Jedna od najvećih tvorevina ljudske civilizacije je svakako – država. Kao takva, najveći je simbol reda, kulture, pravilnosti i zakonitosti. Toliko da nije više ni zamislivo živjeti van državnog uređenja, mada se svakog dana ponešto ljutimo na tu istu državu. Danas se izučava cijeli predmet pod nazivom „Istorija države i prava“, kao da to dvoje nekako prirodno ide ruku pod ruku i čini jedinstvenu cjelinu. Neko je jednom primijetio da je država nastala onda kada je prvi put ograđeno parče zemlje i neko ga proglasio svojim. Danas se ovakve sugestije čine pomalo prevaziđenim. Ogromni, kompleksni sistemi koji u sebe ubrajaju milione ljudi, poput današnjih država, prosto se čini nemogućim da je sve to krenulo sa obične ledine uz malo sebičnosti.
Bilo kako bilo, otkad postojimo, svaka ljudska zajednica težila je tome da se pretvori u državu. Stvaranje države bio je taj ultimativni čin progresa i dostizanje vrhunca civilizacije. Od prvih gradova drevne Mesopotamije, opština u dolini Nila i svih drugih prastarih naroda, počinje da se računa državno uređenje i prati razvoj države. Vremenom počele su da nastaju različite vrste država prema potrebama različitih naroda. Neki su nastavili proces ujedinjavanja lokalnih zajednica, pa se formiraju moćna carstva poput Egipta, Kine, država Indije, Persije, Maja, Inka... Sa druge strane, određene zajednice, kao što su grčki polisi ili kritski gradovi prije njih, nastavile su da čuvaju svoje posebnosti i lokalne samouprave. I pored jednog opšteg i dosta maglovitog pojma o jedinstvenoj Grčkoj, zajedničkog jezika, kulture i štovanja istih bogova, svaki od helenskih gradova, čak i njihove kolonije, istrajavale su na održanju svojih zajednica nezavisno jedni od drugih. Tek je varvarin sa sjevera, u liku Filipa IV Makedonskog snagom oružja nametnuo političko jedinstvo helenskog svijeta.
No, Makedonsko, helenističko carstvo, iako je obuhvatilo ogroman prostor, sve do Inda, bilo je kratkog daha. Nakon smrti Aleksandra Velikog, njegovi generali podijelili su osvojene teritorije i nastavili da vladaju kao posebne dinastije. Ubrzo na istorijskoj pozornici, počinje da se pojavljuje nova sila u vidu Rimske republike. Najveća sila Starog svijeta uspjela je da u sebi sjedini sve poznate sisteme upravljanja državom. Velika ovlašćenja konzula bila su sputana oligarhijskom moći Senata, a plebs zadovoljen određenim demokratskim pravima. Mudra zakonodavna politika i vojna disciplina učinili su jedan mali grad na brežuljcima pored obale Tibra najvećom državom na svijetu. Glomazna, stara Republika prerasla je u Carstvo, nakon niza građanskih ratova. Carstvo koje će ostati simbol univerzalne vladavine i uzor svima koji dolaze nakon njega.
Još u doba antike postavljeni korijeni državnog uređenja, ostali su nepromijenjeni do dana današnjeg. Oligarhije, demokratije, monarhije prožimale su se tokom vjekova, kako u Evropi, tako i na ostalim kontinentima. Svaka od njih imala je svoj začetak, razvoj, a poneke i svoj kraj. Konačno u XIX vijeku pojaviće se filosofski koncepti i ideologije koje će proglasiti državu prevaziđenom tvorevinom. Komunizam i njegov nasilniji mlađi brat anarhizam, stali su na ideji da je pojam države zastareo koncept vladanja nad ljudima i da na putu ka istinskoj slobodi mora biti odbačen. Na žalost, takve napredne ideje u praksi su rezultirale samo pojavom novih despotizama pod krinkom „diktature proleterijata“. Još i prije njih, od kraja XVIII vijeka, ponegdje još i prije, pojavljuje se koncept nacionalne države, koji odnosi prevagu nad mamutskim kolonijalnim carstvima u naredna dva vijeka. Proklamovanje nacionalnih država i nacionalnog ujedinjenja neminovno je vodilo ka širenju nacionalizma i šovinizma i zamišljanju velikodržavnih projekata.
Jakobinci su u Francuskoj tražili izlazak na „prirodne granice“, Kavur i garibaldinci su od nove ujedinjene Italije zamišljali novo Rimsko carstvo, dok su se u Njemačkoj otvoreno sukobljavali pripadnici „malo“ i „velikonjemačke“ struje. Sukobljeni interesi novih evropskih nacija, ideološki animoziteti i netrpeljivosti, dobili su krvavi epilog u dva svjetska rata u XX stoljeću. Ipak, država kao pojam prevazišla je i te najstrašnije epizode u našoj istoriji.
Ideja zajedničkog suživota pod jedinstvenim kišobranom pravila i sloboda, prije svega radi lične i kolektivne bezbjednosti, ostala je neprevaziđena i jedina prijemčiva za sve generacije. Projekat nadnacionalne države poput Evropske unije polako počinje da zamjenjuje države naroda i nameće se kao civilizacijski iskorak za potrebe XXI vijeka. Međutim, danas se često zaboravlja da je nastajanje države u kojoj će biti uvezane mnoge nacije, vjere, kulture i rase, nastao dosta prije sadašnje EU. Ne više na principu carstva i pod voljom jednog samodršca već na načelima demokratije i ravnopravnosti naroda, nastale su dvije državne tvorevine – SSSR i Jugoslavija. I jedna i druga nijesu izdržale pritisak vremena i neslavno su završile svoj istorijski put u dezintegraciji sopstvenih naroda kroz prizmu povampirenih nacionalizama. No, kao što kaže jevrejska izreka – imao, pa nemao.
