Priča o filmskim verzijama velikih ratnih bitaka, bitkama daje dodatni oreol koji iz perspektive mira dodatno podsjeća društvo na ratne heroje. Taj oreol je sličan oreolu spomeničkog obilježja, ne samo zbog činjenice da takvi filmovi postaju važan dio kinotečkog fonda, dakle živog muzejskog eksponata, već i zbog toga što su takvi filmovi ponos nacije. Pa makar i one koja više formalno ne postoji, poput jugoslovenske nacije, koju je nadživio jugoslovenski partizanski film. Primjer filma Bitke na Neretvi, dovoljan je da istaknemo ulogu filmske umjetnosti koja je nadživjela i zemlju koja je mogla da stane iza jedne tako velike filmske produkcije, čiji je budžet danas nezamisliv za zemlje koje su nastale njenim raspadom. Zvanično je koštao pet miliona dolara, ali neke procjene američkih izvora govore o cifri od dvanaest milona dolara. Ono što je zamislivo, predstavljaju sasvim očekivano sporenja oko autorskih prava, odnosno tema da li je Bitka na Neretvi danas bosansko-hercegovački ili hrvatski film. Takva rasprava, izvan finansijskih aspekata djeluje bizarno u odnosu na stvarni učinak kojim je tadašnja SFRJ takvim i sličnim filmovima osim unutrašnje kohezije, ozbiljno djelovala i na polju kulturne diplomatije. Istoričar filma Daniel Rafaelić u eseju Bitka na Neretvi – film nad filmovima ističe okolnost da će taj film i dalje predstavljati kinematografiju države koje nema – i koja je trajala 45 godina. “Bitka na Neretvi nije nestala iz filmskih arhiva, kinematografa i s malih ekrana. To je najbolji pokazatelj njezine vrijednosti.”
Važan dio nasljeđa jugoslovenskog partizanskog filma jeste njegov antifašistički narativ, oko koga se bivši Jugosloveni i dalje mogu okupljati. Važan bez obzira što su isti ti Jugosloveni dobili nove ratne filmove koji referišu na ratove devedesetih godina XX vijeka, ratove za koje se smatralo da se ne mogu desiti na tlu poslijeratne Evrope.
Da nije snimljen film zasnovan na istinitim događajima iz Drugog svjetskog rata, realizaciji strateškog plana udruženog napada sila Osovine na jugoslovenske partizane koji su se povlačili sa ranjenicima 1943. godine, da li bi sama Bitka na Neretvi dobila takav status, od premijere 1969. godine, pa do danas. Status istorijskog spektakla, kako bitke tako i filma. Ili je dodatna tajna njegovog uspjeha kasting za film u kome gledamo zvijezde poput Orsona Velsa, Jula Brinera ili Franka Nera. Baš onako kako je i Velimir Bata Živojinović važan Kinezima ili kako smo mogli slušati 2017. godine u Crnogorskom narodnom pozorištu Pekinški simfonijski orkestar kako izvodi muziku iz filma Valter brani Sarajevo, Hajrudina Krvavca iz 1972. godine. Ili kao što je bilo važno da Josipu Brozu Titu na premijeri filma u novootvorenoj Skenderiji u Sarajevu te 1969. godine, društvo pravi Sofija Loren i Omar Šarif. Film ili “Najvažnija umjetnost”, kako ga je Ruska revolucija proglasila slijedeći Lenjinovu izjavu. Znamo da je Tito volio film, i da tu ljubav nije poremetio mnogo ni jugoslovenski crni talas. Šezdesete godine XX vijeka jugoslovensku kinematografiju upravo karakterišu patizanski spektakli i filmovi crnog talasa. I jedni i drugi postižu međunarodne uspjehe, a Veljko Vlahović mudro komentariše optužbe negiranja tekovina revolucije u filmovima crnog talasa riječima: “Mislim da se ne može dozvoliti da se ni u ime revolucije na optuženičku klupu stavi samo stvaralaštvo”, za koga u knjizi Koka-kola socijalizam Radina Vučetić karakteriše sivom eminencijom kulturnog života socijalističke Jugoslavije.
Nacionalnim kinematografijama ide sva zasluga za produkciju ratnih filmova, koja autorski, ali i politički referiše na velike bitke. Nakon Perl Harbura ni holivudski film nije bio isti, jer je i kroz film trebalo pokrenuti veliku mobilizaciju društva za potpuni ulazak Amerike u rat, poput filma All American platoon.
Ratni film je učvstio nasljeđe antifašizma. Bitke su prenijete na veliko platno. Film je takođe označio osvajanje slobode kroz narative koji istražuju granice identiteta. Trendovski ili izvan trenda, istorijski ili savremeno, hrabro ili ideološki, niskobužetni ili visokobudžetni, igrani ili dokumentrani. Film velikih i “malih” bitaka. U konačnom zašto i danas gledamo 13. jul, Radomira Šaranovića iz 1982. godine ili koje nam sve bitke nedostaju u arhivi umjetnčke produkcije pitanje je crnogorske kulture i danas i sjutra.
