“Ozbiljnom, strateškom, partneru za gradnju novog prečišćivača sa mrežom fekalnih kolektora u Podgorici ponudićemo 100 hiljada kvadrata zemljišta oko sadašnjeg kolektora, nizvodno od Krivog mosta. Riječ je o terenu čiji je vlasnik Glavni grad, a korisnik Vodovod”, otkriva za Portal Analitika Filip Makrid, tehnički direktor JP “Vodovod i kanalizacija”.
Dodajući da za priču o ovom planiranom stimulansu za potencijalnog partnera, koji se svakako očekuje iz zemalja koje su lideri u ovom sektoru, poput Francuske, Japana, Njemačke ili SAD-a, nije najbolja adresa, Makrid ipak izražava uvjerenje da bi to bila najprihvatljivija varijanta za obje strane. Partner bi, po sadašnjoj zamisli koja je u opticaju, trebalo da nađe i kreditora, a vrijednost zemljišta bi trebalo da umanji kreditno opterećenje za projekat čija se vrijednost procjenjuje na preko 50 miliona eura, od čega 22 za mrežu, a ostatak za samo postrojenje. O kolikoj sumi je riječ, neka kao parameter posluži podatak da sve to košta kao 6-7 mostova Milenijum!
Za mjesec, mjesec i po dana, Makrid očekuje završetak tenderske dokumentacije za ovaj, i za državne parametre, kapitalni projekat. “Ako dobijemo partnera, uz dobar vjetar, što podrazumijeva obezbjeđivanje građevinskih dozvola i potrebnih papira, mislim da možemo ući u posao do kraja godine,“ predviđa sagovornik Portala Analitika.
Riječ je o gradnji prečišćivača otpadnih voda na novoj poziciji, iza Kombinata aluminijuma, mreže fekalnih kolektora, duge oko 40 km, kao i o mostu za prevođenje hidro-tehničkih instalacija preko korita Morače...Ovdje govorimo i o oko tri godine radova, kopanja i povezivanja kanalizacione mreže, koje bi Podgoričani morali da istrpe.Makrid objašnjava da je plan odgovornih u Glavnom gradu da se poslovi odrade po takozvanom modelu DBF (design, built and finanscial), po kojem je realizovan jedan broj projekata u gradu, kao što je, na primjer, miniobilaznica. Prevedeno na svima razumljiv jezik, partner bi trebalo da se pobrine i o projektu, i o gradnji i o finansiranju, odnosno, ponavljamo, da sam nađe kreditora.
Što se do sada čekalo: Nadležni se, veli Makrid, duboko nadaju da će se takav partner i pojaviti. Jer, podatak koji iznosi je za rubriku “Vjerovali ili ne” - samo 32 posto površine Glavnog grada povezano je na kanalizacionu mrežu! Preciznije, na kanalizaciju su priključene samo zgrade, i zanemarljivi broj privatnih kuća. Postojeći kolektor nije po kapacitetima, precizira, odgovorio namijenjenoj svrsi ni pune dvije decenije! Suštinski, po kvalitetu, nije ni od momenta kada je pušten u pogon, 1978. godine.
“Od 24-25 hiljada privatnih kuća u Podgorici, svega oko tri hiljade, priključeno je na kanalizacionu mrežu! Privatnih kuća ima, zapravo, i više od 25 hiljada, jer smo do te cifre došli po broju vodomjera, a na brdima oko Podgorice, koja su prekrivena divljom privatnom gradnjom, često smo koristili sistem grupnih vodomjera, za više kuća. Sve te kuće, sa izuzetkom od nekoliko procenata, koriste septičke jame, koje su napravljene mimo potrebnih standarda, i predstavljaju potencijalnu ekološku bombu za podzemne vode“, objašnjava Makrid.
Postojeći prečišćivač, koji se laički svuda zove „kolektor“, ima kapacitet za između 55, najviše 60 hiljada ekvivalentnih stanovnika, a sada prerađuje vodu za duplo više stanovnika – oko 108 hiljada.„Da objasnim... Sa aspekta korisnika, prema hidrauličkim i biološkim parametrima, na sistem fekalne kanalizacije priključeno je između 105 i 108 hiljada građana Podgorice. Broj je tako visok, zahvaljujući tome što su skoro sve zgrade u Podgorici priključene na kanalizaciju. Postojeće postrojenje ima kapacitete za 55 hiljada, iako je u momentu gradnje planirano za 150 hiljada ekvivalentnih stanovnika. Ali, nakon što je u pogon puštena prva faza, od nje se više nije odmaklo“, objašnjava dalje sagovornik Portala Analitika.
Proces komplikovan koliko i prerada nafte: A da bismo shvatili gdje smo mi po ovom važnom ekološkom i civilizacionom parametru, moramo objasniti što je današnji standard razvijenih država.
Proces prečišćavanja otpadnih voda jedan je od komplikovanijih procesa u industriji i nije ništa jednostavniji od procesa prerade nafte, precizira sagovornik Portala Analitika.
Taj proces se, u željenoj varijanti, sastoji iz tri faze.
U prvoj fazi, iz otpadnih voda se uklanjaju veliki komadi, nečistoće, masti i ulja. To ostaje na sitima i rešetkama prečišćivača.
Poslije toga, radi se biološki tretman, kojim se organsko opterećenje spušta na zakonom dozvoljene parametre i koncentraciju. Riječ je o takozvanom procesu aeracije i sekundarnog taloženja, koji se obavlja u takozvanom aeracionom bazenu, u kojem se bakterije u određenoj koncentraciji hrane organskom materijom iz prljavih, otpadnih voda.
Tercijalni tretman ima za cilj da smanji fosfor i azot u zagađenjima koja dolaze uglavnom iz deterdženata. U tercijalnom tretmanu radi se dezinfekcija, hlorom ili UV zracima, kojima se dodatno ubijaju bakterije i u recipicijent, dakle, u rijeku, ispušta dezinfikovana voda.
Kolektor je, objašnjava Makrid, zapravo cijev koja sakuplja otpadne vode, a koja ih dovodi do postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Samo postrojenje za prečišćavanje, koje pogrešno nazivamo kolektorom, je skup procesa uvezanih u jednu cjelinu, poput crne kutije na kojoj imate ulaz i dva izlaza.
“Jedan izlaz bi bio za ono što želimo – čistu vodu, koja odlazi u recipijent, a drugi za nusproizvod, mulj, koji je organska materija, i koji, ako ne sadrži teške metale, može da se iskoristi, kao oplemenjivač zemljišta“, objašnjava sagovornik Portala Analitika.
Ni mililitra dezinfikovane otpadne vode, niti rješenja za mulj: Gradovi biraju različite sisteme prečišćavanja otpadnih voda, zavisno od uslova. Može se graditi zajednički sistem kanalizacije, što znači da kišnica i otpadne vode iz toaleta i sudopera dolaze u jedan kolektor. Sistem u Podgorici je, zbog obimnih padavina, kombinovani, odnosno separatni, što znači da su ta dva sistema odvojena.
Ali, problem je što postojeće postrojenje koje koriste Podgoričani, a koje je pušteno u pogon 1979. godine, 40 posto vode prečisti samo mehanički, pomenutom prvom fazom, tako što krupne materijale i masnoće zadrži iza rešetaka. Ostalih 60 odsto se obradi sekundarno. Tercijalno – ništa!
„Za onih 40 odsto nemamo kapacitet ni za sekundarnu obradu. To je daleko ispod standarda, pri čemu je, i takvo kakvo je, ovo jedino ozbiljno postrojenje koje u Crnoj Gori funkcioniše“, precizira Makrid.
Na postojećem postrojenju ispod Krivog mosta nema, dakle, procesa dezinfekcije. Tamo se, pored toga, taloži veliki mulj, što predstavlja dodatni problem.
„Mi nemamo pravo rješenje za taj mulj. Sada ga samo cijedimo i na istom zemljištu o kojem sam govorio, pomiješamo mulj sa šljunkom i zatrpamo u za to predviđene rovove. Oko 2,5 do tri hektara koristimo u svrhu tog procesa, a ostalo je zelena, ili tampon zona. Najveći problem je u ljetnjim mjesecima, kada je Morača minimalna, a dotoci otpadnih voda maksimalni. U septembru i oktobru, ulazimo u krizno stanje, ako imamo sušni period sa produženim trajanjem“, kaže Makrid.
Jaz između planskog i neplanskog razvoja: Na pitanje zašto se kolektor uopšte postavio tamo gdje je danas, Makrid odgovara:
“Kolektor je postavljen na tada jedinom logičnom mjestu, u tadašnjoj industrijskoj zoni. Tu su bile aktivne fabrike, Titeks, Radoje Dakić, Hemomont... Uobičajena je praksa da se prečišćivači grade u industrijskoj zoni. Ali, Podgorica se širila brzinom koju niko nije predvidio, uz to u dobroj mjeri bez plana i bez građevinskih dozvola. A za adekvatnu gradsku infrastrukturu, morate imati i realan izvor finansiranja, kakav je naplata građevinskih dozvola.“
Od proširenja postojećih kapaciteta se, dodaje, odustalo, jer je sada ispod kolektora, znači nizvodno Moračom, velika populacija, koja se ne može priključiti na njega bez ispumpavanja otpadnih voda. To su Donja i Gornja Gorica, Sadine, Dajbabe, te dio Zabjela... Izgrađeno je desetak hiljada kuća, bez metra kanalizacione mreže. Koliki je jaz između planskog i neplanskog razvoja, vidi se po podatku da je 99 posto zgrada u Podgorici povezano na kanalizaciju, a samo pet-šest posto privatnih kuća. Tako u nekim dijelovima grada, kao što je strogi centar Podgorice, imate pojavu da su zgrade povezane, a kuće pored njih – nisu!
Drugi razlog što se pristupilo planu izgradnje novog postrojenja i odgovarajuže mreže je to što se sadašnje postrojenje našlo praktično u centru dijela grada preko Morače, pored stambenih blokova, što ne smije biti.
Septičke jame: A septičke jame po Podgorici i njenom prigradskim naseljima su, dodaje Makrid, posebna priča i one apsolutno ugrožavaju podzemne vode.“Standard bi bio nepropusna septička jama, iz dva dijela, sagrađena od betona. Vlasnici kuća idu logikom da im je jeftinije da iskopaju veliku septičku jamu, iz koje voda ide u podzemlje, nego da imaju betonsku, koju moraju da crpu svaki čas, što košta. Na području Doljana, sastav zemljišta je takav da ćete imati problem, što god da uradite, jer ima gline, dok je u Donjoj Gorici nešto bolje, jer ima šljunka. I tako se direktno u tlo izbacuje široki spektar zagađivača. Mi 60 odsto vode za potrebe Podgorice dobijamo sa kraških izvorišta, a oko 40 odsto, ako uključimo Tuzi i Golubovci, sa bunarskih izvorišta. Sva ta bunarska izvorišta rade po sistemu prihranjivanja podzemnih voda i ona su u stalnoj opasnosti od zagađenja preko septičkih jama, i to takvih, da vodu ne bi mogli koristiti ni kao tehničku, a kamoli za piće.“
Priča o novom postrojenju nije od juče, aktuelna je više od 15 godina, praktično od 1996. od prvih ideja da se proširi postojeće.
„Prije deset godina, definitivno se shvatilo da proširivanje postojećih kapaciteta nema ni smisla ni svrhe. Tada je u priču ušla francuska firma ‘Sogreah’, iz Grenobla, jedan od svjetskih lidera u ovom sektoru, čiji su stručnjaci konstatovali i rekli nam da je najbolje raditi novi prečišćivač, na novoj lokaciji. Vizibiliti studija koja je tada urađena po prvi put je determinisala i novu lokaciju, uzvodno od bazena KAP-a, preko puta fabrike. Uostalom, standardi za Podgoricu moraju biti strožiji i od sadašnjih evropskih, jer za recipicijenta imamo Moraču koja nije velika rijeka i, u krajnjem, Skadarsko jezero, koje je nacionalni park. Mi smo 2010. od Evropske investicione banke gratis dobili vizibiliti studiju, kojom je sublimirano i pitanje vodovodne mreže i samog postrojenja za prečišćavanje“, kaže Makrid.
A što ako ne stigne adekvatna ponuda, ako se ne pojavi partner, uprkos tome što su mnoge renomirane firme iz Njemačke, Francuske, Japana, SAD-a, već pokazale interesovanje? Jer, od interesovanja do zaključenja posla dug je put…
“Onda je očito da ćemo model, odnosno ponudu za potencijalnog partnera, morati da korigujemo“, kratak je sagovornik Portala Analitika, ne ulazeći u pojedinosti o kakvim bi korekcijama bilo riječ.
Do tada, broj zgrada i bespravno sagrađenih kuća u Podgorici, svakog dana se povećava.
Gordana BOROVIĆ
