Kada su prije tri godine prof. Marta Vukotić Lazar i prof. Svetislav G. Popović priredili izložbu arhitekte Vukote Vukotića “Trodimenzionalna morfologija Crne Gore” iskrsli su nepoznati detalji iz biografije jedne vanredne ličnosti među crnogorskim arhitektima i urbanistima. U toku studija arhitekture i umjetnosti (1953-57) crnogorski studenti u Beogradu, Tupa i Mišo Vukotić, Dado Đurić, Uroš Tošković, nadahnuti idejama da umjetnost može da ponudi bolji život udružuju se sa Leonidom Šejkom ideologom Rane Medijale. Uz Petra Lubardu i Mila Milunovića utiču na preobražaje i nove pravce umjetnosti i arhitekture na jugoslovenskim prostorima.
prof Marta Vukotić Lazar na promociji monografije “Trodimenzionalna morfologija Crne Gore”, 2016. godine
Crna Gora je tada bila preokupirana stvaranjem novog glavnog grada Titograda. Cetinje, dotadašnja prijestonica, iseljava se i zaostaje u dotadašnjem kontinuiranom istorijskom razvoju, sa nametnutom industrijom, koja nije imala tradiciju među građanskim porodicama i državnim službenicima.
U urbanoj istoriografiji takvi procesi znače veliki poremećaj u dinamici razvoja, koheziji grada, demografskim procesima.
Vukota Tupa Vukotić (1932-2002) je svjedok i učesnik tog vremena sa izraženim društvenim buntom na svoj smiren i autoritativan način.
Diplomirao je arhitekturu u Beogradu (1957).
Kroz projekat UNDPI-a “Južni Jadran” u Budvi, kasnije RZUP je tekla njegova radna biografija. Urbano planiranje Crne Gore je bila vizija iz koje je posmatrao prostor u makro procesima, a arhitekturom se bavio u mikro ambijentu.
Južni Jadran
“Plaža Labud” na Morači je djelo malih dimenzija, ali velike prostorne i arhitektonske misaonosti. U vremenu izgradnje socijalizma kada su sve stručne snage države bile stavljene u funkciju obnove porušene Podgorice i nove industrijalizacije, mladi arhitekta Vukotić slobodno i neopterećeno razmišlja u klasičnim postulatima arhitekture, važećim za sva vremena – „kuću graditi sa tlom“. Kupališni objekat Labud kreira izrastanjem iz obalnih strana rijeke, prateći topografiju terena. Vukotić niveliše terase na međunivoima, smicanjima po horizontali i vertikali, armirano betonskim pločama, kao palubama, koje „lebde“ nad brzom rijekom. Dominantnu formu i stil ovoj maloj građevini daju prelomljeni brisoleji, dio krovne ploče, kao „zamah krila labuda“ nad prostorom kupališta. Ovo izuzetno djelo organski strukturirane arhitekture je odmah zapaženo i nagrađivano još prije 60 godina u ondašnjoj Jugoslaviji.
Cetinje.travel: Mansarda Državnog arhiva Crne Gore
Mansardnim krovom Državnog Arhiva iz (1931), dvorišnim krilom na Pošti (predratni hotel Njujork), Vukotić pokazuje veliko majstorstvo oblikovanja cetinjskih krovova u novom arhitektonskom sklopu. Interpolacijama starog i novog rukopisa, integriše arhitekturu sa očuvanjem duha mjesta, istorijskog jezgra Cetinja
Značajna je takođe, Kapela na Čepurcima (1960) u Podgorici. Sa smaknutim kapelama, i krovnim ravnima, dobila se skulpturalna prostorna arhitektura sa memorijalnim trgom u neposrednom okruženju starije crkve i čempresa, oplemenjujući čin pijeteta pokojnima.
Veliki je broj urbanističkih planova na kojima je Vukotić iskazao svoje makro do mikro osjećanje za prostor Crne Gore i njene gradove. Jedan od mnogih je “Blok 5” u Podgorici, urbanistički koncept koji je pobijedio na javnom konkursu. Okolni pejzaž je integrisao u prostor bloka, izveden po visokim standardima zdrave čovjekove okoline.
GUP Cetinje (1967 i 1987); DUP-ovi: Mojkovac (1960); Ratac, Bar (1965); Kruševac (1988); Drač u Staroj Varoši (1993); Kontakt planovi 7 zona u Titogradu; Prostorni plan “Skadarsko jezero” (1999); Program i koncept obnove objekata istorijskog jezgra Cetinja: Vojni stan – sportski centar; Ljetnja pozornica (koautor S.G. Popović); Grand hotel “Lokanda”; Bolnica “Danilo I”; Englesko poslanstvo; OŠ “Njegoš”; su samo dio ogromnog broja planova i projekata Tupe Vukotića.
Vukota Tupa Vukotić je autohtoni stvaralac, koji uvjek reaguje izvorno na datu lokaciju, zalazeći duboko u prirodu, ambijent, konfiguraciju terena, izgrađenu okolinu, specifičnosti i bioklimatske karakteristike, pejžaž, povlači imaginarne osovine u prostoru sa originalnim urbanističkim rješenjima. Otuda i njegov Atlas “Trodimenzijalne morfologije Crne Gore”. Kada se nije moglo ni zamisliti satelitsko snimanje, ni orto foto tehnika, on instinktom i poznavanjem sfernih trigonometrijskih skraćenja crta perom i tušem kao renesansni kartograf stvarajući podlogu za integracije, rast i razvoj gradova. Ovaj Atlas (108 karata 4,0x2,5 metara) je radio 12 godina, iz ličnih potreba urbanog promišljanja ( niko mu nije naručio takav projekat).
Ilustracija Korzoportal.com: Žabljak Crnojevića, Vukota Tupa Vukotič
Tupa je umio da “uzdigne prostor” da preobrazi okolinu. Njegovi nerealizovani projekti, bi morali biti predmet naučnog bavljenja kao npr. Park Gorica sa briljantnim osjećanjem mikro ambijenta i prostornih veza i sadržaja kojima spaja Goricu i Moraču.
Afinitet prema prostoru odredio je Vukotića kao urbanistu, a po arhitektonskom djelu Plaža Labud upisao se na prvu stranicu istorije autorske arhitekture Crne Gore.
