Više je od dvije decenije kako je Ministarstvo prosvjete i nauke Crne Gore, poslije dvogodišnje pripreme i mnogo konsultacija sa različitim zainteresovanim, objavilo ,,Knjigu promjena“ (2001). U njoj je predstavljena sveobuhvatna koncepcija savremenog douniverzitetskog sistema obrazovanja. Predložena organizacija obrazovnog sistema temeljila se na opštim principima obrazovnih sistema u Evropi, na principima: decentralizacije, demokratizacije, deregulacije, jednakih mogućnosti, depolitizacije, transparentnosti, uvođenjem provjere sistema kvaliteta i postupnosti pri uvođenju promjena.
U skladu sa principom decentralizacije, novim zakonskim rješenjima su tada, umjesto Prosvjetnog savjeta, bila formirana tri nezavisna savjeta za: opšte obrazovanje, stručno i obrazovanje odraslih. Savjeti su utvrđivali obrazovne programe za predškolsko vaspitanje i obrazovanje, osnovno obrazovanje i vaspitanje i srednje opšte obrazovanje, stručno obrazovanje i obrazovanje odraslih, odobravali su udžbenike itd. Članovi Savjeta su bili nastavnici iz svih nivoa i oblasti obrazovanja, univerzitetski profesori i predstavnici socijalnih partnera i sindikata.
Stručna mišljenja o pitanjima o kojima su odlučivali savjeti pripremali su Zavod za školstvo i Centar za stručno obrazovanje - javna ustanova čiji su osnivači bili Ministarstvo i socijalni partneri.
Promjenama koje su ozakonjene 2010. godine (Službeni list Crne Gore, broj 45/2010 od 4. 8. 2010) umjesto tri savjeta formiran je Nacionalni savjet koji je preuzeo nadležnosti prethodnih savjeta. Ugašen je Centar za stručno obrazovanje kao javna ustanova socijalnog partnerstva. Smanjio se broj nastavnika koji učestvuju u donošenju predmetnih programa i utvrđivanju obrazovnih programa iz svih oblasti obrazovanja. Promijenio se način izbora uprave škola i ministar je opet počeo da bira direktore. U sistem su vraćeni vanredni učenici kojih nema u evropskim sistemima obrazovanja, čime se rušio sistem provajdera u stručnom obrazovanju i licenciranje stečenog znanja i vještina. Zapošljavanja u obrazovanju dominantno idu ,,preko“ Ministarstva. Sistem se tako vratio unazad – centralizovan je bez valjanog i argumentovanog objašnjenja. Pitanje je: zašto je bilo potrebno da 2010. počne urušavanje onoga što je stvarano osam godina i što je ličilo na evropske sisteme obrazovanja i zašto se sa tim nastavilo do današnjeg dana?
Aktuelni Nacionalni savjet formira, kao svoja radna tijela, tri odbora za: opšte, stručno i obrazovanje odraslih. U Opštem zakonu o obrazovanju i vaspitanju ništa više ne piše, pa ove odbore najvjerovatnije predlaže Ministarstvo. Time se dodatno obesmišljava princip decentralizacije našeg obrazovnog sistema.
Jednu trećinu članova Nacionalnog savjeta, po Opštem zakonu o obrazovanju i vaspitanju, predlažu ustanove ,,visokog obrazovanja za obrazovanje nastavnika iz reda nastavnika sa akademskim zvanjem i naučnih radnika“. Zato se pitamo koje su visokoškolske ustanove za obrazovanje nastavnika predložile članove Savjeta sa Univerziteta ,,Adriatik“ iz Bara ili Medicinskiog fakulteta iz Podgorice? Ako su u Savjetu tri člana iz Centra za stručno obrazovanje, zašto nema nijednog iz Zavoda za školstvo ili Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva? Da li je u Savjetu, u ime Prirodno-matematičkog fakulteta, mogao da nađe mjesto matematičar ili biolog umjesto jednog od dva fizičara? Takođe, nema nijednog člana sa filoloških studija crnogorskog jezika sa Cetinja ili Nikšića itd...
U Savjetu su i dva člana iz beranskih obrazovnih ustanova. Da li je bilo moguće da se za članove Nacionalnog savjeta objave podaci o tome šta ih preporučuje da budu njegovi članovi, a bilo je neophodno? Sve opet liči da depolitizacije sistema obrazovanja još na vidiku nema. Zar na politizaciju nije ukazivalo i to da su promjene Opšteg zakona 2021. godine, a u pogledu smjene direktora, predložili poslanici političari, a da prijedlog nije došao iz Ministarstva?
Nacionalni savjet, po svojoj funkciji, donosi i utvrđuje najznačajnije odluke u sistemu obrazovanja koje su donosila i ondašnja tri savjeta. Sadašnji, i ovako heterogeni Savjet ne može o širokom spektru tema meritorno da raspravlja jer nije dovoljno kompetentan za to. Može da glasanjem usvaja ili ne prijedloge koje mu dostavi Ministarstvo preko odbora ili Zavod za školstvo i Centar za stručno obrazovanje uz saglasnost Ministarstva, mada i to zahtijeva dobro poznavanje obrazovnih politika. Kako sada izgleda - Nacionalni savjet je ovako postavljen da bez pogovora usvaja politiku koju vodi Ministarstvo.
Primjer za ovo je da su sazivi prethodna tri nacionalna savjeta, usvojili dva puta smanjenje sadržaja obrazovnih programa osnovnih škola bez relevantne analize, evaluacije i indikatora (objašnjenje: ,,...a ideja je da rasterećenje bude na nivou od oko 10 posto...“). Nedjeljni fond časova u osnovnoj školi smanjen je za 10% ili osnovno obrazovanje su smanjili za jednu nastavnu godinu i tako ,,podizali kvalitet obrazovanja“!? Nacionalna testiranja čiji su rezultati trebalo da budu putokaz za promjene predmetnih programa i kvalitet učenja i nastave - su bili ukinuti. Usvojena je odluka o ukidanju obaveznog predmeta građansko obrazovanje u osnovnoj školi i odluka o praktičnom gašenju nastave istorije i geografije u stručnom obrazovanju. Sve ovo je urađeno nedovoljno transparentno za prosvjetnu javnost i javnost uopšte, uz nepoštovanje principa o postupnom uvođenju promjena.
Zato mislim da ovako pozicioniran Nacionalni savjet nosi ogromni rizik da služi samo kao glasačka mašina Ministarstva, koja ne doprinosi poboljšanju kvaliteta obrazovanja, unapređenju i demokratizaciji sistema obrazovanja, posebno kada Ministarstvo vodi obrazovnu politiku neutemeljenu na stalnim analizama, evaluacijama, praćenjima i neprestanom dijalogu s nastavnicima.
Obrazovnim sistemom moguće je upravljati dekretima Ministarstva i bez ovakvog Nacionalnog savjeta, ali koliko dugo i kuda bi to odvelo naš već poprilično urušen sistem obrazovanja?
Autor je crnogorski akademik Slobodan Backović
