Izgleda da se u analizi umjetničkih ostvarenja, bilo filmskih ili romanesknih ne može poći dalje od fabule i njenog povezivanja sa aktulenim događajima i ličnostima. I sami autori nekad vješto koketiraju sa publikom na isti način, privlačeći pažnju sredstvima za koja smatraju da su joj najprijemčivija.
Elem, prisustvujući promociji novog romana Svetislava Basare u Podgorici, na prošlogodišnjem sajmu knjiga, imala sam priliku da čujem autora, koji na klimaksu svoje staračke oštroumnosti smiješta u ralje kriticizma glorifikovane ličnosti srpske istorije, argumentujući takav tretman Desanke Maksimović pripovijedanjem mizogine anegdote, u kojoj se pomenuta pjesnikinja stavlja u dekor muških priča, čiji je glavni protagonista muški polni organ i njegove moći nad ženskim tijelom, a ženska emotivnost se izjednačava sa stupidnom nemogućnošću da se izrazi drugačije.
U domenu filmske produkcije, glavni lik novog filma reditelja Toda Filda, "Tar", dovodi se u vezu sa dirigentkinjom Marin Alsop, koja sa indignacijom izjavljuje da je film anti-ženski, odnosno da se njime unižava dostojanstvo lezbijki, kojima se pripisuju mrski muški atributi. U objašnjenju fabule može se pročitati da se radi o dirigentkinji koja počinje da zlostavlja mlade članove orkestra.
Ovaj način analize podsjeća me na časove vježbi iz književnosti, gdje se živo tijelo pisca pretvara u leš za seciranje, pa se u zavisnosti od kompetencija i namjera analitičara dolazi do odgovarajućih konstrukcija.
Pitam se zašto pisac i filmski stvaralac nemaju pravo da žive nešto više od života, svoju umjetničku fikciju. Neko će se zadovoljiti njenim svođenjem na prost zbir događaja, dinamiku uspona i pada, kroz shemu uvoda, razrade i zaključka. Ovim šablonskim ključem vrši se mortifikacija i mrtvonadzornik onda može biti zadovoljan prevođenjem umjetnosti na jezik smrtnika.
Za koga je rezervisan prostor koji nadilazi sami tok događaja i katarzično nas oslobađa detektivskog nagađanja i moralisanja po ključu opšteprihvaćene etike?
Film je zgusnuti intelektualni monolog i neuspješni dijalog kontradiktorne junakinje, karikaturalno obesmišljene kroz simbole društvene moći bez kojih ostaje u jednom trenutku. Svi likovi su u potrazi za vlastitom afirmacijom, koja im više-manje ostaje uskraćena, katarzično utješeni padom dirigenta orkestracije moći.
Ostaju neke scene za pamćenje: invazivnost i antikonformizam dirigentkinje kao edukatora, kao roditelja, sitne krađe, lucidna pjesma uz harmoniku, kada reditelj u maniru filma Mala djeca sarkastično razgolićuje ljudske nagone, beskompromisno ih kritikujući.
Kao u nekoj velikoj radionici moći jednih nad drugima, reditelj zateže mehanizam do pucanja. I ljudi, jedni druge ubijaju, zar ne?
