnijim, pronicljivijim, mračnijim i spremnijim da zaroni u naše kolektivno nesvjesno od zapaljive filmske kontroverze „Joker“ u režiji Toda Filipsa.
Njujorški omaži
„Joker“ jeste film koji je pomjerio granice - ali ne filmskog ili žanrovskog, već isključivo DC svijeta. Izgleda da je neko tamo konačno shvatio da hrabrije stripovske adaptacije, poput Marvelovog „Logana“ (Džejms Mangold, 2017), mogu da donesu studiju i novac i nagrade i naklonost publike. I to je odlična stvar. Jer, možda ćemo poslije toliko godina konačno dobiti neki vestern ili psihološki triler maskiran u stripovsku adaptaciju.
Filips tvrdi da je „Joker“ upravo to, mračna karakterna studija i esej o modernom toksičnom društvu ispod stripovskog plašta, ali nije baš tako. Može se reći da je ovaj režiser imao sreće da bude jedan od rijetkih kojeg će DC angažovati da primijeni drugačiji pristup i poigra se „R“ ocijenjenom oridžin pričom jednog od najboljih antijunaka svih vremena.
Odatle i toliko „istrčavanja“ u uzdizanju njegovog ostvarenja. Ljudi, jednostavno, nijesu očekivali toliko mračan, realističan film o Džokeru. Da ne govorimo o tome koliko ga nijesu očekivali od režisera komedijaške trilogije „The Hangover“.
Čudo jedno kako su milioni pali na dupe od Filipsovih „režiserskih rješenja“ i „omaža“ kultnim filmovima koji zapravo vrlo vješto skrivaju još samo jedan, doduše, lukavo spakovan proizvod velikog studija... Onaj u čijoj biti diše milion opštih mjesta koja, gledano spolja, djeluju inovativno. Ali, samo zbog toga što niko u DC svijetu nije probao ovaj recept sa Džokerom.
Da ovaj film nije upakovan i prodat pod etiketom „zaseban film o Džokeru“, vjerovatno niko ne bi bio toliko oduševljen. Teško je shvatiti oduševljenje režiserovim „dubokim naklonima“ ako cijenite Skorsezeove nasilne njujorške poslastice „Taxi Driver“ (1976) i „The King of Comedy“ (1982) sa Robertom de Nirom. Omaž je jedna, rip off je sasvim druga stvar. Umjesto što je razmišljao o tome da postane jedan od koproducenata, veliki Marti je trebalo da tuži Filipsa zbog nerazumijevanja suštine njegovih kultnih eseja o mizantropiji.
Realistični ulog
Skorseze nije jedini od kojeg Filips otima. U „Jokeru“ skoro da uopšte nema originalnih ideja. Suština hiperrealističnog pristupa Džokerovim korijenima uzeta je iz stripa „Betmen: The Killing Joke“ (1989) Alana Mura i Brajana Bolanda, koji su ga prikazali kao neuspješnog komičara i tragičara čije se ludilo budi nakon ko zna kojeg u nizu „loših dana“.
Filips jeste podigao „realistični ulog“ za mentalnu bolest, odnosno pseudobulbarni afekat – nekontrolisane napade smijeha i/li plača najčešće izazvane povredom glave. No, činjenica je da „The Killing Joke“ pristup, koji su primjenjivali i Džek Nikolson i Hit Ledžer, najviše funkcioniše zbog glume Hoakina Feniksa.
Funkcioniše, ali samo donekle. Uprkos tome što Feniks briljira do te mjere da Džoker na momente djeluje kao izgladnjela, prebijena hijena koju žalite a istovremeno je se plašite; kokoš koja pleše slomljene kičme ili jadni, deformisani, pali crni anđeo koji je sam sebi odsjekao krila - kompletan utisak na momente kvare ponavljanje i bombastične, a neoriginalne režiserske odluke.
Uostalom, ako pogledate remek djelo „You Were Never Really Here“ (Lin Remzi, 2018), čija je suština slična „Jokerovoj“ i u kojem Feniks takođe igra marginalca kojeg je emotivno oskatilo društvo – vidjećete što je inovativna režija. I koliko je Filips daleko od nje.
Patuljak i makaze
Filips je želio film koji će se dopasti svima, pa se nije libio da se svima i udvara nabudženim pop soundtrackom (Frenk Sinatra, Fred Aster, Cream) i gomilom tobož umjetnički snimljenih scena plesa koji bi, da Feniks nije majstor lutanja između pokidanih sinapsi izmučenih duša, djelovali samo kao ljepuškasti gifovi za najširu upotrebu. Tako djeluju čak i neke scene koje su mogle da budu kultne da je režiser znao kako da ih uveže u smislenu cjelinu, poput stepeničastog omaža filmu „The French Connection“ (Vilijam Fridkin, 1971).
U suštini, u dva sata „Jokera“ krije se nekih 40 minuta dobrog filma i mnogo sjajne muzike, naročito originalne, koju je komponovala islandska autorka Hildur Gutnatotir. Neke scene, poput one sa prestravljenim patuljkom i efektnim ubistvom makazama u Džokerovom stanu, oduzimaju dah. Ovaj i mnogi drugi prizori nasilja, inače, apsolutno nijesu pretjerani.
Američko društvo je u tolikom rasulu, da građani i te kako imaju razloga da se boje da „Joker“ može da pruži dozvolu za ubistvo najnezadovoljnijim članovima i izazove nesreće poput masovne pucnjave 2012. godine u Koloradu, na premijeri Nolanovog filma „The Dark Knight Rises“. Opet, suvišno je pričati da umjetnička djela dobijaju zaseban život na koji njihovi autori ne mogu uticati. I da je glupo reći da je jedan „Lovac u žitu“ ubio Džona Lenona, kad ga je usmrtio čovjek od krvi i mesa koji je bio opsjednut tim Selindžerovim romanom, zar ne?
Krivica bogataša
Jedan od problema Filipsovog „Jokera“ nije u tome što je nasilan – već što toliko insistira na „iks“ puta elaboriranoj ideji kako je neosjetljivo društvo glavni krivac za nastanak devijantnih pojedinaca, da vremenom postaje dosadan. Njegov autor ne djeluje neodgovorno nego nezrelo i prevaziđeno dok nas ubjeđuje da je društvena nepravda pokretački motor nasilja.
Filips nije snimio dozvolu za ubijanje, ali to ne znači da „Joker“ nije opasan, i to prvenstveno za gledaoce koji su toliko puni safre zbog frustrirajućih globalnih dešavanja, da ne vide da je ovo jedan od onih precijenjenih filmova koji vas uče kako treba da mislite (i o svijetu i o Džokeru) pod etiketom naslova koji iziskuje slobodarski um.
E, tako mi toga filma koji lišava Džokera njegove kompleksnosti i pretvara ga u društvorođenog ubicu sa kojim je lako poistovjetiti se ako padnete na podvaljenu poruku „siromašni su žrtve, bogataši su krivi za sve“... Postoji razlika između empatije i identifikovanja. U prvom slučaju govorimo o jednom od najkonstruktivnijih osjećanja. Onom koje nas uči da razumijemo čak i zvjerstva koja su u stanju da počine pripadnici ljudskog roda. I onom koje bi, da ga imamo dovoljno, uticalo na smanjenje broja marginalaca kakav je Džoker.
Slomljeni kompas
Poistovjećivanje može da bude i negativno i pozitivno. I zbog toga je mnogo opasnije. Jer, ako ste osjetili kako vam krv brže struji venama dok ste gledali kadrove orgijastične pobune praćene pjesmom „White Room“ benda Cream na ulicama Gotama, gdje bogati dobijaju ono što su zaslužili, siromasi bivaju nagrađeni za sve pretrpljene muke a ubica postaje heroj naroda – onda bi trebalo da se zapitate.
Prvenstveno, da li ste svjesni da Filipsov film vrlo perfidno ubjeđuje gledaoce da su oni zapravo poniženi i uvrijeđeni klovnovi koji su konačno doživjeli da se smiju svijetu u brk umjesto da primaju njegove udarce? Poenta ovog kultnog lika nikada nije bila ta.
Džoker je neprocjenjivo zavodljiv lik i rokenrol heroj baš zbog toga što zvuči iskreno i ispravno dok nam govori najgore stvari o nama samima. Ne želite da je u pravu, a znate da jeste – i to vas ubija. Jer, njegov slomljeni moralni kompas pokazuje pravi put, onaj kojim se plašite da pođete. Pritom, nikada do kraja ne znate da li vas laže dok govori o sopstvenoj sudbini. U toj ambivalentnosti leži 90 odsto njegove harizme, a malo je reći da je njegov život plastično preobjašnjen u „Jokeru“.
Toksični simptom
U Filipsovom slučaju, uprkos torturi koju prolazi gotovo svakodnevno, ne bivajući srećan ni jednog jedinog minuta u životu, teško je saosjećati sa Džokerom i marginalcima koje predstavlja. Iako je njegov put naizgled ispravan (filmski najuvjerljiviji dokaz: patuljak je amnestiran, smrtnu kaznu dobijaju samo „grubijani“), iako želite da prestane da bude svačija vreća za udaranje – ipak „Ja sam samo jadni, nevoljeni klovn, gledajte što ste me natjerali da uradim“ ne može da bude adekvatan alibi.
Filipsov bombastično spakovani, preozbiljno shvaćeni „not great, not terrible“ film na kraju ipak nije rekao ništa novo. Odavno nam je poznato da neosjetljiva društva bude najgore u ljudima, samo smo tu poentu ovog puta dobili upakovanu u tobož umjetničku stripovsku adaptaciju. Samim tim, „Joker“ se manje može posmatrati kao kritika koliko kao jedan od simptoma toksičnog društva.
Dok god gledaoci u Sinepleksu umiru od smijeha jednom prestravljenom patuljku, ne žaleći ga i ne videći da su sami stvorili njegovog potencijalnog ubicu – „Joker“ ne može da bude remekdjelični bič koji nas tjera da postanemo bolji nego što jesmo. Može biti samo ogledalo u kojem jedva naziremo sopstveni odraz... I ubijeđeni da to iskrivljeno, zamućeno lice pripada nekom drugom nesvjesno nastavljamo da proizvodimo nove Džokere.
M. IVANOVIĆ-NIKIČEVIĆ
