Pročitao sam intervju princa Nikole Petrovića Njegoša, koji je dao dnevnim novinama Vijesti. Svoj komentar pišem u jednom dahu, odnosno bez daha, jer su me konstatacije, prijedlozi i lamentiranja princa Petrovića zaista ostavili bez daha. Prijatelj mi je, nakon čitanja istog teksta, poslao poruku: ,,Zemljo, otvori se“! Moj odgovor na to je bio jednako očajan: ,,Ah, koga je sve vladajuća elita nagrađivala zarad političkih i izbornih poena!“
Ovo što slijedi je proizvod napora da se potisne pomenuti očaj i da se racionalno promisle teze i tvrdnje koje je princ Petrović iznio. Iako sam na trenutke bio u nedoumici da li čitam intervju kraljevog praunuka, utemeljitelja ideje ekološke države Crne Gore ili propagandni uradak portparola Ure, fokusiraću se na ono što zabrinjava profesionalnog istoričara u meni.
Prije toga moram priznati da nije bilo lako čitati ovu kolekciju političkih opštih mjesta o ekološkoj državi i ispraznih generalizacija o tome kako će EU pravila i koncepti brzo i efikasno pacifikovati crnogorske ratničke duhove opsjednute mitovima o porijeklu i identitetu.
Ova opšta mjesta su ipak bila obogaćena ličnim dimenzijama i vješto prošarana prinčevim napomenama o tome da je država još uvijek dužnik napaćenoj porodici Petrović.
Bio sam začuđen ponavljanjem izanđale i kompromitovane teze o EU političkim, pravnim, ekonomskim i kulturnim okvirima koji će pomoći da se pobrišu (gurnu pod tepih?) naše podjele, te da je najbolje da se one zaborave! Shvatio sam da princ Petrović građanima iznova prodaje istu staru robu kao i sadašnji predsjednik Vlade. Obojica pokušavaju da tezgare zaborav kao kolektivnu vrlinu! Za razliku od političara, princ se trudio da nas uvjeri u ovu bajku s nešto više aristokratskog šarma i uz autoritet koji praunuk kralja tradicionalno nosi u Crnoj Gori. Ubrzo se pokazalo da su šarm i autoritet nedovoljni da se proda ova svojevrsna populistička magla.
Uprkos pominjanju suživota, različitosti i tolerantnosti, princ o Crnoj Gori razmišlja kao o jednodimenzionalnoj bašti u kojoj nema identitetskih podjela i u kojoj caruju bratski odnosi bazirani na viziji zajedničke, ekološki čiste, budućnosti. To je vizija pomirene Crne Gore koju dijele on i trenutni predsjednik manjinske vlade. Obojica nas upozoravaju da se ,,pod hitno“ moramo pomiriti, ali ne objašnjavaju šta podrazumijevaju pod ,,bratskim“ odnosima koji bi uslijedili. Ovo je tačka u kojoj obojica bježe u ekologiju, EU integracije i jalovo i uopšteno osuđivanje radikalizma, kako se ne bi bavili rješavanjem teških problema u društvu.
Ovdje se sjetih prinčevog pretka koji se nije plašio da prepozna i definiše problem sopstvenog društva u nekom drugom vremenu: ,,Grdno nam se oči susretaju, ne mogu se bratski pogledati, no krvnički i nekako divlje“. Njegov potomak, kao i sadašnji predsjednik Vlade, se ne usuđuju da izgovore ime onoga što već duže vremena razgrađuje Crnu Goru i čini da nam se grdno ,,oči susretaju“: agresivni srpski nacionalizam i zavjerenička para-religijska ideologija svetosavlja.
Kraljev praunuk sanja o bašti u kojoj se ne razmišlja i ne priča o uzrocima dubokih podjela, o ćiriličenju i posrbljavanju Crne Gore, o mladim generacijama kosovskih osvetnika, osporavanju crnogorskog identiteta i crnogorskog kulturnog izraza, kao i prava na slobodni izbor u sopstvenoj državi. Njegove uši ne čuju urlike pod crkvenim zastavama i kadionicama da su Crnogorci izmišljena nacija i ,,Mošina kopilad“.
U njegovom kraljevskom vrtu se samo i jedino razmišlja o svijetloj budućnosti u kojoj će ,,svi pisati poeziju“, a praunukova familija će moći da pusti korijene oko budžetski uokvirene porodične rezidencije. Otuda i molba da nova Vlada ,,ovo pitanje upiše u svoju agendu“. Kao i svaka priča o skromnoj aristokratiji, tekst je uokviren narativom o nadi u bolje sjutra koje može (ako hoće?) ostvariti sadašnja manjinska vlada. Moj utisak je da se bolje sjutra odnosi više na rješavanje stambenog pitanja princa Petrovića, a nešto manje na kvalitetniji život građana Crne Gore. Iskreno se nadam da me utisak vara.
Kada je u pitanju istorija Crne Gore, kraljev praunuk ima pravo na svoje mišljenje o istorijskim dešavanjima. Pošto prinčevska titula ne uključuje i zvanje profesionalnog istoričara, interpretacije prošlosti koje nudi Nikola Petrović su legitimne samo u onoj mjeri u kojoj su izraz ličnog shvatanja te prošlosti i jednako su vrijedne kao i lična viđenja bilo kojeg laika. Jedina ,,težina“ koja se može pridavati njegovim stavovima jeste politička, pošto se radi o javnom djelatniku koji je svjestan političkih efekata sopstvenih nastupa. Ovo je, istovremeno, razlog za intervju u ovom trenutku, ali i potvrda da su prinčevi zaključci o istorijskim procesima podložni javnoj i profesionalnoj kritici.
U želji da javno potvrdi svoju privrženost političkoj viziji Crne Gore koju projektuje sadašnja manjinska vlada, princ Nikola nam nudi revizionističku interpretaciju jednog od najtežih perioda moderne istorije Crne Gore: aneksije Crne Gore 1918. godine. Ako pažljivo pročitate njegov paragraf o ,,turbulentnom periodu Prvog svjetskog rata“ shvatićete da, osim faktografskih pogrešaka (,,kontroverzni uslovi aneksije“), on nastoji da svoj revizionizam sakrije tobožnjom kritikom obje strane u takozvanim ,,praznim polemikama“.
Revizionizam i zapanjujući nedostatak osjećaja za mjeru dobrog ukusa se takođe nastoje pokriti poluistinom o tome da je tada bilo ,,građana Crne Gore koji su iskreno željeli stvaranje zajedničke države, stvaranje zemlje Južnih Slovena, Jugoslavije“. Ono što princ Nikola Petrović ne zna ili ne želi reći jesu dvije stvari. Prva je da niko u Crnoj Gori nije sporio želju i potrebu za ujedinjenjem u zajedničku jugoslovensku državu. Ono što je bilo predmet spora je bio način ostvarivanja te želje i pritisak da Crna Gora postane integralni dio Srbije, pa tako uđe u sastav Kraljevine SHS. Drugo, stvaranje ,,zemlje Južnih Slovena“ znači da i Crna Gora biva konstitutivni dio te zajedničke države. Podgorička skupština se nije bavila stvaranjem Jugoslavije, već je taj skup bio praktični izraz hegemonog napora srpskog nacionalizma usmjerenog ka Crnoj Gori.
Svako ko ima želje i vremena da pročita dokumenta vezana za Podgoričku skupštinu 1918. može brzo zaključiti da nema nikakvih kontroverzi oko uslova tadašnje aneksije. Radilo se o sponzorisanom, pažljivo planiranom, dobro finansiranom i koordinisanom naporu da se anektira Crna Gora. Šokantno je saznati da princ Nikola Petrović smatra da su stručne i popularne diskusije o jednom od najvažnijih događaja iz moderne istorije Crne Gore ,,prazne polemike“!
Ne treba sasvim odbaciti mogućnost da se tezom o ,,praznim polemikama“ želi izbjeći suočavanje s dokumentovanom odgovornošću njegovog prađeda za probleme u Crnoj Gori koji su kulminirali skupom u zgradi monolopa duvana u Podgorici. Mada to može biti svojevrsno bježanje od diskusije o ,,Caru junaka“ koji je posrbio Crnu Goru više nego i jedan njen vladar, raspoloživa dokumenta i istorijski izvori su neumoljivi i ne nude idealizovanu sliku prvog i posljednjeg crnogorskog kralja.
Referenca na ,,stavove ovlašćenih istoričara i zvaničnika“ koji pišu i govore o ,,nasilnoj aneksiji“ je pokušaj da se diskredituju zaključci profesionalnih istoričara - kakav je bio Dimitrije Dimo Vujović, na primjer - kao partijskih vojnika koji su svoje istorijske analize dizajnirali u skladu s rigidnim ideološkim modelom nakon 1945. godine. Kritički ton u odnosu na ,,ovlašćene istoričare“ znači da kraljev praunuk smatra da je postojala (i postoji) plejada ,,istinskih“ istoričara koji nijesu robovali ideološkim matricama i partijskim disciplinama i koji aneksiju 1918. vide jasno kao poželjni ujediniteljski čin. Njegova kategorizacija obimne istorijske građe o završetku Prvog svjetskog rata i aneksiji Crne Gore može da bude proizvod neznanja, ali nije nemoguće da bude viđena i kao uvreda svakom profesionalnom naporu da se prošlost Crne Gore detaljno izučava i bolje razumije.
