Iako je razmatrano na određenim stručnim forumima, pravno-politički važno pitanje - čija su „naša“ groblja u Crnoj Gori, kako ipso iure, tako i knjižno, ostalo je neopravdano van fokusa javnog diskursa.
Stoga, naredni osvrt sam podijelio u „četiri čina“, kako bih lakše objasnio navedeno pitanje.
I: PRAVNI OKVIR
Član 4, stav 1 Zakona o državnoj imovini propisuje da je vlasnik stvari u državnoj imovini Crna Gora. Vrlo decidna norma za koju ne treba dalja interpretacija. Međutim, da li je u našoj stvarnosti, to jeste pravnoj praksi baš tako jednostavno za shvatiti značenje ove norme? I jeste i nije, zavisno od toga koliko vas zaista zanima ova problematika i koliko želite da razumijete suštinu ovog građansko-pravnog odnosa.
Država Crna Gora je vlasnik stvari koje su u državnoj imovini. Državnom imovinom Crne Gore upravlja organ uprave nadležan za poslove imovine, ukoliko zakonom nije drukčije određeno. Imovinska prava i ovlašćenja u pogledu državne imovine vrši Vlada Crne Gore, odnosno organ jedinice lokalne samouprave određen zakonom i statutom opštine.
Poglavlja II i III Zakona o državnoj imovini sadrže odredbe koje propisuju koje su to stvari i druga dobra kojima raspolaže država, odnosno opština. Tu, između ostalog, spadaju i prirodna bogatstva, dobra u opštoj upotrebi, druga dobra od opšteg interesa, ostala dobra u državnoj imovini, kao i lokalna dobra kojima raspolaže opština.
Članom 16 Zakona o državnoj imovini propisano je da su lokalna dobra u opštoj upotrebi, kojima raspolaže opština, vodovodna i kanalizaciona infrastruktura od lokalnog značaja, opštinski putevi (lokalni i nekategorisani) i prateći objekti, ulice u naseljima i trgovi, javna rasvjeta, javne i zelene površine i gradski parkovi, groblja i podzemni i nadzemni prolazi. Za potrebe ovog teksta, dalje ćemo se baviti knjižnim statusom grobalja.
II: NAŠA STVARNOST
Da bih objasnio zašto u praksi nije baš slučaj da je vlasnik stvari u državnoj imovini Crna Gora, navešću primjer grobalja i upoznati vas sa jednim manjim istraživanjem koje je sprovedeno u prijestonici Cetinje, a tiče se upravo upisa grobalja na teritoriji naše opštine.
Nalazi istraživanja ukazuju da postoje tri grupe upisa - od pravilnog upisa grobalja na državu Crnu Goru, preko„malo“ problematičnog upisa u kojima groblja nose imena naših svetitelja, pa do krajnje problematičnog upisa grobalja na Mitropoliju crnogorsko-primorsku. Možda su ovakvi upisi greška, možda i nijesu, a u slučaju da jesu - onda ta greška može biti namjerna ili nenamjerna. Za groblja ipak smatram da nije u pitanju greška, već namjerni i ciljani upis bez pravnog osnova.
Navodim primjer grobalja na teritoriji prijestonice Cetinje. Uvidom u katastarsku evidenciju, na teritoriji cetinjske opštine egzistira nešto više od 90 seoskih grobalja. Upisi su različiti i mogli bi se klasifikovati, kao što sam naveo, u tri navedene grupe.
U prvoj grupi su ona groblja kod kojih je upis izvršen u skladu sa zakonom. To su groblja koja su upisana u svojinu države Crne Gore, dok subjekt koji ima pravo raspolaganja je Prijestonica Cetinje.
Druga grupa grobalja je upisana na svetitelje, pa je tako, na primjer, groblje u selu Drušići upisano na Crkvu Svetog Nikole. Ovakvi upisi svoje korijenje vuku od davnina, makar što se tiče samih crkava, jer seoske crkve po kojima groblja nose imena su gradili seljani, kao i same grobove. Zajedničko za sve seljane koji su živjeli u određenom selu bilo je upravo to što su slavili određenog svetitelja kao svog zaštitnika ili krsnu slavu, pa se kao logično nameće da su i seoske crkve dobijale imena po njima. Upisi crkava, tj. objekata na ovaj način vršeni su shodno Opštem imovinskom zakoniku za Knjaževinu Crnu Goru prema kojem su pravoslavne crkve i druge crkvene ustanove samostalna pravna lica (imaonici), a to znači vlasnici pokretnih i nepokretnih stvari. Problem koji se ovdje javlja jeste pitanje ko je stvarno taj imaginarni nosilac prava svojine?
Treća grupa je sa aspekta pravne valjanosti vrlo problematična. Mitropolija crnogorsko-primorska se javlja kao nosilac prava svojine na grobljima i crkvama koji se nalaze na istoj katastarskoj parceli. Način i pravni osnov za upis samih crkava nije predmet našeg trenutnog interesovanja, ali ćemo ipak napraviti jednu paralelu. Crkva je građevina koja je namijenjena obavljanju hrišćanskih vjerskih obreda. Za razliku od crkve, koja je vjerski objekat, groblja su lokalna dobra u opštoj upotrebi, što znači da su to dobra koja su dostupna svima pod jednakim uslovima, te se njihova upotreba vrši bez posebnih dozvola ili odobrenja nadležnih organa.
III: UMJESTO ZAKLJUČKA
Moje shvatanje stvari i tumačenje zakona dovodi me do logičnog zaključka da čovjek na vječni počinak može da pođe uz pratnju popa, uz muziku, u prisustvu članova porodice, prijatelja, čitavog sela ili kako ga je god volja, zavisno od toga kakva je njegova posljednja želja ili odluka njegove porodice. Groblje je po zakonu dostupno svima pod jednakim uslovima i njegova upotreba se vrši bez posebnih dozvola ili odobrenja nadležnih organa, a naša država u kojoj je i živio pokojnik mora to pravo i da mu garantuje. Dakle, pravo na korišćenje svog groblja na način kako pokojnik želi. Ukoliko mi u Crnoj Gori imamo situaciju da se jedno dobro u opštoj upotrebi (groblje) vodi na jednu vjersku organizaciju, nevažno da li je to SPC (što u ovom slučaju jeste!), CPC ili bilo koja druga crkva, vrlo je upitno da li ćemo mi to svoje zakonom zagarantovano pravo moći i da ostvarimo? Ovdje nije riječo tome da li je neko Srbin ili Crnogorac, vjernik ili ateista, već je pitanje poštovanja osnovnih ljudskih prava i naša realnost. Smatram da, kako sada stvari stoje, mi našim postupanjem ne dozvoljavamo čovjeku da na svoj posljednji put ode po zakonu, nego će, sva je prilika, morati da putuje po volji onoga „jačega“.
IV „POSLJEDNJI PUT“
Iako još nijesam mislio ići „gore“ (ili „dolje“, kako se uzme!), nadam se da će, do tog dana, moja država postati dio te čuvene, nedosanjane Evropske unije, te da ćemo imati neke nove (bolje) zakone ili makar lex specialis Zakon o grobljima kako bih tada, u posljednoj oporuci, ako se odlučim da je napišem, mogao da odredim koji će mi sveštenik držati opijelo, da li će mi violina svirati note „Nedelje“ ili možda one Balaševićeve „Slovenske“, a da mi to niko ne zamjeri ili zabrani.
Na kraju, ističem da je ovaj tekst izraz ličnog autorovog zapažanja kroz praksu kojom se bavi, prikazan dijelom kroz stručno mišljenje, a na kraju i satirično, imajući u vidu našu stvarnost.
Vuk Latković, spec. sci. pravnih nauka
(Direktor Direkcije za imovinu i zaštitu imovinsko pravnih interesa Prijestonice Cetinje)
