Kada se putujući kroz čudesne prostore Boke Kotorske, zaustavite u Herceg Novom, nominalno, vi ste još uvijek u Crnoj Gori. Ali, kada se približite nekoj od pravoslavnih crkava u istom gradu, ugledaćete istaknute zastave jedne druge države kako se vijore na vjetru.
Zastave Srbije!
Otuda srpske trobojke na pravoslavnim crkvama u stvari eksteritorijalizuju crnogorske hrišćanske hramove. Samim tim, na tom mjestu, i hrišćanstvo iz svoje religijske univerzalnosti, poprima usko nacionalni predznak.
U tome je srž problema u odnosu crkve i države u Crnoj Gori. Ali smo isto tako svjedoci političkog fenomena jedinstvenog u modernoj evropskoj istoriji. Jer, pravoslavni vjernik koji bi ušao u pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori sa srpskim nacionalnim predznakom, ne bi se samo susreo sa pravoslavnom ikonografijom, već bi došao u dodir sa određenom nacionalnom ideologijom. Time srpske pravoslavne crkve na teritoriji crnogorske države nijesu samo sakralna zdanja, već su prećutno rasadnici političke misli, bivajući neka vrsta ideoloških ambasada, koje se bave državnim poslovima pod maskom hrišćanske ljubavi. Međutim, ono što čini ideološko djelovanje Srpske pravoslavne crkve na teritoriji Crne Gore jedinstvenim fenomenom u kontekstu moderne Evrope, je ne samo to što se crkva ponaša kao država u državi, već što koristeći vjeru kao alibi, uzdiže se iznad nje. Zato litije nijesu samo protest protiv Zakona o slobodi vjeroispovijesti u Crnoj Gori, već su i sredstvo organizacije jednog novog društvenog poretka čiji se obrisi tek naziru.
Poznato je da se religije, konfesije i crkva, ne mogu izjednačavati i da nijesu isto. Još manje se može izjednačavati religija sa nacijom i idejom nacionalno-religijske državnosti, čak i u teritorijalnom smislu, što je samo po sebi civilizacijski retrogradno i izvan istorijsko-društvenog konteksta XXI vijeka. Zato religija i crkva, kao dio ukupnog kulturno-istorijskog razvoja, svoje mjesto i ulogu nastoje da odgovorno pronalaze u civilizacijskim okvirima društva u kojem su. Ali, tenzija na liniji vjere i ideologije, crkve i države, večita je tema.
Taj problem u epohi Francuske revolucije Robespjer je pokušao da riješi na radikalan način. Njegova ideja je bila da revoluciji ne treba ni Katolička crkva, pa ni Hrist. Tako je za francuske revolucionare Bog postao razum sam, a razdvajenjem crkve od države, novi društveni poredak trebalo je da se zasniva na racionalnim osnovama.
Ta tekovina uzvišenog racionalizma i danas je pokretačka snaga modernih sekularnih država u Evropi.
Međutim, to se na primjeru djelovanja Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, nije desilo. Nasuprot, svojim ideološkim smjerom organizovanog litijsko-protestnog ponašanja na ulicama varoši i gradova Crne Gore, zbog Zakona o slobodi vjeroispovijesti, Srpska pravoslavna crkva se stavila na drugu stranu od crnogorske i države i njenog civilizacijskog prava, da kroz zakonodavstvo reguliše značajne društvene teme. A ključni predznak takvog djelovanja Srpske pravoslavne crkve je iracionalizam i večita zagledanost u prošlost kao u začaran krug, u kome su i crnogorska sadašnjost i crnogorska budućnost, kako taoci, tako i žrtve.
