Tokom 2024. godine u Crnoj Gori otkriveni su falsifikati novca u ukupnoj vrijednosti od 111.609 eura, a najčešće su na meti falsifikatora bile novčanice od 50 i dva eura, saopštio je za Bankar, direktor Trezora Centralne banke Crne Gore (CBCG), Vesko Lekić.
Lekić je ukazao je da prepoznavanje falsifikata zahtijeva pažljivo provjeravanje sigurnosnih elemenata, a građanima se savjetuje da budu oprezni i provjere autentičnost novčanica prije nego ih private.
Pojasnio je i kako falsifikatori najčešće griješe i koje novčanice su im meta, uz detaljno objašnjenje kako ih prepoznati.
Kolika je vrijednost ukupno otkrivenog falsifikovanog novca tokom 2024. godine?
Lekić: Ukupna vrijednost sumnjivih novčanica i kovanica za koje je ekspertizom utvrđeno da su falsifikati, u 2024. godini iznosila je 111.609,00 eura.
Koliko je čest problem falsifikovanih novčanica u Crnoj Gori i koje su valute najčešće na meti falsifikatora?
Lekić: Falsifikovanje novca je poznato i prisutno još iz perioda nastanka samog novca. Na meti falsifikatora obično su valute koje obezbjeđuju najveću dobit, pri čemu se najčešće falsifikuju jake i stabilne valute koje imaju široku upotrebu na globalnom nivou. Budući da je euro zvanična valuta u Crnoj Gori, i kod nas se najčešće javljaju falsifikati euro novčanica i kovanica.
Broj otkrivenih falsifikata varira iz godine u godinu, kako u pogledu apoena, tako i u ukupnim iznosima.
Izdvojićemo neke statističke podatke: najveći broj falsifikovanih novčanica od 200 eura bio je otkriven 2004. godine; u periodu 2007-2009. godine najčešće su falsifikovane novčanice u apoenima od 100 eura, dok su tokom nekoliko poslednjih godina, uključujući i 2024. godinu, u Crnoj Gori, kao i u drugim državama koje koriste euro, najčešće falsifikovani apoeni od 50 i 2 eura.
Na koje ključne elemente građani treba da obrate pažnju kada proveravaju autentičnost novčanica?
Lekić: Efikasno sprečavanje i prepoznavanje falsifikata oslanja se na dobro poznavanje originalnog novca i karakteristika zaštite koje su ugrađene u njega. Izgled falsifikata odstupa u odnosu na originalni novac i to se može uočiti na više načina:
Dodirom, pri čemu posebnu pažnju treba obratiti na kvalitet papira i reljefnu štampu: Originalni papir koji se koristi za proizvodnju novčanica ima specifičnu teksturu, sastav, pruža poseban osjećaj čvrstoće i kvaliteta. Reljefna štampa se nalazi na inicijalima Evropske centralne banke (ECB), arhitektonskom motivu, nominalnoj vrijednosti, što omogućava lakše prepoznavanje autentičnosti novca dodirom.
Pogledom, kada osvijetlimo novčanicu, mogu se uočiti različite sigurnosne karakteristike koje pomažu u prepoznavanju autentičnosti. Među njima su najvažniji vodeni žig i zaštitna nit. Vodeni žig se nalazi u strukturi papira na bijelom dijelu novčanica eura i može se vidjeti sa obje strane originalne novčanice, kao motiv sa nominalnom vrijednosti novčanice, kapijom (kod prve serije eura), ili boginjom Evropom (kod druge serije eura). Zaštitna nit, koja je umetnuta u papir, može se vidjeti kao traka koja prolazi kroz novčanicu na kojoj postoje oznake valute i nominalne vrijednosti. Ako neki od ovih elemenata nedostaje ili se čini nepravilnim, to može ukazivati na činjenicu da je u pitanju falsifikat novca.
Naginjanjem/pomjeranjem kod svih apoena druge Evropa serije može se uočiti smaragdni broj. Smaragdni broj se nalazi u donjem lijevom uglu na prednjoj strani novčanica (aversu) i pri naginjanju prikazuje pomjeranje zelene-smaragdne boje na tamno teget podlozi odozgo naniže ili obrnuto.
Naginjanjem/pomjeranjem kod prve serije novčanica eura sitnijih apoena pet, 10, 20 eura sa poleđine moguće je uočiti presijavajuću traku na kojoj se uočava oznaka eura € i nominalna vrijednost.
Kod većih apoena prve serije novčanica eura u apoenima od 50, 10, 200 i 500 eura, sa poleđine novčanice u donjem desnom uglu, može se vidjeti mastilo koje mijenja boju i od nijanse roze, prelazi u maslinasto zelenu i obratno, takozvano OVI (optically variable ink).
Kada je riječ o kovanicama eura, falsifikati se prepoznaju po njihovim spoljnim, odnosno vidljivim znacima, kao što su: nepreciznosti u izradi reljefa, recki ili alfabetnih odnosno numeričkih karaktera na obodu; odstupanje u dimenzijama (prečnik, visina ivice oboda); drugačijem zvuku (kada se kovanica izloži padu na čvrstu podlogu); odstupanju u boji i sjaju; magnetizmu.
Originalne kovanice apoena od dva eura imaju preciznu izradu oboda, numeričkih i alfabetnih karaktera, što nije slučaj sa falsifikatima.
Dodatne zaštitne karakteristike zaštite novca dostupne su i na sajtu Centralne banke Crne Gore
Kako izgleda proces analize sumnjivih novčanica kada stignu u vašu službu, i koje su najnovije metode i tehnologije koje Centralna banka koristi za otkrivanje falsifikata?
Lekić: Svaka novčanica ili kovanica za koju postoji sumnja da je falsifikat, dostavlja se nacionalnim centrima Centralne banke Crne Gore, gdje se ti primjerci evidentiraju, razvrstavaju i analiziraju. U okviru Trezora Centralne banke postoje tri nacionalna centra: Nacionalni centar za analizu novčanica, Nacionalni centar za analizu kovanog novca i Nacionalni centar za borbu protiv falsifikovanja.
Centralna banka uvođenjem standarda, korištenjem propisane opreme, te edukacijom i kontrolom rukovalaca gotovinom, utiče na kvalitet platnog prometa u kome se falsifikati novca brzo otkrivaju i povlače.
Koje su najčešće greške koje falsifikatori prave i po čemu se lažne novčanice najlakše mogu razlikovati od pravih?
Lekić: Za izradu originalnih novčanica i kovanica, koriste se zaštićeni proizvodi (vrste papira za novčanice i legura za kovani novac), kao i sofisticirani načini štampe i izrade pojedinih karakteristika zaštite. Najčešće grešake, odnosno razlike u odnosu na orginalani novac se javljaju upravo u navedenim segmentima: štampi, materijalu (papir ili legura), načinu izrade i sl.
Kakva je saradnja Centralne banke sa policijom i drugim institucijama u borbi protiv falsifikovanja novca?
Lekić: Saradnja između nadležnih državnih i međunarodnih institucija od ključnog je značaja za borbu protiv falsifikovanja novca i smanjenje distribucije falsifikata. Posebno važnu ulogu u ovom procesu imaju Uprava policije i Više državno tužilaštvo, sa kojima Centralna banka Crne Gore ima potpisan Protokol o saradnji. Ovaj protokol omogućava efikasnu razmjenu informacija, koordinaciju aktivnosti, te brzu reakciju na pojavu sumnjivih aktivnosti vezanih za falsifikovanje novca.
Pored institucionalne saradnje na nacionalnom nivou, Centralna banka ima potpisane sporazume i sa Evropskom centralnom bankom i Evropskom komisijom (EC/DG ECFIN), koji osiguravaju pristup najnovijim informacijama o prometu falsifikovanih novčanica i kovanica eura na međunarodnom nivou. Ovi sporazumi takođe omogućavaju učešće u redovnim obukama i razmjenu najboljih praksi, čime se dodatno unapređuju kapaciteti za suzbijanje falsifikovanja novca.
