Istaknuti crnogorski junak i književnik Marko Miljanov Popović rođen je u Medunu 1833. godine, gdje je i sahranjen 1901.
Grob Marka Miljanova nalazi se među ostacima srednjovjekovnog utvrđenja ispred crkve posvećene arhiđakonu Stefanu. To govore istorijske činjenice o njegovom mjestu rođenja i smrti.
Šta piše na zvaničnom sajtu Muzeja
Međutim na zvaničnom sajtu Muzeja Marka Miljanova pročitaćete sljedeće:
„Između ostataka srednjovjekovnog utvrđenja nalazi se Crkva Svetog Nikole koja je po predanju, na temeljima neke starije crkve, podignuta početkom XVIII vijeka novcem koji je iz Rusije donio vojvoda Radonja Petrović.
Crkva je manja, jednobrodna građevina građena od pravilnih tesanika a zvonik od fino obrađenih kamenih blokova. Unutrašnjost crkve nije oslikana dok je ikonostas sa ikonama slikanim na metalu izradio, 1903. godine ikonopisac Petar Čolanović.
Na crkvi postoji zapis da je obnovljena 1933. Ispred crkve se nalaze grobovi Marka Miljanova i njegove žene Stefe.
Ispod Crkve Svetog Nikole, na sedlastom prevoju, nalazi se rodna kuća vojvode Marka Miljanova Popovića, ratnika, državnika i pjesnika jedne od najznačajniji ličnost crnogorske istorije XIX vijeka. Kuća je pravougaone podužne osnove, na sprat sa krovom na dvije vode. Sagrađena je krajem XVIII ili početkom XIX vijeka. Njen autentični enterijernije sačuvan zbog više prepravki koje su se desile, najprije za potrebe osnovne škole koja je u njoj otvorena i kasnije kada je u njoj otvoren memorijalni muzej Marka Miljanova”.
Znači, prema ovome, Marko Miljanov je sahranjen ispred Crkve Sv. Nikole, što ne odgovara poznatim činjenicama. Sad, da nije zvanični sajt Muzeja Marka Miljanova na koji mnogi zainteresovani dolaze da se informišu o Medunu i Marku Miljanovu za crkvu posvećenu arhiđakonu Stefanu napisao da je to Crkva Sv. Nikole vjerovatno ne bi dolazilo do zabuna oko imena crkve kod grobnog mjesta Marka Miljanova koja se danas već mogu pročitati u mnogim tekstovima.
Šta kaže knjiga u izadnju Muzeja PG
Interesantno, u knjizi relevantnoj za podgoričku kulturno-istorijsku prošlost “Kulturna baština Podgorice” (Grupa autora, godina izdanja 2011, izdavač JU Muzeji i galerije Podgorice) za crkvu na Medunu piše:
„Današnji izgled Meduna daju uglavnom ostaci srednjovjekovnog utvrđenja podignutog na mjestu ilirske akropole, sa mjestimično očuvanim zidovima dvije polukružne ugaone kule, odbrambenim zidovima, kapijom i objektima iz kasnog srednjeg vijeka. Među ostacima srednjovjekovnog utvrđenja nalazi se crkva posvećena arhiđakonu Stefanu i grob Marka Miljanova”
Izdavač knjige i urednik sajta je ista institucija, JU Muzeji i galerije Podgorice, ali ime crkve ispred koje je sahranjen Marko Miljanov je različito.
I u zvaničnom Elaboratu Uprave za zaštitu kulturnih dobara može se pročitati da je unutar bedema, na istaknutom platou podignuta mala crkva Svetog Nikole, čiji današnji izgled potiče iz 1901. godine. Ispred crkve je grob Marka Miljanova. Iako, kako smo već naveli, činjenice govore da se grob Marka Miljanova nalazi među ostacima srednjovjekovnog utvrđenja ispred crkve posvećene arhiđakonu Stefanu.
Na Medunu dvije crkve
Da na Medunu postoje obje crkve, ali na različitim lokacijama, možemo pročitati u knjizi Vasilija Muja Spasojevića „Božji hramovi na tlu Podgorice”:
“CRKVA SV. ARHANGELA STEVANA NA GRADU MEDUNU
Crkvu Sv. Arhangela Stevana na Gradu Medunu podigao je kučki vojvoda Marko Miljanov 1880. godine. Crkva se nalazi na impozantnom mjestu, na jednoj maloj zaravni na Gradu Medunu, odakle se pruža veličanstven pogled na cijelu podgoričku panoramu. Ispred crkve je grob Marka Miljanova. Crkva bi trebala da se renovira.
CRKVA SV. NIKOLE NA GORNJEM MEDUNU
Crkva Sv. Nikole na Gornjem Medunu je podignuta 1714. godine sredstvima koja je dao ruski car Petar Veliki. Crkvu su obnovili građani Meduna 2000. godine i sada je u dobrom stanju. Okolo crkve je aktivno seosko groblje. Crkva se nalazi u vrhu sela udaljenog od Podgorice za oko 13 kilometara. Crkva je obnovljena 1901. godine kada je i dobila današnji izgled.”
S obzirom na to da su posjetioci važan aspekt svake destinacije koja živi od turizma, na sajtu podgorica.travel u odjeljku sakralni objekti u Podgorici ponudili su sljedeću informaciju o Medunu https://podgorica.travel/top-10-atrakcija/.
Tu se može naći i slika crkve na Medunu i tekst - Crkva Svetog Nikole na Medunu. Bez ikakvog opisa njenog značaja ili naznake ko je tu sahranjen. Što opet ne odgovara činjenicama.
Kako su kod nas moguća svakakva čuda kada su kulturna dobra i istaknute istorijske ličnosti u pitanju, tako su i ove istorijske činjenice uspjele da doživjele promjenu. Izlistavanje ovakvih primjera bi se oteglo u nedogled, u što se i sami možete uvjeriti jednostavnom pretragom na internetu.
Stanje ovog kulturnog dobra od stavljanja pod zaštitu prolazilo je kroz mnoge traumatične periode, kao uostalom i cjelokupna crnogorska kulturna baština.
Primjer iz 1964. godine možda najbolje govori o tome koliko su kulturna dobra bila sačuvana i kada su se nalazila na spisku zaštićenih spomenika kulture.
Posjeta žene čuvenog arhitekte Frenka Lojda Rajta i unuke Marka Miljanova, kao i njeno reagovanje na stanje koje je zatekla na Medunu izazvalo je paniku među institucijama zaduženim za brigu o kulturnim dobrima i tada upalilo alarme na svim nivoima.
Dopis nakon reagovanja unuke
Portal Analitika objavljuje dopis kojim se opisuje situacija koja je nastala nakon reagovanja unuke Marka Miljanova.
Dopis u sadržaju dosta toga govori o zatečenom stanju na kulturnom dobru i crkvi na Medunu:
Dopis:
Socijalistička republika Crna Gora
SKUPŠTINA OPŠTINE TITOGRAD
Odeljenje za prosvjetu i kulturu
Br. 07-15.981
Titograd 10. decembra 1964.godine
ZAVODU ZA ZAŠTITU SPOMENIKA KULTURE NA CETINJU
Predmet: Pitanje zaštite spomenika kulture na Medunu
Nedavno smo dobili dopis Republičkog sekretarijata za prosvjetu,nauku i kulturu ,broj 4708 od 28. XI 1964. sledeće sadržine:
“Predsjednik Izvršnog vijeće SR Crne Gore dobio je pismo od Državnog sekretarijata
za inostrane poslove u kome se govori o boravkug-djeOlgivanne Loyd Wright, žene čuvenog arhitekte Frank Loyd Wright-a u Jugoslaviju od 20. do 31. jula ove godine.Ona je tada posjetila Medun i mjesto na Medunu gdje je sahranjen njen djeda po majci vojvoda Marko Miljanov.
Mjesto na kome je sahranjen čuveni Crnogorski prvak stavljeno je pod nacionalnu zaštitu kao istorijski spomenik ali okolni seljaci planduju ljeti stoku preko dana u kapeli koja se nalazi u vojvodin grob i oko samog groba. Nečistoća koja je tamo zatečena veoma je neprijatno djelovala na g-dju Wright i ona je u revoltu izjavila da će o onome što je vidjela tamapisati lično Predsjedniku Izvršnog vijeća SR Crne Gore.
Bez obzira na povod zbog koga je uslijedio ovaj naš dopis, grob vojvode Marka i kapela u njegovoj blizini zaslužuju znatno više pažnje od zajednice. Zato vas molimo da preduzmete odgovarajuće mjere da se onemogući pristup stoci na mjesto gdje je sahranjen Marko Miljanov i da seizvedu nužne opravke na pomenutim objektima. Znači, podrazumijevamo potrebne radove od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture SRCG i neophodnu kontrolu od Opštine Titograd da se ne ponovi dosadašnja praksa da se ono što se uradi ( opravi i podigne) ne upropasti neodgovornim postupanjem mjesnog stanovništva. Dakle potreban jekonkretan dogovor između Zavoda i Opštine za preduzimanje odgovarajućih mjera.
Očekujemo vaš odgovor.”
Značaj ovog pisma i mjere koje u tom smislu treba preduzeti mislim da nije potrebno posebno isticati, pa molimo Zavod da navod dopisa ozbiljno uzme u razmatranjekako bi se zaštitio jedan od važnih spomenika kulture u našoj Republici.”
-“Bez obzira na povod zbog koga je uslijedio ovaj naš dopis, grob vojvode Marka i kapela u njegovoj blizini zaslužuju znatno više pažnje od zajednice.”- kazali su 1964. godine tadašnji kulturni poslenici govoreći o crkvi u neposrednoj blizini groba koja je i tada bila zaštićena.
Sad, zaštita kulturnih dobara nije jednokratan posao već zahtijeva stalnu posvećenost cjelokupne zajednice. Činjenice koje se iznose vezano za kulturna dobra i značajne ličnosti trebalo bi da budu vjerodostojne. Posebno ako dolaze od institucija koje se bave čuvanjem kulturnih dobara. Posebno onih činjenica koje su vezane za ličnosti koje su obilježile bližu i dalju istoriju Crne Gore.
,,Glas Crnogorca“ je pisao povodom smrti Marka Miljanova: „Primjeri njegovog junaštva i patriotizma poticaće i buduće narašaje, a njegove zasluge za Crnu Goru sačuvat će njegovo lijepo ime među zaslužnim Crnogorcima. Laka mu rodna zemlja i vječni pokoj junačkoj duši“.
Ova „dilema“ oko imena crkve mogla bi da bude apel i pojedincima i institucijama koje se bave čuvanjem kulturnih dobara da ne dolazi do ovakvih pisanih nejasnoća, posebno danas u vremenu savremenih komunikativnih sredstava.
Ili barem da pokušamo svi zajedno da ih svedemo na najmanju moguću mjeru. Zbog nas samih. Prije nego nas opet ne iznenadi neki dopis.
