Piše: Predrag Malbaša
Uspon religije, odnosno porast značaja njenog u raznim varijacijama neobičnog prisustva u ljudskom društvu, započeo je još u praistoriji. Iako je jedna od osnovnih karakteristika religije snažno ograničavanje slobode nazora i slobode mišljenja, stvaranja i interpretiranja, religija se najčešće, i sa pravom, doživljava kao živa duhovna energija koja u čovjeku budi plemenita, duboko čovječna osjećanja, koja njeguje uzvišene misli i podstiče pravedno djelovanje u životu. Crkve i vjerske zajednice, kao prudukt religije, po pravilu su se pojavljale kao zaštitnici obespravljenih i siromašnih, ali su u svom kasnijem djelovanju najčešće služile kao snažan oslonac vladarima ili vlasti.
Revolucionarno načelo odvajanja crkve od države usvojeno je u Sjedinjenim Američkim Državama krajem 18. vijeka. Država koja je kriterijume pojma Slobode podigla na najviši nivo, svoj odnos prema Crkvi zasnovala je na neutralnosti, a načelo razdvajanja crkve od države, usvojeno je upravo radi zaštite slobode vjere i vjeroispovjedanja. Opsjednuta idejom autonomije vjere, Amerika je napravila još jedan revolucionarni korak naprijed. Iako država ne pomaže vjerske zajednice, ustanovljena su dva osnovna oblika posredne pomoći crkvi od strane države, a to su izuzimanje od oporezivanja crkvene imovine, ne i prihoda ako se od nje ostvaruju, kao i poreske olakšice onima koji daju dobrovoljne priloge ovim zajednicama.
Političko carstvo: Sa druge strane, temeljni princip evropskog kontinenta, sastoji se u tome da nema više hrišćanskih država. Bez obzira na nesporan istorijski kontekst, danas u savremenom evropskom društvu, egzistira samo hrišćanin, kao vjernik i kao građanin koji kroz svoje javno djelovanje može u političko carstvo unositi i hrišćanske principe. I to je imperativ novog doba slobodnog, interkonfesionalnog i otvorenog građanskog društva.
Odnos Države i Crkve, po pravilu se reguliše zakonom ili posebnim ugovorima za posebna pitanja. Naime, u dijalogu Države i Crkve obije strane moraju se kroz zakonski okvir međusobno sporazumjeti po pitanjima svojih ovlaštenja i obaveza. Crkva mora učiniti sve kako bi njezino poslanje bilo shvaćeno i prihvaćeno od strane državne vlasti, javnog mijenja i građana. Koristeći se iskustvima i praksom evropskih država veoma se jasno može definisati ono što čini poslanje Crkve u svakom društvu.
Principi su sljedeći. Vjerski stav spada u neotuđivo pravo čovjeka. Svaki čovjek ima pravo na neprikosnovenu slobodu ličnih osjećanja. Dosljedno tome, pojedinac može pripadati bilo kojoj vjerskoj zajednici ili ne pripadati nijednoj. Sve crkve i vjerske zajednice na svom području imaju autonomiju i nezavisnost od države kao i obratno. Nijedna crkva, odnosno vjerska zajednica, u tom smislu, ne uživa posebne privilegije. Građani imaju pravo da slijede bilo kakvo vjersko učenje i da žive po njemu ukoliko se to ne protivi opštem dobru i javnom redu i miru. Vjersko opredjeljenje ne može biti prepreka ni izvor privilegija za bilo koju funkciju i bilo koje radno mjesto u društvu. Crkve i vjerske zajednice imaju pravo suditi o političkim stvarima gdje to traže prava čovjeka i mir među ljudima. Crkve i vjerske zajednice u svom djelovanju ravnaju se prema vlastitim propisima, država se ne miješa u crkvenu nauku, disciplinu i način izražavanja vjerskog života.
Miješanje crkve u politiku: Crkvama i vjerskim zajednicama se priznaje status pravnog lica, a institucije i društva koja unutar crkve imaju pravni status, to isto dobijaju i na građanskom području i kao takve se mogu baviti svim djelatnostima kojima se bave pravna lica. One mogu osnivati kulturna društva, škole, institute za socijalnu pomoć, imati pristup javnim medijima, osnivati svoje medije i slično. Država tretira takve institucije i po pitanju subvencija, kao što tretira sve druge oblike udruživanja građana. Što se vlasništva i sticanja dobara tiče, crkve i vjerske zajednice se ravnaju po zakonima koji tretiraju ta pitanja, što podrazumjeva i pitanje preispitivanje načina sticanja vlasništva.
Incidentne situacije u odnosima crkvenih i svjetovnih vlasti, najčešće se događaju kada se Crkva "miješa u politiku" ili što se uopšte upliće u svjetovne igre moći. Koliko nam se to god dopadalo ili ne, moramo se navići, da i Crkva ima vlastitu politku i pravo na iznošenje stavova o brojnim društvenim pitanjima. Ne možemo očekivati da vjerske zajednice nemaju svoj stav o istopolnim zajednicama, abortusu, narkomaniji, obnovi ili zaštiti kulturnih dobara, i ne možemo im uskratiti pravo da svoje stavove javno iznose.
Kako je sasvim razumljivo da i Crkva ima pravo i obavezu na svoju vlastitu politiku, ona shodno tome mora biti spremna i da trpi reakcije na njenu politiku i da bude pripravna da prihvati da bude politički ocjenjivana. Zato ponekad čude nervozne reakcije, kada neko s pravom ili bez njega, nevažno, uzme za shodno da se kritički osvrne na djelovanje, rad i ideologiju bilo koje Crkve ili vjerske zajednice u Crnoj Gori. Kritike se moraju hrišćanski otrpjeti.
