V-day
Ondašnji Berlin, u sovjetskoj propagandi nazivan „brlogom nacističke zvijeri“, ležao je u ruševinama kao simbol pobjede nad varvarizujućom ideologijom, dijeleći sudbinu mnogih antičkih gradova koji su po kazni sravnjivani sa zemljom. Tog 9. maja slavilo se širom izranjavane Evrope, s velikom nadom da se skorašnja istorija nikada neće ponoviti. Nacizam je bio slomljen, ali je tek predstojala denacifikacija. Pobjednici su bili decidni u svojim namjerama – s nacizmom nema kohabitacije. Greške predratne Evrope, koja je predatoru s kukastim krstom na tacni servirala države i narode, bili su nanosi grkoga iskustva. Postulati na kojima se počela graditi nova politika zahtijevali su ozbiljno suočavanje s prošlošću i prijeki sud istorije za vinovnike zločina, promotere nacizma i njihove kolaborante. Bez te „nulte“ godine i ozbiljne demarkacije s onim što se zbilo, kreatori nove evropske demokratske politike znali su da je Čerčilova ocjena o razrušenoj Evropi bez reforme ispravna – ona je „idealno tlo za širenje zaraze i mržnje“. Zato se Evropa odlučila za napredak. Istorijske ratne śekire su sahranjene, a 9. maja 1950. godine prezentovana je Šumanova deklaracija, u kojoj je stajalo:
„Mir u svijetu ne može se sačuvati bez stvaralačkih napora koji odgovaraju veličini prijetnje“. Evropa je taj datum uzela za svoj dan.
Po šumama i gorama
Kao i mnogo puta do tada sloboda je na prostor Balkana stigla s izvjesnim zakašnjenjem. Iako je prema odredbama bezuslovne kapitulacije, koju su predstavnici nacističke Njemačke potpisali s predstavnicima velike antifašističke koalicije, važilo da njemačka vojska bez uslova kapitulira na mjestu đe se nađe u ponoć sa 8. na 9. maj, grupa armija „E“, koja se povlačila s juga prema Njemačkoj, u tome momentu se zadesila na teritoriji Slovenije i odbila položiti oružje pred Jugoslovenskom armijom pod komandom Josipa Broza Tita.
Nakon neuspješnih pregovora između generala Fon Lera i jugoslovenskih komandanata, neprijateljstva su nastavljena pošto su Njemci na sve načine pokušali proboj iz Jugoslavije kako bi se predali američkim i britanskim jedinicama. S Njemcima su se povlačile i odveć razbijene grupe ustaša, četnika i ostalih kolaboranata, njih oko 50.000. U opsežnim akcijama Titove vojske, najveći njihov dio je uništen i zarobljen do 15. maja. Pukovnik Nikola Anić, kao jedan od koautora voluminoznog trotomnog djela Drugi svetski rat, zapisuje: „Komandant 3. armije, general Kosta Nađ, javio je tada vrhovnom komandantu maršalu Josipu Brozu Titu da je pred njegovom armijom prestao svaki organizovani otpor neprijatelja. U posljednjem ratnom komunikeu Generalštab JA je 16. maja 1945. godine obavijestio jugoslovensku i svjetsku javnost da je u Jugoslaviji završen narodnooslobodilački rat“. Zato su se u bivšoj Jugoslaviji sve do sedamdesetih slavila dva dana pobjede: 9. i 15. maj. Posljednje dvije velike parade JNA, iz 1975. i 1985. godine, održane su 9. maja, a opšti značaj je ostao neupitan.
Premijer koji je volio četnike
Od 1945. do 2020. godine nijedan crnogorski lider nije dovodio u pitanje 9. maj, niti retorički eksperimentisao s njegovom važnošću. Zemlja koja je u Drugome svjetskome ratu izgubila 10% svojega stanovništva i istovremeno procentualno najviše učestvovala u Narodnooslobodilačkome pokretu imala je istorijsku obavezu afirmacije i zaštite svog antifašističkog nasljeđa. Zahvaljujući toj borbi, Crna Gora je povratila nacionalni i državni subjektivitet, koji joj je oduzet 1918. godine.
No, 30. avgusta 2020. godine na parlamentarnim izborima u Crnoj Gori došlo je do istorijske smjene vlasti. S ove distance gledano, to nije bila samo smjena partije koja je trideset godina upravljala crnogorskom sudbinom nego i smjena sistema vrijednosti građanske i antifašističke ideologije. Srpska pravoslavna crkva, koja je čitav svoj vakat od raspada Jugoslavije naovamo posvetila razoru antifašističkog nasljeđa i rehabilitaciji četničkog pokreta, došla je u situaciju da njen kadrovnik i honorarni predavač na cetinjskoj bogosloviji Zdravko Krivokapić postane crnogorski premijer. Krivokapić nije gubio vrijeme.
Dvadesetak dana nakon pobjede na izborima, a dan nakon što je predložen za čelnika Vlade, Krivokapić je, u društvu visokih funkcionera Budve, popova SPC i biznismena Dake Davidovića, dao skandaloznu izjavu: „Jučerašnji i današnji dan je dan pobjede i mi više ne treba da slavimo 9. maj nego 23. i 24. septembar, jer se desila nova pobjeda. Ta nova pobjeda treba da udahne novi duh čitavoj Crnoj Gori, da jednom prestanemo da se svađamo, nadgornjavamo, nego da budemo u takmičenju ko je bolji domaćin“. Bio je to prvi put nakon 75 godina da neki crnogorski političar unizi značaj 9. maja i ponudi za njegovu alternativu bizarni lokalni fenomen. One koji poznaju minuli rad premijera Krivokapića takva izjava ne iznenađuje, budući da se radi o osobi koja je svojevremeno pośećivala četnička posijela i dočekivala međunarodnog teroristu i četnika Nikolu Kavaju.
Dan pobjede ili poraza?
S pravom se pitamo – da li je nova crnogorska vlada vrijednosno i emotivno sposobna proslaviti 9. maj, prvi koji dočekuje na kormilu Crne Gore? Oplođena duhom crkve koja drži pomene Draži Mihailoviću i slavi Pavla Đurišića, koja za svečeve proglašava Nikolaja Velimirovića i Macu Vukojičića, ova vlada nije kadra održati kontinuitet s Danom pobjede iz 1945. godine.
Da ne bi gledali u plećku i gatali hoće li čovjek koji vjeruje pomjeriti planinu i, za razliku od svog ministra pravde i negatora genocida u Srebrenici, prećutati intimno mišljenje, neophodno je da sve antifašističke organizacije u Crnoj Gori organizuju sopstvenu i veličanstvenu proslavu Dana pobjede. Onako kako dolikuje i kako je to rađeno 75 godina. Jer za premijera i milje iz kojeg dolazi, 9. maj je dan žalosti. Zato ga se onako i odrekao. Kao Petar Isusa.
