U nekim zemljama članicama EU krađa državnih resursa sa vitalnih infrastrukturnih objekata se tretira kao Zločin protiv opšte sigurnosti i imovine, dok se u Crnoj Gori ova djela prepoznaju kao krađa imovine. Ekipa Portala Analitika je istraživala zašto krađe državnih resursa poput otuđenja djelova dalekovoda, elektro-pumpi, bakarne žice, kablova - nijesu procesuirane.
Sedam dana nekoliko crnogorskih gradova bila su – zbog pada dalekovoda - bez struje i vode, privremeno prebačena u mrak srednjeg vijeka. Neka ruralna područja bila su u mraku više od deset dana. Istragom je utvrđeno da su dalekovodi pali zbog toga što im je, krađom metalnih držača (takozvanih l-profila) potpuno narušena statika. Brojni građani Kolašina, Mojkovca, Andrijevica i Plava, ali drugih mjesta na sjeveru Crne Gore koja su ostala bez struje, uskoro će podnijeti žalbe za naknkadu štete protiv Crnogorskog elektroprenosnog sistema i države Crne Gore…
Za sada niko ne zna koliko će, višednevni mrak – nastao kao posljedica “čerupanja” stubova dalekovoda - koštati nadležne i državu, ali se sa sigurnošću može reći – biće to pozamašna svota novca…Nepoznata lica su prije nekoliko dana obila crpnu stanicu i ukrala dvije specijalne elektropumpe sa koje se vodom za piće snadbijeva Javna ustanova za smještaj, rehabilitaciju i resocijalizaciju korisnika psihoaktivnih supstanci na Kakarickoj gori. Tako je ekipa nepoznatih kradljivaca nanijela veliku materijalnu štetu ovoj ustanovi, korisnicima, ali i čitavom kraju…
Prošle sedmice Crnom Gorom je odjeknula vijest da je sa vodovodne stanice u mjestu Banjevac, kod Berana, ukradena boca čistog hlora. Hlor i njegovi preparati se - u malim količinama - koriste za prečišćavanje vode. No, hlor u večim količinama je štetan za ljudski organizam. Drugim riječima: krađa boce hlora nije samo uzrokovanje materijalne štete nego izazivanje opšte opasnosti…
Opasnosti i teške posljedice krađa: Naime, ukoliko bi se hlor nestručno koristio mogao bi izazvati teške posljedice po zdravlje ljudi.
„Hlor prodire u organizam preko organa za disanje, gdje u kontaktu s tkivom i vlagom u disajnim putevima nastaju hipohlorasta i hlorovodonična kisjelina. S obzirom na dobru rastvorljivost hlora u vodi, iritativni efekti se ispoljavaju na koži, očima duž cijelog respiratornog trakta“ kazala je za Portal Analitika, doktorka Ivana Joksimović iz Instituta za javno zdravlje. Ona je dalje navela da kliničke manifestacije trovanja zavise od inteziteta i trajanja izloženosti gasu, kao i opšteg zdravstvenog stanja osobe koja je došla u kontakt sa hlorom.
„Pri udisanju niskih koncentracija hlora nastaje crvenilo vežnjača i grla, osjećaj pritiska u grudima diskretna dispneja i kašalj, a kod bolesnika sa hroničnom kardiocirkularnom i respiratornom isnsuficijencijom simptomi i znaci trovanja su izrazitiji“ – zaključila je Joksimović.
Crnogorska policija još nije pronašla počinioca krađe hlora. Ostaje samo nada da je sve urađeno radi prodaje metala; da nije riječ o terorističkom činu i da će hlor biti, negdje daleko u šumi pod okriljem mraka, pušten u zemlju kako ne bi bilo i ljudskih žrtava zbog alavosti kradljivaca.
Krađa se – isplati: Zajednički imenitelj u nekoliko opisanih slučajeva je - krađa državne imovine. Takva djela su, na žalost, odomaćena u Crnoj Gori i najšešće – nekažnjiva!
Premda svojim radnjama kradljivci državnih resursa često nanose veliku materijalnu štetu - ne samo pojedincima, već i državi - rijetko kada se ovi slučajevi nađu pred državnim tužiocima. Od velikog broja prijava koje je Elektroprivreda Crne Gore (EPCG) podnijela protiv lica koja su otuđila imovinu EPCG – kompanije čiji je većinski vlasnik država Crna Gora - još ni jedna krivična prijava nije procesuirana.
Jedan od povoda za krađu je, tvrde stručnjaci, zarada od prodaje ovih sirovina otpadima i stovarištima u svrhe prerade sekundarnih sirovina. Kako bi zaradili koji euro kradljivci svoj plijen daju dalje - na tržište za preradu. Nije to baš tako mali motiv: na otpadima i stovarištima se za jedan kilogram bakra može dobiti otkupna cijena od tri do pet eura; kilogram aluminijuma se, zavisno od njegovog kvaliteta, kreće od pola pa do jednog eura; za kilogram gvožđa može se dobiti od 20 do 30 centi...
Prema riječima portparola Crnogorskog elektroprenosnog sistema (CGES) Nade Pavićević, samo u prošloj godini je ukradeno 40 tona metala, dok je tokom 2011. godine - samo sa jednog dalekovoda - odnešeno 3,5 tona teškog metala. Inače, za rekonstrukciju jednog dalekovodnog stuba Prenos treba da uloži između 30 i 50 hiljada eura, jer treba napraviti dodatne korekcije narušene statike. Otimači L-profila „čerupanjem“ istog dalekovoda i njegovom prodajom na tržištu mogu dobiti tek oko hiljadu eura - veća dara nego mjera.„Ti pojedinci kradu takozvane L- profile, radi, ponavljam, sitne zarade, ugrožavaju opštu bezbijednost građana, lokalnog stanovništva, ali i sopstvene živote, jer očigledno nijesu svjesni koliko je opasno biti na jednom visokonaponskom stubu. Naravno, ugrožavaju pružanje javne usluge urednog i kvalitetnog snabdijevanja potrošača električnom energijom”, rekla je za Portal Analitika Pavićević.
Trolejbusi i tramvaji: Iako svojim „servisiranjem“ dalekovoda nesavjesni crnogorski građani ugrožavaju opštu bezbjednost, njihovi postupci se u našem zakonodavstvu tretiraju tek kao -imovinski delikti.
Da je ovo djelo ozbiljnije shvaćeno u zemljama EU, govori i činjenica da je Slovenija ovo djelo uvela u svoj Krivični zakon. U dijelu koje se tiče „Zločina protiv opšte sigurnosti ljudi i imovine“, za oštećenje i uništenje javnih objekata, osim novčane kazne, predviđene su i kazne zatvora. U članu 318 pomenutog zakona stoji da za uništenje, štetu ili uklanjanje opreme sa dalekovoda, gasovoda, vodovoda i sličnih objekata slijedi kazna - do pet godina zatvora. Za izazivanje poremećaja u snadbijevanju stanovništva ili privrede ovim energentima, počinilac se može kazniti novčanom kaznom ili zatvorom do jedne godine, ukoliko je djelo učinjeno iz nehata.
U našem Krivičnom zakoniku, otuđenje djelova sistema koji vodom, električnom energijom i drugim energentima snadbijevaju stanovništvo i privredu, spada u Krivična djela protiv imovine, i u zavisnosti od procjene štete kazna može biti i novčana, ali i zatvorska. Kada već imamo naviku „prepisivanja“ tuđih zakona, trebalo bi da počnemo da prepisujemo zakone koji će biti korisni, a ne da kao u Zakonu o bezbjednosti saobraćaja na putevima koristimo - tramvaje i trolejbuse kojih nema, niti ih je ikada bilo – na putevima Crne Gore.
Vještina demontiranja dostojna poštovanja: Iako je crnogorskim zakonom sankcionisana krađa, pa makar i blažim kaznama nego u državama EU, najveći problem je što se počinioci - ne kažnjavaju. Prema riječima direktora Direkcije za odnose sa javnošču EPCG, Rajka Šebeka, zaposleni u EPCG sa iskustvom od preko 30 godina ne pamte slučajeve slične onima na koje nailaze proteklih godina.
„Kada je u pitanju otuđenje imovine EPCG od strane NN lica, tokom 2012. po stepenu rizika ističemo otuđenje bakarnog užeta sa dalekovoda Glava Zete-Čevo, kod mjesta Drenoštica. Bakarno uže u dužini od 15 kilometara i presjeka 50mm2, demontirano je i odnešeno sa lica mjesta, sa dalekovoda pod naponom“ – objašnjava Šebek za Portal Analitika nesvakidašnju krađu.
Posljedica gorepomenutog djela izazvala je veliku štetu stanovništvu uslijed nestanka struje, dok je popravka EPCG koštala više od 150 hiljada eura. Iako je slučaj prijavljen nadležnim institucijama - još uvijek kradljivac nije sudski gonjen. .
O spretnosti nelegalnih (de)montera govori i podatak da je u avgustu prošle godine ekipa EPCG nakon izlaska na teren konstatovala otuđenje bakarne žice odnosno sabirnice nule do transformatora iz trafostanice pod naponom. Aktivnost pomenutih NN lica, protiv kojih je pokrenut postupak, stanovnicima naselja Drač - u kojem se nalazi pomenuta trafostanica - nanijela je veliku materijalnu štetu jer su uslijed visokog napona pregorjeli određeni uređaji u domaćinstvu. Ova šteta otišla je na račun mještana Drača s obzirom na to da EPCG nije isplaćivala odštetu jer je, kako je zaključila nadležna Komisija, „šteta nastala radom trećeg lica koja se nije mogla predvidjeti“.
Opasnost od otuđenja djelova sa objekata EPCG, ne odnosi se samo na one koji su vješti u toj aktivnosti već i po druge. „Neovlašćena djelatnost na stubnim mjestima pod naponom je djelatnost izuzetno visokog rizika. Konkretno kradljivci se izlažu opasnosti od strujnog udara, dok oštećen stub u slučaju rušenja predstavlja opasnost po građane i objekte u okolini. Pored toga, u slučaju rušenja stuba, istrgnuti kablovi predstavljaju opasnost zbog mogućnosti strujnog udara, ali i požara“, saopštio je Šebek.
Krivične prijave koje se ne procesuiraju: Elektroprivreda svake godine trpi višemilionsku štetu zbog krađe raznih elemenata djelova u sistemu prenosa električne energije. Kako su nam saopštili iz ove kompanije najčešće krađe su u opštinama Pljevlja, Nikšić, Kotor, Tivat, Kolašin i Andrijevica. Iako se šteta sanira, oni opet postaju meta kradljivaca.
Posljedica krivičnih radnji koje se ne procesuiraju ili se tek rijetko procesuiraju, su ne samo česti kvarovi u napajanju za pojedina domaćinstva, već kako je skorašnji incident pokazao i velike materijalne štete. Na stranu često spominjane zimnice, u Kolašinu je ovog januara ugrožen, možda i uništen, špic turističke sezone, čime je nanijeta velika materijalna šteta ne samo po velika turistička preduzeća već i po stanovnike grada. Iako su iz EPCG više puta apelovali - ne samo u javnosti već i kod određenih opština na sjeveru Crne Gore, i ove godine su kradljivci, zarad vlastite koristi, donijeli veliku štetu mnogim nedužnim građanima.
„Upravo zato još jednom pozivamo građane da nam svaku neovlašćenu djelatnost na stubnim mjestima prijave“, rekao je direktor Direkcije za odnose sa javnošću EPCG. „Na nivou EPCG, odnosno funkcionalne cjeline Distribucija, u 2012. godini podnijeto je oko 1.300 krivičnih prijava za krivična djela , krađe, krivično djelo skidanje i povreda slično, pečata i znaka, samovlašće i protiv pravno priključenje gradilišta na tehničku infrastruktiru“, saopštio je Šebek za Portal Analitika.
Da li su uništene zimnice jedini problem koji je izazvao prestanak električne energije uslijed oštećenih dalekovoda ili se radi o mnogo većem problemu koji se tiče opšte bezbjednosti ljudi i imovine? Krajnje je vrijeme da država nešto preduzme da li promjenom Zakona ili efektnijim procesuiranjem krivičnih djela kako se posljedice višednevnog nestanka struje ne bi ponovile.
Kristina ĆETKOVIĆ
