Još od početka devedestih kada je usljed disolucije Jugoslavije oživjela ideja o obnovi nezavisnosti Crne Gore, njeni simboli bili su na meti brojnih negatora i falsifikatora.
Situacija se posebno pogoršala posljednjih nekoliko godina, kada su učestali prizori pocijepanih zastava na državnim institucijama.
Zato smo bili prijatno iznenađeni kada smo na fotografiji iz Ministarstva odbrane Crne Gore, poslatoj uz saopštenje povodom posjete delegacije američkog Senata, ugledali fotografsku postavku crnogorskih državnih i dinastičkih grbova.
Kako su nam kazali iz Ministarstva odbrane, prikazi znamenja kroz koje je predstavljena devet vjekova duga istorija crnogorskog grba izloženi su već gotovo 15 godina u Multimedijalnoj sali ovog Vladinog resora.
Ukupno je izloženo 28 grbova. Na vrhu se nalazi aktuelni državni grb postavljen na centralnoj poziciji dok su ostali raspoređeni u tri reda, u svakom po devet obilježja.
Fotografije grbova koje smo dobili zahvaljujući ljubaznosti zaposlenih u Ministarstvu odbrane, donosimo vam uz kratke opise preuzete iz knjige Crnogorski državni i dinastički grbovi u izdanju Istorijskog instituta Crne Gore.
Prvi s lijeva u najgornjem redu je vladarski grb kralja Nikole. Sastoji se od srebrnog krunisanog dvoglavog orla, visoko uzdignutih krila, sa zlatnim skiptrom u desnoj i plavim, zlatom optočenim šarom u lijevoj kandži. Na grudima orla u crvenom polju baroknog štita su zlatnim slovima ispisani inicijali kralja Nikole. lspod orla nalazi se zlatni lav koji korača udesno, sa podignutom prednjom šapom.
Zatim slijedi grb sa proglašenja Kraljevine Crne Gore kojeg čini dvoglavi zlatni orao uzdignutih krila sa kraljevskom krunom iznad glava. Na prsima orla je štit sa zlatnim lavom u prolazu. Lav je na zelenoj podlozi sa plavom pozadinom. U desnoj kandži drži skiptar, a u lijevoj šar sa krstom. Crveni plašt, oivičen zlatnim resama, izranja iz kraljevske krune optočene zlatom.
Treći po redu je grb Kraljevine Crne Gore. Na grbovnoj draperiji grba Kraljevine Crne Gore nalazi se srebrni dvoglavi orao uzdignutih krila sa vladarskim insignijama u kandžama, krunisan kraljevskom krunom. Na grudima orla u crvenom polju baroknog štita je lav koji korača u desnu stranu sa podignutom prednjom šapom. Plašt je crveno-zlatni, a u vrhu je kraljevska kruna, optočena zlatom, biserima i dragim kamenjem.
Tu je i grb iz vremena Božićne pobune kojim dominira krunisani zlatni orao visoko podignutih krila. Orao u desnoj kandži drži mač, a u lijevoj šar. Na prsima orla je barokno crveno polje štita. Na plavom podnožju štita korača lav udesno sa podignutom prednjom šapom. Ispod orla je zlatna lenta sa ćiriličnom devizom, koja glasi ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE.
Potom slijede četiri grba iz doba socijalizma.
Prvi u nizu je grb Crne Gore iz perioda neposredno nakon Drugog svjetskog rata (1945-1947). Polje je okruženo zlatnim lovorovim vijencem na čijem se vrhu, između završetaka kraka, nalazi oivičena crvena zvijezda petokraka, a u podnožju trobojka (crvena, plava i bijela) na kojoj stoji ćirilični natpis: ФЕДЕРАЛНА ЦРНА ГОРА. U sredini polja, na plavom masivu, predstavljen je Lovćen sa Njegoševom kapelom na vrhu. U pozadini Lovćena, plavim vijugavim linijama predstavljeno je Jadransko more. Grb je likovno uobličio, u Umjetničkoj radionici na Cetinju, Milan Božović, slikar, pariski đak.
Zvanični grb Crne Gore od 1947. do 1963. je dizajnirao Milo Milunović, istaknuti crnogorski slikar. Polje je okruženo zlatnim lovorovim vijencem u čijem je podnožju crnogorska zastava. U sredini polja, plavom bojom predstavljen je Lovćen sa Njegoševom kapelom na vrhu. U pozadini Lovćena, sa pet plavih vijugavih linija prikazano je Jadransko more. Na vrhu, između završetaka lovorovog vijenca, nalazi se oivičena crvena zvijezda petokraka.
Po donošenju novog Ustava Crne Gore, 1963. godine, opet dolazi do promjene državnog grba. Mijenja se samo oblik petokrake zvijezde, dok sve ostalo ostaje isto. Umeće se oivičena jednakokraka zvijezda.
Ustav iz 1974. godine je ponovo donio promjene na crnogorskom grbu. One se, takođe, ogledaju u promjeni petokrake zvijezde. Umjesto oivičene zvijezde, stavlja se samo puna jednakokraka crvena zvijezda, dok ostali elementi ostaju isti.
Godine 1993. donijet je novi crnogorski Zakon o grbu. Pod uticajem tadašnjih političkih zbivanja i ideoloških tendencija ovaj Zakon je afirmisao nastavljanje heraldičke „tradicije" kralja Nikole. Grb je dvoglavi srebrni krunisani orao uzdignutih krila u poletu, sa zlatnim skiptrom u desnoj i plavim šarom u lijevoj kandži. Na grudima orla je crveni štit sa zlatnim lavom u pokretu.
Prvi s lijeva u drugom redu je grb familije Petrović-Njegoš koji je tokom vremena doživio niz promjena, do konačnog uobličenja u vrijeme kralja Nikole.
Drugi u redu je grb koji su koristili vladike Danilo i Vasilije. Taj grb se nalazi i u Rusiji, na Vasilijevoj nadgrobnoj ploči u Blagovještenskoj crkvi. Na baroknom ruskom štitu dominira dvoglavi orao, čije su obje glave krunisane a iznad njih je još jedna kruna. Na grudima orla nalazi se veliki grb Petrovića. Na grbovnoj draperiji je poluokrugli štit, dijagonalno podijeljen na četiri polja. Na gornjem i donjem polju su po jedna glava orla, a u bočnim poljima po jedno zatvoreno krilo orla. Plašt oivičen resama izranja iz krune, dok se iz krune pojavljuje orao uzdignutih krila.
Zatim slijedi državni grb iz vremena vladike Save koji je izvršio značajne promjene na grbu iz doba svog prethodnika Danila. Sa grudi orla skida grb Petrovića, a u kandže mu stavlja poraženu zmiju. Naime, vladika Sava je želio da preko ovog, u grbovnoj simbolici ratnog simbola, izrazi svoje slobodarske i oslobodilačke težnje.
Za vrijeme vladike Petra I formira se temelj državne heraldike, koja će se kasnije mijenjati samo u likovnom uobličenju elemenata ili u njihovoj boji. Centralni motiv na grbu iz toga doba je zlatni dvoglavi orao visoko uzdignutih krila, širokih pera, sa krunom između glava i sa skiptrom i šarom u kandžama. Na prsima orla je štit sa zlatnim lavom u prolazu. Lav je na zelenoj podlozi sa plavom pozadinom. Crveni plašt, oivičen zlatnim resama, izranja iz knjaževske krune.
U vrijeme vladavine knjaza Danila dolazi do, naizgled, male promjene grba. On u kandžu orla uz skiptar dodaje mač. Ovaj grb je vrlo zanimljiv zbog neobičnog spoja ta dva simbolički nespojiva elementa. Grb je poznat kao „Ratni grb Crne Gore“. Gotovo cijelu grbovnu draperiju ispunjava barokni štit sa crvenim poljem na kojem je zlatni dvoglavi orao visoko uzdignutih i raširenih krila. Orao u desnoj kandži drži skiptar i mač, a u lijevoj šar. Iznad glava orla je carska kruna. Na prsima orla je, takođe, barokni štit. Na zelenom podnožju plavog polja štita je zlatni lav u prolazu, sa podignutom prednjom šapom. Plašt je crven, sa zlatnim resama i izranja iz knjaževske krune.
Knjaz Danilo je, takođe, imao i lični grb koji čini poluokrugli štit dijagonalno podjeljen na četiri polja. U gornjem i donjem crvenom polju su po jedna glava srebrnog orla, okrenute ulijevo, sa zlatnim kljunom i crvenim jezikom. U desnom i lijevom plavom polju su po jedno zatvoreno, spušteno srebrno krilo orla. U srcu štita je mali poluokrugli štit. U crvenom polju nalazi se dvoglavi srebrni orao visoko podignutih raširenih krila, koji u kandžama drži vladarske simbole, skiptar i šar. Orao je krunisan knjaževskom krunom.
U prvim godinama pedesetogodišnje vladavine knjaza Nikole nijesu napravljene velike izmjene na državnom grbu. Sa „Ratnog grba Crne Gore“ skinut je samo mač, dok je sve drugo ostalo isto.
Osamdesetih godina XIX vijeka, u skladu sa rastom vladarskih aspiracija knjaza Nikole, dolazi do značajnih promjena na grbu od kojih je najveća zamjena zlatne boje orla srebrnom. Osim već pomenute promjene, u Ustav Crne Gore iz 1905. godine Nikola I unosi i promjenu boje podloge štita na kome je lav, umjesto plave i zelene stavlja crvenu.
Poput svog strica i knjaz Nikola je imao lični grb. U glavi poluobličastog štita na crvenom polju je srebrni krunisani dvoglavi orao visoko uzdignutih krila sa zlatnim skiptrom u desnoj i plavim, zlatom optočenim, šarom u lijevoj kandži. Na grudima orla u crvenom polju baroknog štita su zlatni inicijali Nikole I. Ispod orla je zlatni lav koji korača udesno sa podignutom prednjom šapom. Donji dio štita je po dijagonali razdijeljen na četiri polja. U gornjem i donjem srebrnom polju nalaze se po jedna crna glava orla. U desnom i lijevom plavom polju su po jedno zatvoreno crno orlovo krilo. U srcu donjeg dijela štita je mali poluokrugli crveni štit sa dvoglavim srebrnim krunisanim orlom koji u kandžama drži vladarske insignije.
Treći i posljednji red započinje najstarijim obilježjem u postavci – grbom dinastije Vojislavljević. Na osnovu pečata kralja Đorđa (koji je vladao od 1114-1118. i ponovo od 1125-1131) urađena je rekonstrukcija grba-simbola dinastije Vojislavljevića. Ovaj grb spada u period rane heraldike (1096-1150). Zlatna kosa lenta, s (heraldičke) lijeve u (heraldičku) desnu stranu, razdvaja dijagonalno crveni izduženi štit. Na grbu Vojislavljevića zastupljene su boje crvena i zlatna, kojima se u heraldičkoj simbolici predstavljaju hrabrost i velikodušnost.
Crnogorska dinastija, Balšići, u heraldičkoj tradiciji baštini dva grba. Grb Balšića sa višekrakom zvijezdom prvi put je objavljen u čuvenom Rihentalovom zborniku (1420) sa Opšteg crkvenog sabora u Konstanci (1414). Čini ga sedmokraka srebrna zvijezda na trouglastom (normanskom) crvenom štitu. lznad srebrne kacige iz zlatne krune izlazi srebrni vuk sa isplaženim crvenim jezikom. Plaštje crveno - srebrne boje.
Drugi grb Balšića rekonstruisan je na osnovu nekoliko primjeraka novca iz vremena ove dinastije. Na najvećem broju novčića iznad kacige je predstavljen vuk, dok se u štitu vuk javlja na novcu Đurađa II i Balše III. Osim navedene promjene na štitu, identičan je svom prethodniku.
Sa crnogorskom dinastijom, Crnojevićima, ustaljuje se i državna heraldička tradicija Crne Gore. Naime, zlatni krunisani dvoglavi orao uzdignutih krila na crvenom štitu postaje stalni simbol na budućim crnogorskim državnim grbovima. Dinastički grb Crnojevića je zlatni krunisani dvoglavi orao raširenih uzdignutih krila u poletu na trouglastom iskošenom crvenom štitu. Plašt je crveno-zlatan. Iznad štita je kaciga sa zlatnom krunom iz koje izlazi crni zmaj raširenih krila sa crvenim jezikom.
Lični grb imao je i osnivač Cetinja i Cetinjskog manastira - Ivan Crnojević. Rekonstrakcija grba rađena je na osnovu pečata sa Povelje od 4. januara 1485. godine, kojom se osniva manastir na Cetinju, kao i na osnovu ostataka kamene plastike sa ovog manastira. Grb Ivana Crnojevića je zlatni krunisani dvoglavi orao na crvenom štitu.
Zatim slijedi grb Đurđa Crnojevića je rekonstruisan na osnovu ukrasne zastavice sa prve stranice Oktoiha prvoglasnika. Iako grb u Oktoihu više označava državnu i vladarsku suverenost, u literaturi se tretira i kao lični grb Đurđa Crnojevića. U pitanju je krunisani zlatni dvoglavi orao na crvenom štitu. Na grbu su ukomponovani inicijali Đurđa Crnojevića. Iznad glava orla je zlatno slovo B (Blagovjerni), a između desne glave i desnog krila orla zlatno Gn (Gospodin). Između lijeve glave i lijevog krila orla je zlatni inicijal Go (Đurađ), dok su na grudima orla crvena slova Cr (Crnojević).
Period poslije odlaska iz zemlje Đurđa Crnojevića, posljednjeg gospodara Crne Gore iz te dinastije, i njegovog silaska sa istorijske scene, obilježen je u heraldici pojavom oblasnih grbova.
Grb Zete u sebi baštini državotvornu ideju i naslanja se na heraldičku tradiciju Balšića. On je modifikovan i dodat mu je još jedan elemenat - zlatni krug. U zlatnom krugu je zvijezda. Na grbu Zete unutar crvenog štita je zlatni krug, a u njemu crvena šestokraka zvijezda. Grbovnom simbolikom, koju čine na crvenoj podlozi zlatni krug, simbol velikodušnosti i zaštite i crvena šestokraka zvijezda, simbol boga Marsa (bog rata), izražene su i istaknute slobodarske težnje.
Primorje i primorske zemlje se od XII vijeka javljaju u opisu kraljevskih titula raznih vladara. Na grbu Primorja u crvenom trouglastom štitu nalazi se savijena srebrna oklopljena ruka, okrenuta udesno, koja u šaci drži sablju "krivošiju". Srebrna oklopljena ruka sa mačem, prikazana na crvenoj podlozi, simboliše vjeru, iskrenost, pravednost i hrabrost u vječitoj borbi za slobodu.
Paštrovići su bili poznata crnogorska kneževina sa mnoštvom sela, dvanaest plemena i dvije bankade. Zbog veoma značajnog geografskog položaja imali su veliku ulogu u raznim istorijskim događajima. Na grbu Paštrovića prikazana je figura Sv. Stefana Prvomučenika na srebrnom štitu.
