Od 26. septembra 2022 godine, HPV vakcina je besplatna i dostupna u Crnoj Gori je ukupno 9.710 osoba vakcinisano, odnosno dato je 12.000 doza.
Primarna starosna grupa su djeca od 9 do 14 godina, sekundarna su mladi od 15 do 18. Od nedavno, vakcinu mogu da prime i oni koji imaju od 19 do 26 godina, a preporuka je da nijesu prije toga stupili u seksualne odnose.
Vakcinu HPV mogu primiti i stariji, od 27 do 45 godina, a to su HIV pozitivne osobe, MSM, transrodne osobe, žene kojima je planirala intervencija na grliću materice ili one koje su je imale prethodnih mjesec dana.
Važnost HPV vakcine je nemjerljiva, jer je u zemljama koje je koriste više od 15 godina gotovo iskorijenjen rak grlića materice, čiji je HPVjedan od uzročnika.
Crna Gora se nalazi u svjetskom vrhu po broju oboljelih i umrlih žena od raka grlića materice. Taj rak je i jedan od vodećih uzroka obolijevanja i umiranja od malignih bolesti u ženskoj populaciji Crne Gore, uprkos tome što se može spriječiti i izliječiti ukoliko je otrkiven na vrijeme.
Prema podacima Kliničkog centra Crne Gore, tokom 2023. godine Onkološkom konzilijumu su prikazane 93 novooboljele žene. Kod 57 žena (61%) rak grlića materice je otkriven u inoperabilnom stadijumu bolesti, što ukazuje da se u najvećem broju slučajeva bolest dijagnostikuje kada je uznapredovala, kada liječenje postaje otežano i neizvjesno, što smanjuje šanse za izlječenje.
Iako se od 2016. godine radi skrining na nacionalnom nivou, za žene izmežu 30 i 50 godina, veliki broj njih i dalje obolijeva, što ukazuje da su kontrolni ginekološki pregledi neredovni, ali ni da svijest o prevenciji nije na visokom nivou među ženama Crne Gore.
Iz Instituta za javno zdravlje su Pobjedi kazali da je HPV vakcina uvedena okolnostima u kojima imamo najniže obuhvate rutinskim vakcinama od kada se vrši imunizacija i praćenje.
Upozoravaju i na činjenicu da je obuhvat obaveznom MMR vakcinom na istorijskom miminumu, a da je i obuhvat svim drugim vakcinama doživio pad u manjoj ili većoj mjeri.
“Početak vakcinacije i period dok je fokus bio samo na jednom godištu (uzrast 9 godina), pokazao je solidne rezultate, došlo se do 31-32% vakcinisanih djevojčica”, kazali su iz IZJCG.
To godište ima i najveći procenat vakcinisane djece.
Prema tabelama, djeca od 15, 16 i 17 godina su najčešće vakcinisana sa 27,8 odnosno 26,6 procenata. U svim grupama je veći obuhvat djevojčica nego dječaka.
Prema podacima IJZCG, najviše vakcinisanih je na Cetinju 22,5 odsto, Kotoru, Podgorici, Beranama i Danilovgradu. Najmanje vakcina je dato u Plužinama, Žabljaku i Šavniku.
Insitut za javno zdravlje je postavio i ciljeve za ovu godinu – a to je da vakcinišu 50 odsto djevojčica i 33 odsto dječaka koji su rođeni 2010. godine.
Vakcinacija u Crnoj Gori je na istorijskom minimumu, kako su potvrdili i iz IJZCG, a jedan od razloga je i snažan antivakserski lobi, koji je putem društvenim mreža i opsukrnih medija širio dezinformacije o negativnim posljedicama vakcina. U tom kontekstu je MMR povezivana sa autizmom, što je odbačeno u naučnim studijama, a HPV vakcina sa određenim oblikom kacera i neplodnošću. Takođe, iznošene su i informacije o nuspojavama vakcina.
Iz IJZCG su Pobjedi kazali da je do sada primijenjeno 12.000 doza HPV vakcine u Crnoj Gori, a prijavljeno je samo nekoliko očekivanih neželjenih događaja nakon vakcinacije, koje su se u potpunosti povukli bez posljedica.
“Nije zabilježena nijedna neočekivana reakcija, niti povećana učestalost očekivanih reakcija. Očekivane reakcije nakon vakcinacije uključuju bol, otok i crvenilo na mjestu primjene, glavobolju, mučninu, malaksalost i bolove u mišićima”, kazali su iz IJZCG.
Ističu da se rjeđe mogu javiti kratkotrajni kolaps/gubitak svijesti, što je najčešće psihogena reakcija usljed straha od igle i nelagodnosti, posebno kod tinejdžera, a još rjeđe limfadenopatija (otok limfnih čvorova u pazušnoj jami blizu mjesta primjene vakcine). Ozbijne neželjene reakcije - teške alergijske reakcije po tipu anafilakse su ekstremno rijetke na svjetskom nivou.
“Generalno smo zadovoljni dosadašnjim rezultatima s obzirom na brojne otežavajuće okolnosti. Međutim, potreban je dodatan i sistematski rad da bi se ostvarili još bolji rezultati u budućnosti”, poručili su iz IJZCG.
HPV je antikancer vakcina, koja je u redovnom kalendaru imunizacije, ali za koju ne postoje kaznene odredbe ukoliko neko odbije imunizaciju.
“Ovo je prvo takvo iskustvo u Crnoj Gori gdje je za svu djecu određenog uzrasta vakcina preporučena i jasno nam pokazuje koliko je teže istu sprovoditi u odnosu na pristup obavezne imunizacije. U susjednoj Srbiji pokrenuta je inicijativa da HPV vakcina postane obavezna, pa je tokom naredne godine/a moguće razmatranje takvog pristupa i u Crnoj Gori, što bi moglo popraviti pristup roditelja i dijela zdravstvenih radnika”, najavili su iz IJZCG.
Ističu da je potreban još veći angažman uprava domova zdravlja u pojedinim opštinama jer su razlike u rezultatima među opštinama, kao i timovima izabranih ljekara za djecu velike.
Omogućavanje vakcinacije vikendima, pozivanje putem SMS poruka, vakcinacija tokom sistematskih pregleda i slanje informacija putem medija i zvaničnih stranica na društvenim mrežama Instituta za sada su se pokazali kao djelotvorni u promociji i sprovođenju HPV imunizacije.
“Odgovorno tvrdimo da je sa centralnog nivoa urađeno jako puno: država odnosno Ministarstvo zdravlja u potpunosti pokriva troškove vakcinacije; preporuke Stručnog savjetodavnog tijela za imunizaciju (NITAG) su od strane Ministarstva zdravlja u potpunosti ispoštovane, preporuke o HPV vakcinaciji su na nivou najrazvijenijih država svijeta”, kažu iz IJZCG.
Poručuju da se svi moramo u kontinuitetu boriti protiv dezinformacija i nepovjerenja.
“Nivo prihvatanja HPV vakcine je dijelom i znak emancipacije društva, pa borba za sve navedeno ne smije stati”, apeluju eksperti iz Instituta.
Mladi od 19 do 26 godina mogu se vakcinisati bez zakazivanja
Povodom obilježavanja Međunarodnog dana podizanja svijesti o HPV-u, Institut za javno zdravlje Crne Gore organizuje HPV vakcinacijubez zakazivanja za djevojke i mladiće uzrasta 19–26 godina.
U ovom uzrastu vakcinacija se posebno preporučuje osobama koje još nisu imale seksualne odnose, kako bi se obezbijedila najbolja zaštita od infekcije HPV-om. Vakcinacija može imati značaj i za osobe koje su imale seksualne odnose isključivo sa jednim partnerom, posebno ako je pri tome dosljedno i pravilno korišćen kondom.
Ukoliko je osoba imala seksualne odnose sa različitim partnerima, posebno bez korišćenja kondoma, postoji značajna vjerovatnoća da je bila izložena jednom ili više tipova HPV-a. U tom slučaju korist od vakcinacije je ograničena.
Vakcina se može primijeniti i može pružiti određeni nivo zaštite od HPV tipova sa kojima osoba prije vakcinacije nije bila u kontaktu. Međutim, vakcina neće imati efekat na tipove virusa sa kojima je osoba već inficirana ili je prethodno imala infekciju.
Ovo je posebno važno jer, ako se odlučite za vakcinaciju u ovom uzrastu, morate biti svjesni da je njena korist smanjena i da je neophodno temeljno pridržavanje drugih mjera prevencije, prije svega redovnih preventivnih pregleda.
