Mir je krhko stanje na ovim prostorima. Neka vrsta kolebljivog predaha između dvije bitke kojima se izgubio trag u vremenu, onako kako se u bolesnim i halucinantnim stanjima gubi svijest o početku i kraju. Beskrajnim produkcijama novih ,,masa hajke“ i neprekinutim nizom homogenizacija po osnovu neprijateljstva rastu i stasavaju i nove generacije u malim državama Zapadnog Balkana. Zapravo, vječito smo u ratu, riječima ili djelima, i te rovovske podjele, nažalost uspješnije nego znanja o naukama, umjetnostima i vrijednostima, prenosimo i na svoju djecu.
U međuvremenu, o govoru mržnje napisano je mnogo studija, urađena su istraživanja sa različitim ciljnim grupama u virtuelnom i stvarnom poretku, ali smo, paradoksalno, na većinu ovih manifestacija postali ravnodušni, tek sporadično rezignirani, osim ako i sami nismo predmet obrade mrzitelja.
Priča o potrebi sprečavanja govora mržnje, koji je prepoznat kao onaj koji podstiče, opravdava ili veliča diskriminaciju na osnovu rase, etničke, polne, vjerske, jezičke ili bilo kakve druge različitosti, počela je prilično davno, 1945. godine, usvajanjem Povelje Ujedinjenih nacija, koja članom 55. obavezuje sve članice na ,,poštovanje ljudskih prava i osnovnih sloboda za sve, bez razlikovanja rase, pola, jezika ili vjere“. Nastavila se potom Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima Ujedinjenih nacija i Paktom o građanskim i političkim pravima iz 1966. godine, u kojem se eksplicira: ,,Zakonom će se zabraniti svako zagovaranje nacionalne, rasne ili vjerske mržnje, koja predstavlja podsticanje na diskriminaciju, neprijateljstvo ili nasilje“. Prije toga je Međunarodnom konvencijom o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, osnovnim dokumentom Ujedinjenih nacija u borbi protiv rasizma i diskriminacije, precizirano da ,,države članice osuđuju svaku propagandu i sve organizacije koje se rukovode idejama ili teorijama zasnovanim na superiornosti neke rase ili grupe lica izvjesne boje ili izvjesnog etničkog porijekla, ili koje žele da opravdaju ili podrže svaki oblik rasne mržnje ili diskriminacije“. Ovim dokumentom iz 1965. godine, koji je na snazi i danas, države članice se obavezuju da bez odlaganja usvoje pozitivne mjere kojima je cilj da ukinu svako podsticanje na ovakve oblike diskriminacije, a naročito se obavezuju da utvrde kao krivično djelo svako širenje ideja zasnovanih na superiornosti ili rasnoj (i etničkoj) mržnji, da izjave da su nezakonite i da zabrane organizacije i aktivnosti organizovane propagande kao i svaku drugu vrstu propagandnih aktivnosti koje podstiču diskriminaciju, da izjave da je učešće u ovim organizacijama i njihovim aktivnostima kažnjivo djelo, i da ne dozvole javnim vlastima niti javnim nacionalnim ili lokalnim ustanovama da diskriminaciju podstiču ili da je pomažu. Uz napomenu u članu 7. da su obrazovne, informativne i kulturne institucije u obavezi da preduzmu mjere za borbu protiv predrasuda, kao i da promovišu razumijevanje, toleranciju i prijateljstvo među narodima i rasnim i etničkim grupama. Ovi dokumenti imaju obavezujuću pravnu snagu za sve države koje su ih ratifikovale.
Na samitu šefova država i vlada država članica Savjeta Evrope, održanog u Beču oktobra 1993. godine, formulisana je preporuka državama članicama o govoru mržnje koja ga definiše kao ,,svaki oblik izražavanja koji širi, raspiruje, podstiče ili pravda rasnu mržnju, ksenofobiju, antisemitizam, ili ostale oblike mržnje zasnovane na netoleranciji, uključujući tu i netolerantnost izraženu u formi agresivnog nacionalizma i etnocentrizma, diskriminacije i neprijateljstva, protiv manjina, migranata i osobama sa imigrantskim porijeklom“. Preporuka nalaže da vlade država članica treba da uspostave i održavaju cjeloviti pravni okvir koji se sastoji od građanskih, krivičnih i upravno-pravnih odredaba o govoru mržnje, koji će omogućiti ,,državnim i sudskim vlastima da u svim slučajevima usklade poštovanje slobode s poštovanjem ljudskog dostojanstva i zaštite ugleda prava drugih“.
Kao posebno zaboravljena preporuka, čini nam se ona kojom se nalaže da vlade država članica, kao i organi uprave na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou, ali i državni službenici, imaju naročitu odgovornost da se ,,u medijima uzdrže od izjava koje mogu da se shvate kao govor mržnje, ili kao govor koji bi mogao da proizvede efekte opravdavanja, širenja ili podsticanja rasne mržnje, ksenofobije i ostalih oblika diskriminacije zasnovane na netoleranciji“.
Čak i nakon ovako površnog uvida u osnovne međunarodne dokumente o ljudskim pravima, jasno je da u većini zemalja nastalih nakon ratnog raspada Jugoslavije, vječno i vješto podgrijevani govor mržnje u cjelokupnom svom motivacijskom spektru ostaje manje ili više prećutno aboliran i tumačen uglavnom populističkim zanosima, propagandom i dezinformacijama. I svakako i uporno nedovoljno pravno sankcionisan.
U suprotnom, bilo bi gotovo nemoguće da se na školskim priredbama, kao što se to upravo dogodilo u jednoj osnovnoj školi u Novom Sadu, uz zvuke i riječi nacionalističkih pjesama (u konkretnom slučaju riječ je o pjesmi ,,Ne volim te Alija, zato što si Balija“, kojom se veličaju ratni zločini nad bošnjačkim stanovništvom tokom rata u Bosni i Hercegovini) vesele zajedno i učiteljica i učenici. U suprotnom, ne bi bilo moguće da autori grafita mržnje u Crnoj Gori (recimo, u opštini Pljevlja, u kojoj je na zidu osvanuo natpis ,,Ratko Mladić“) ni do danas ne budu identifikovani, a da tužilaštvo procijeni da ,,u tom slučaju“ nema elemenata krivičnog djela. Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore kaže da je takvih slučajeva u proteklih nekoliko godina bilo mnogo, a da su se na meti skrnavljenja i napada našle i Hadži Ismailova džamija u Nikšiću, prostorije Islamske zajednice u Pljevljima, Osmanagića džamija u podgoričkoj Staroj varoši, crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Podgorici, kapije Cetinjskog manastira, kancelarija odbora Islamske zajednice u Baru, Tabija u Sutomoru, spomenik heroju iz Drugog svjetskog rata Ljubu Čupiću…
A između vječnih ratova riječima, muralima, natpisima i skrnavljenjima spomenika i scena veselja uz pjesme kojima se slave i oživljavaju pokolji i etnička istrebljenja devedesetih, periodično se događaju i ,,programske izjave“ političara… Jedna od najnovijih je i ona kojom ministar unutrašnjih poslova Srbije Aleksandar Vulin, u Bukovcu kod Novog Sada, podsjeća da je ,,stvaranje Srpskog sveta proces koji se ne može zaustaviti“.
Ne liči na sliku za miran san. Više na nešto nalik trajnom košmaru, za djecu i odrasle…
Između dvije bitke…
