Lovrenović podsjeća da je istorija prisvajanja stećaka duga. Postojala je, kaže, teorija o bogumilskom karakteru stećaka, kao i teza koju su zastupali neki prominentni istoričari ili istoričari umjetnosti, o srpsko pravoslavnom, odnosno katoličkom karakteru stećaka. Sagledani u cijelini stećci se ne mogu tumačiti na ovaj način, odnosno ne mogu se tumačiti iz perspektive današnjih nacionalnih ekskluzitiviteta, jer su stećci bili interkonfesionalni. Ispod stećaka su sahranjivani pripadnici pravoslavne, katoličke i šizmatičke crkve bosanske, kaže bosansko hercegovački istoričar. Na ovaj način on komentariše reakciju Srpske pravoslavne Crkve u Crnoj Gori, koja je prije nekoliko dana reagovala povodom premiještanja stečaka iz Banjana za potrebe formiranja Lapidarijuma u dvorištu Biljarde.
Podsjetimo, Eparhija budimljansko-nikšicka SPC pozvala je Narodni muzej Crne Gore da vrati stećke koji su odnijeti iz Banjana i preneseni na Cetinje i istakla da je u pitanju "nasilje i čin koji nema nikakve veze sa UNESKO-vim projektom zajednicke nominacije stećaka".
Lovrenović ponavlja da su stećci interkonfensionalni, ali takođe naglašava da treba biti veoma oprezan kada je u pitanju premještanje stećaka. Smatra da stećke treba premještati jedino u slučaju njihove ugroženosti, kada im prijeti uništenje.
Na pitanje da li možemo biti zadovoljni koliko su i kako stećci istraženi, Lovrenović kaže da je istoriografija o stećcima, koja je duža od stotinu godina, do sada skupila dosta znanja, tako da možemo sa punom siurnošću dokazati što stećci jesu bili i što nisu.
Naš sagovornik naglašava da stećci nisu bili bogumilski nadgrobni spomenici. Ta teza je, kaže, ugledala svjetlost dana negdje krajem 19. vijeka, a u javnost je plasirao engleski arheolog Artur Evans. On je kasnije postao arheolog svjetskog glasa tako da se ta teza o bogumilskom karakteru stećaka dugo održala. Upitan što je uticalo da se ova teza odbaci, Lovrenović naglašava da je grupa naučnika koji su djelovali pri Zemaljskom muzeju u Sarajevu nakon 1945. svojim istraživanjiima došla do drugih saznanja. Istraživači su bili Alojz Benac, Nada Miletić, Đuro Basler, Savo Anđelić, Šefik Bešlagić i oni su sistematskim istraživanjima stečaka i njihovih ukrasnih motiva i oblika došli do zaključka koji je potpuno obeshrabrio bogumilsku tezu. Suština je, objašnjava Lovrenović, da se umjetnost stećaka razvila na području srednjevjekovne bosanske države i u rubnim područjima, današnjoj Hrvatskoj, Srbiji, Crnoj Gori. U BiH danas ih ima oko 70 hiljada stećaka, a više od 10 hiljada nalazi se Crnoj Gori, Srbiji i Hrvatskoj.Kada je u pitanju regionalni projekat kandidature stečaka na listu UNESCO-a, Lovrenović naglašava da će za desetak dana biti održan sljedeći sastanak koji se ovog puta organizuje u Beogradu, i na kome će biti definisan sadržaj nominacijskog dosijea. Do kraja godine treba da se završi posao na izradi menadžment plana, i u nekoj najoptimističnijoj verziji smatram da nominacijski dokument možemo predati do 31. januara sljedeće godine. To je krajnji datum kako bi se o nominaciji stećaka raspravljalo na sljedećem zasijedanju komiteta UNESCO-a, a to će biti sredinom naredne godine, kaže Lovrenović.
Na konstataciju da nas na ovim prostorima kroz ovaj projekat, na neki način, ponovo spajaju i stećci kao izuzetan dio zajedničkog nam nasljeđa, Lovrenovič kaže da to jeste istina. Neće biti neumjesno kada kažem da nas na ovim prostorima ti grobovi i mrtvi na neki način vode u Evropu.
Zaista je riječ o dobrom projektu koji je naišao na podršku UNESCO-a i koji ima šansu da bude okončan na najprimjereniji način, zaključuje bosansko-hercegovački istoričar.
foto: sutra.ba, bs.wikipedia.org
