Ni skoro mjesec dana nakon što je Pobjeda objavila priču o ugroženosti Zimovnika Svetog Petra Cetinjskog, koji je kao kulturno dobro registrovan pod imenom „Vladičina kula“, ništa nije urađeno na rješavanju trenutno najurgentnijeg problema – razaranja zidova ovog zdanja usljed bujanja korijenja i stabla jasena.
Nije to, naravno, ništa začuđujuće, uzeći u obzir naš dugogodišnji katastrofalan odnos prema kulturnoj baštini, ali i zbog činjenice da stablo jasena raste već više od dvije decenije, pod budnim okom konzervatora i restauratora koji su u nekoliko navrata obilazili ovo kulturno dobro, fotografisali ga i sačinjavali zapisnike ili elaborate.
Stabilnost zidova i temelja od ključne je važnosti za svaku potencijalnu obnovu ili rekonstrukciju Zimovnika, o kojoj se govori, piše, prepisuje, zaključuje, presuđuje i vaga evo već tri decenije pod krovovima naših ključnih ustanova za zaštitu kulturnog nasljeđa.
POKUŠAJI
Pitanje obnove Vladičine kule postalo je posebno aktuelno početkom devedesetih godina prošlog vijeka, ali i u prve dvije decenije 21. vijeka. Posljednji pokušaj stvaranja uslova za obnovu zimovnika dogodio se krajem 2018. godine i za vrlo kratko vrijeme je propao, zahvaljujući Mitropoliji crnogorsko-primorskoj SPC koja je, u upravnom postupku kod Ministarstva kulture, osujetila namjeru Prijestonice Cetinje i Fondacije Sveti Petar Cetinjski da rekonstruišu i stave u funkciju Vladičinu kulu.
Pobjeda je došla do dokumentacije koja pokazuje da su prvi obimni konzervatorsko-restauratorski radovi na kuli obavljeni 1959. godine, kada je u cjelosti obnovljena, tačnije postavljen je novi krov, izmijenjena dotrajala stara drvenarija, popravljen ogradni zid i „pižun“, presložene kamene ploče na terasi i prezidane labilne partije kalkana.
''No, kako se nije našla trajna namjena objekta, svi ovi značajni zaštitni radovi su se brzo obezvrijedili. Poslije jednog nevremena krov se raskrio, nije blagovremeno opravljen i došlo je do propadanja čitavog objekta'' konstatovala je stručna ekipa Zavoda za zaštitu spomenika kulture, koja je u septembru 1990. godine uradila konzervatorske uslove za neki od budućih projekata obnove Vladičine kule.
Tek početkom 1994. godine za obnovu zimovnika Svetog Petra zainteresovala se firma „Eltrade“ iz Podgorice.
Po svemu sudeći, ova firma je poodavno ugašena, a u Centralnom registru privrednih subjekata nema nijednog podatka o njenim vlasnicima i ovlašćenim licima.
Izvjesno je, a što potvrđuju dokumenti, da je nekadašnji direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture Čedomir Marković ovoj firmi odobrio 31. januara 1994. godine „konzervatorske uslove za izradu projektne dokumentacije za sanaciju kule Sv. Petra u Karuču“. Zanimljivo je da se ta inicijativa o obnovi poklapa sa pripremama za obnovu Kuće Svetog Petra Cetinjskog u Rijeci Crnojevića, koja je te iste 1994. godine, nakon izvedenih radova, predata na upravljanje Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, o čemu je Pobjeda opširno pisala u avgustu prošle godine. Očigledno je da su oba ta objekta, za mandata tadašnjeg ministra kulture Gojka Čelebića koji se vrlo aktivno interesovao za obnovu objekata vezanih za Svetog Petra, pripremana za Mitropoliju, ali iz nekog razloga nije došlo do rekonstrukcije Vladičine kule.
SASTANAK
Dokumentacija dalje pokazuje da su prvi ozbiljniji razgovori o rekonstrukciji kule vođeni osam godina kasnije, tačnije u januaru 2002. godine, te da su tada za obnovu bili zainteresovani predsjednik Opštine Podgorica Miomir Mugoša i predsjednik Opštine Cetinje Savo Parača. Nakon njihovog obilaska Karuča, za 23. januar 2002. godine iniciran je sastanak na Cetinju, kojem su prisustvovali direktor Službe za zajedničke poslove i poslove mjesnih zajednica Opštine Podgorica Jovan Raičević, potpredsjendik Opštine Cetinje Stevo Radunović, direktor Republičkog zavoda za zaštitu spominika kulture Čedomir Marković, prof. dr Mladen Ulićević, sekretarka za kulturu Opštine Podgorica Žana Filipović, direktorica Muzeja i galerija Podgorice Lenka Bulatović, glavni urbanista Opštine Podgorica Vesna Rakčević i rukovodilac Odjeljenja za investicije i investiciono održavanje Opštine Podgorica Čedomir Radoičić. Službena zabilješka sa tog sastanka pokazuje da je ovaj susret organizovan „u cilju što hitnije realizacije dogovora koji je postignut između Miomira Mugoše i Sava Parače, kako bi se utvrdile i vremenski oročile pojedinačne obaveze i aktivnosti na revitalizaciji Zimovnika Svetog Petra“.
''Učesnici sastanka su se složili da bi bilo neophodno da se uradi detaljni urbansitički plan i planska dokumentacija od strane nadležnih službi Opštine Cetinje, kako bi se Karučko i Volačko oko spasilo od dalje devastacije prostora i nezakonite uzurpacije. U sklopu ovog urbanističkog plana bi se uklopila i rekonstrukcija samog Zimovnika Svetog Petra'' navodi se u službenoj zabilješci sa ovog sastanka na Cetinju.
Konstatovano je i da će Građevinski fakultet u Podgorici uraditi besplatno projekat rekonstrukcije i parternog uređenja oko objekta Vladičine kule.
''U cilju definisanja prijedloga buduće namjene i korišćenja Kule Svetog Petra Cetinjskog dogovoreno je da Lenka Bulatović, Žana Filipović i Čedomir Marković obave razgovor sa ministrom kulture Branimirom Popovićem i direktorom Narodnog muzeja Crne Gore Petrom Ćukovićem, nakon čega treba da pripreme platformu za razgovore sa mitropolitom Amfilohijem Radovićem'' navodi se u službenoj zabilješci.
Predloženo je da razgovor sa Amfilohijem obavi Kruno Vukčević (1933-2018), nekadašnji guverner Narodne banke Crne Gore i potpredsjednik Vlade Crne Gore, koji je, kako je konstatovano na sastanku, i do tada sa njim razgovarao na ovu temu. Za sve navedene pripreme i obaveze ostavljen je rok do 1. marta 2002. godine, ali od ove široke strategije za obnovu Vladičine kule, sudeći po dokumentaciji i stanju na terenu, nije bilo ništa. Vrlo je izvjesno da su se dogovorima ispriječili novi sukobi između Crnogorske pravoslavne crkve i Mitropolije crnogorske-primorske SPC, koji su kulminirali na ostrvu Beška u februaru 2002. godine. Tada su sa tog ostrva, uz velike političke i građanske tenzije, protjerani sveštenstvo i pristalice CPC jer su namjeravali da obnove Crkvu Svetog Đorđa i Crkvu Presvete Bogorodice, o čemu je Pobjeda takođe detaljno pisala u istraživačkom serijalu tekstova, u februaru ove godine.
PROJEKAT
Vladičina kula tek je 2011. godine ponovo došla u fokus Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, koji ju je uvrstio u svoj program zaštite kulturnih dobara. U to vrijeme došlo je do brojnih promjena u zakonodavnom okviru, ali i do podjele Republičkog zavoda na Upravu za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore. Upravo je Centar formalno dovršio konzervatorski projekat o obnovi Vladičine kule, koji je uradio projektant Stevan Džaković iz Budve, a Uprava ga odobrila 14. marta 2012. godine. Međutim, nije bilo novca za realizaciju zamisli.
Samo godinu kasnije, u martu 2013. godine, Mitropolija je Upravi uputila inicijativu za obnovu Vladičine kule, a nova direktorica Uprave Anastazija Miranović odgovorila tek početkom oktobra 2014. godine. U aktu br. 02-18/2013-2 Miranović je Mitropoliju uputila na konzervatorski projekat koji je uradio Centar za konzervaciju i arheologiju 2012. godine.
Sekretar Mitropolije Obren Jovanović krajem oktobra 2014. tražio je kopiju konzervatorskog projekta od Centra za konzervaciju i arheologiju. Iz njegovog dopisa stiče se utisak da Mitropolija uopšte nije znala za inicijativu za obnovu Vladičine kule iz 2011. godine i završeni projekat iz 2012, budući da Jovanović u pismu Centru navodi da je „čuo od Uprave za zaštitu kulturnih dobara da već postoji odobreni projekat za obnovu tog kulturnog dobra“. To je u koliziji sa izjavom pravnog zastupnika Mitropolije Velibora Džomića, koju će izreći u upravnom sporu 2018. godine – da su Mitropolija i Centar za konzervaciju i arheologiju zajednički radili na projektu obnove.
Džomić će te 2018. godine odigrati i ključnu ulogu u stopiranju inicijative Fondacije Sveti Petar Cetinjski, koja se preko nadležnog sekretarijata Prijestonice, 19. septembra 2018. godine, obratila Upravi sa zahtjevom za izdavanje konzervatorskih uslova za izradu projekta rekonstrukcije Vladičine kule. Iako je postojao već gotov projekat Centra za konzervaciju i arheologiju, Uprava je pozitivno riješila ovaj zahtjev i Rješenje o konzervatorskim uslovima donijela 23. oktobra 2018, ali ga je, prema tvrdnjama Fondacije, neko iz Prijestonice „držao u stanju mirovanja sve do 26. novembra, tačno 34 dana, dovoljnih da se SPC pripremi za pondošenje žalbe“.
DŽOMIĆ DIRIGENT
U žalbi od 5. novembra 2018. Džomić konstatuje da je došlo do „bitnih povreda pravila upravnog postupka i pogrešne primjene materijalnog prava“. On je istakao da je „vlasnik i držalac kulturnog dobra Vladičina kula - Crkva Svetog Nikole u Mitropoliji crnogorsko-primorskoj“. Džomić se žalio što Mitropolija, kao vlasnik i držalac, nije učestvovala u postupku koji je prethodio Rješenju o konzervatorskim uslovima. Naveo je i član 14 Zakona o upravnom postupku kojim je propisano da stranka ima prava da učestvje u postpuku radi utvrđivanja činjenica i okolnosti koje su od značaja za donošenje upravnog akta, te zatražio od Ministarstva kulture da poništi rješenje Uprave. Takođe je ukazao i na član 102 Zakona o zaštiti kulturnih dobara kojim je propisano da zahtjev za konzervatorske uslove može podnijeti samo vlasnik ili držalac kulturnog dobra, te konstatovao da se ni iz jedne isprave, a posebno na osnovu zdravog razuma, ne može zaključiti da je Sekretarijat za uređenje prostora Prijestonice vlasnik, odnosno držalac Vladičine kule.
Kako je Džomić „nacrtao“, tako je „preslikalo“ i Ministarstvo kulture, pa je 4. decembra 2018. godine poništilo Rješenje o konzervatorskim uslovima, koje je izdala Uprava, citirajući u obrazloženju iste članove zakona koje je citirao i pravni zastupnik Mitropolije. Na usmenoj raspravi povodom ove odluke Ministarstva kulture, koja je održana 20. decembra, Džomić je, između ostalog, podsjetio i da je Mitropolija 6. novembra 2018. Upravi podnijela zahtjev za konzervatorske uslove za Vladičinu kulu na Karuču, te je negodovao što još nije odgovoreno. Predložio je Ministrastvu da u potpunosti ispoštuje svoje pravosnažno rješenje iz 2012. godine (projekat rekonstrukcije Centra za konzervaciju i arheologiju, nap. aut), koje nije vremenski ograničeno, te da odbije zahtjev Prijestonice. Tada je istakao da je Mitropolija spremna da na obnovi Vladičine kule sarađuje sa Upravom za zaštitu kulturnih dobara, Ministarstvom kulture i Prijestonicom Cetinje.
Kako je „nacrtao“ i ovoga puta, tako je Ministarstvo kulture „preslikalo“ u Rješenju od 24. decembra 2018, u kojem je odbijen zahtjev Mitropolije za novim konzervatorskim uslovima i konstatovano da je važeći projekat iz 2012. godine.
IMA LI LIJEKA
Nakon ovih postupanja Uprave i Ministarstva kulture, bili su jako ogorčeni u Fondaciji Sveti Petar Cetinjski. U medijskoj polemici sa Veliborom Džomićem, predsjednik Fondacije Milorad Aleksić konstatovao je da Džomić bez ikakvih dokaza tvrdi da je Vladičina kula vlasništvo Mitropolije i da je Mitropolija 2011-12. inicirala njenu obnovu. On konstatuje da je tačno da je Crkva Sv. Nikole u listu nepokretnosti upisana kao vlasnik Vladičine kule, ali i da je ta crkva u vlasništvu žitelja sela Rvaši, pa je shodno tome, prema riječima Aleksića, jedini ovlašćeni organ za podnošenje zahtjeva za dobijanje konzervatorskih uslova – Prijestonica Cetinje. On se zapitao „ko omogućava Srpskoj/svetosavskoj crkvi da i dalje svojata sve hramove u Crnoj Gori, pa i one koji pripadaju pojedinom selu ili seoskoj crkvi“.
''Dokle će se tolerisati tzv. „nepoznata lica“ sa nerazumljivim matičnim brojevima, koja su svih proteklih godina crnogorske crkve i manastire jednostavno, bez ikakvih dokumenata prepisivali u vlasništvo Beogradske patrijaršije, Crnogorsko-primorske mitropolije SPC ili u lično Amfilohijevo vlasništvo? Ima li za sve to pravno, moralnog, ljudskog lijeka i eventualne krivične odgovornosti?'' zapitao se, između ostalog, Aleksić.
Sa druge strane, zanimljivo je da se u Rješenju o uvođenju u Registar spomenika kulture, od 11. juna 1961. godine, kao vlasnik Vladičine kule navodi NOO Cetinje. Advokat Nikola Belada, komentarišući tvrdnju Mitropolije da je „vlasnik Vladičine kule Crkva Sv. Nikole u Mitropoliji“, kazao je za Pobjedu da je u pitanju klasična zloupotreba jer u Mitropoliji sve što je bilo evidentirano kao crkva ili manastir, bez ikakvog osnova, podrazumijevaju kao dio svojine Srpske pravoslavne crkve. On tvrdi da je Mitropolija u ovom slučaju, suprotno Zakonu o državnom premjeru i katastru nepokretnosti, izvršila upis bez ijedne zakonski valjane isprave.
Od pokrajvođanske kuće do muzeja
Zanimljivo je da su konzervatorski uslovi iz 1990. godine u potpunosti poslužili za konzervatorski projekat rekonstrukcije Vladičine kule iz 2012. godine, koji je uradio Centar za konzervaciju i arheologiju. Štaviše, konzervatorski uslovi u tom projektu gotovo su u cjelosti prepisani i 2012, bez vođenja računa o promjenama na terenu i bez potrebe da se neki zaključci iz starih uslova možda preispitaju dvadeset godina kasnije.
''U prizemnom objektu se može autentično rekonstruisati enterijer pokrajvođanske kuće sa ognjištem i svim ribarskim alatom i opremom. Tu se može demonstrirati i tradicionalni način spremanja ribe itd. Kamena terasa je i danas idealno mjesto za odmor i rekreaciju, u smislu aktivnog vidikovca. Tu se mogu postaviti stolovi i suncobrani, koji se, nakon upotrebe, deponuju u unutrašnjost objekta'' piše u konzervatorskim uslovima iz 1990. godine, a isti tekst je ponovljen i 2012.
U posjedu istih konzervatorskih uslova bila je i Fondacija Sveti Petar Cetinjski, koja je takođe u prvoj polovini 2018. uradila neku vrstu studije ili projekta rekonstrukcije. Međutim, ideje o namjeni objekta uprava Fondacije otkrila je 3. jula 2018. godine, u pismu direktoru Uprave za zaštitu kultunih dobara Božidaru Božoviću, u kojem ga obavještavaju o namjeri da sa Prijestonicom rekonstruišu kulu.
''Da objekat bude u funkciji povremenog boravka i ugošćavanja manjeg broja visokih inostranih predstavnika u Crnoj Gori i njihovih gostiju; zatim u funkciji stalnih posjeta učenika srednjih škola na časovima predmeta Istorija Crne Gore u doba Petrovića; funkciji povremenog izložbenog prostora, da se koristi u studijske svrhe, seminare; da objekat bude opremljen namještajem izrađenim u stilu vremena kad je korišćen, sa bibliografskim sadržajem iz istorije Crne Gore iz doba Svetog Petra, da bude i kao muzejski prostor'' navodi se u pismu Fondacije.
Zagarčanin: List nepokretnosti neuređen, jedan objekat ne može biti vlasnik drugog
U listu nepokretnosti broj 99 KO Rvaši navodi se da je vlasnik Vladičine kule Crkva Sv. Nikole u Rvašima, te da je ta Crkva istovremeno i sama sebi vlasnik. Direktor Uprave za zaštitu kulturnih dobara Mladen Zagarčanin, odgovarajući na pitanja Pobjede u vezi sa nedoumicama oko vlasništva, kazao je da „s obzirom na to da je u listu nepokretnosti broj 99, kao vlasnik, sa pravom svojine, Vladičine kule na Karuču upisana Crkva Sv. Nikole, jasno je da se radi o neuređenom listu nepokretnosti iz razloga što jedan objekat ne može biti vlasnik drugog“.
''Pitanje ove, kao i mnogih drugih nejasnoća i neuređenosti u zvaničnim katastarskim podacima (a koje značajno otežavaju vršenje poslova i ovoj Upravi), je u nadležnosti resornog organa'' kazao je Zagarčanin.
On je podsjetio da je svojstvo stranke u upravnom postupku uređenja, odnosno rekonstrukcije Vladičine kule, Mitropoliji crnogorsko-primorskoj priznalo i Ministarstvo kulture 2018. godine, kao drugostepeni organ, što je i jedan od fokusa ovog teksta. Jednostavnije rečeno – u ovom upravnom postupku, kako je istakao Zagarčanin, Ministarstvo je svojim rješenjima priznalo Mitropoliji da je vlasnik i držalac Vladičine kule.
Budući na aktuelnu ugroženost Vladičine kule, Zagarčanin nije direktno odgovorio na pitanje hoće li Uprava, u skladu sa članom 117, tačka 4, Zakona o zaštiti kulturnih dobara, vlasniku/držaocu rješenjem narediti da u određenom roku izvrši potrebne mjere zaštite. On se, međutim, požalio na mali broj zaposlenih u Upravi (37) i istakao da taj tim pokušava da se brine o 2.019 kulturnih dobara, kako bi pokušali da zaštite cijelo područije pod Uneskom u Boki i bafer zone koja se pruža do Budve.
''U isti mah dajemo mišljenja na sve potencijalne spomenike, odnosno na svu kulturnu baštinu Crne Gore, odgovaramo, po zakonu, na sve inicijative i sprovodimo iste, od valorizacije kulturnih dobara do sprečavanja devastacije, davanja dozvola za arheološka istraživanja i još mnogo toga. Ukoliko držalac dobra ne prijavi slučaj u kom se prirodno ili ljudskom rukom – ili neko drugi, skrnavi kulturno dobro, mi nijesmo u mogućnosti, fizički, da postignemo pa da nas ima 100 koliko je bilo projektovano tokom planiranja Uprave a prije razdvajanja Uprave od Zavoda za zaštitu spomenika kulture CG, i najmanje 90 ljudi bi bilo „knap“ da uspijemo spasiti što se spasiti može'' rekao je je Zagarčanin.
On je prozvao raniju direktoricu Uprave Anastaziju Miranović i „mnoge druge“, spočitavajući im loša rješenja i dozvole koje su donosili za Mamulu, Kostajnicu, Verige, Jadran Perast... i pokušaje da se od Bara i Žabljaka Crnojevića naprave hoteli.
''Mi sada upadamo u pravni nonsens jer na osnovu ovih presedana veliki broj investitora se žali da Uprava blokira progres'' kazao je Zagarčanin.
