Svetlana Kana Radević (1937–2000) uživala je veliko poštovanje za života, ne samo u Crnoj Gori. Danas, nakon 40-50 godina, njena arhitektonska djela traju kao dostojni reprezenti personalizovane arhitekture iz vremena kada je Crna Gora stvarala fundamente svoje vizuelne i ambijentalne kulture. Neočekivano, poslije dvadeset godina od njenog odlaska iz života dobija na masovnoj popularnosti. Potrebe građana za odbranom i očuvanjem memorije grada, ukazuju na socijalnu dimenziju Kanine arhitekture sadržane u poznatoj antropološkoj vezi arhitekture i univerzalnih vrijednosti koje su bit čovjeka u svim vremenima.
Na Venecijanskom Bijenalu (2004), “Montenegrin ECO-LOGIC”, hotel Podgorica prezentovan je kao dostignuće crnogorske arhitekture, da bi odmah nakon Venecije uslijedilo prekrajanje hotela. Da nije veteran zaštite arhitektonskog naslijeđa arh. Andrija Markuš digao glas, upoznao javnost i državne institucije, ko zna šta bi se sve desilo sa hotelom.
Međutim, deset godina kasnije slijedi drugi, jači atak, gradnjom solitera, tik uz hotel. Ni pobuna mladih arhitekata i studenata, NVO sa imenom “Kana” ni stručna i građanska javnost nijesu uspjeli da zaustave degradaciju hotela Podgorica. Crnogorski paradoks je da dok neki arhitekti degradiraju hotel, u istom času drugi ga prikazuju u Njujorku na izložbi “Arhitektura u Jugoslaviji 1948-1980”, MOMA, (2018.), na ponos države Crne Gore.
Spomen kompleks na Barutani - arh. Svetlana Kana Radević
Istraživanje porijekla i umjetničke niti Kaninog talenta, prodiranje u tajne njene stvaralačke ličnosti, lijep je zadatak kojem se treba posvetiti. Njen lik, stil, izgled, bio je kao da nije iz ovog svijeta i prostora, kao da je došla iz neke druge kulture. Decentnost u izgledu, gestu, ophođenju, autoritativan stav bili su u skladu sa njenom misterijom arhitekture. Možda je po srijedi i porodični gen. Njen otac Luka je bio geometer, a srednja tehnička škola u Podgorici nosi ime narodnog heroja Marka Radevića, građevinskog inžinjera i Kaninog strica.
Diplomirala je na arhitektonskom fakultetu u Beogradu (1963). Istovremeno apsolvirala istoriju umjetnosti na filozofskom fakultetu. Zapošljava se u Podgorici, u RZUP-u, i veći dio karijere funkcioniše kao “slobodan umjetnik”. Magistrirala i završila uslove za doktorat u Pensilvaniji (SAD) kod arh. Luis Kahna. Specijalizirala je 1973. godine u Parizu, usavršavala se u Salcburgu. U maniru velikih majstora arhitekture radi u birou Kiše Kurokave u Tokiju (1987), Moskvi (1995-97).
Bila je i član odbora za umjetnost CANU, a od 1999. god. postala je redovna članica DANU. Bila je i prva podpredsjednica Matice Crnogorske, članica Crnogorskog PEN centra, predstavnica UNESCO-a (AIA). Od 1994. god. inostrana članica Ruske Akademije za arhitekturu i građevinske nauke. Ipak, sve to nije inspirisalo dovoljno poštovanja da njeni objekti dobiju pravnu i tehničku zaštitu.
Hotel Podgorica - arh. Svetlana Kana Radević
Sa hotelom Podgorica stvorila je prostornu integraciju istorijske i moderne arhitekture u najatraktivnijoj prirodi. Dispoziciju i strukturu hotela povezuje vizuelnim sponama sa ostacima srednjevjekovne tvrđave na drugoj obali, sa ušćem Ribnice u zelenu i brzu Moraču što gradira sadržajni pulsirajući život hotela.
Primjenom oblutka na zidovima fasada i enterijera, stvorena je neobična simbioza tradicionalnog materijala iz okolnog terena i moderne konstruktivne arhitekture. Strme padine rijeke, nivelacija terasa hotela sa spavaćim blokom istakle su jedinstvenu simbiozu arheologije, arhitekture i rječnog pejzaža.
Autobuska stanica-Podgorica (1968) jedinstvena je arhaična forma modernog konstruktivnog sklopa. Prirodnim materijalom iz geološke podloge podgoričke ravnice, Kana transformiše arhitekturu simbolički u memorijska likovna platna, reper Podgorice.
Bila je veoma privržena stambenoj zgradi u Petrovcu, (1968), sa vidno istaknutom, konstruktivnom skeletnom strukturom, u koju je ugradila stambene jedinice. Taj objekat je veliki iskorak u odnosu na kolektivno stanovanje, tada i danas.
Svetlana Kana Radević, širokim ličnim obrazovanjem, kao akter slobodnog kreativnog mišljenja, u vremenu socijalističkih stereotipa, mijenja arhitektonsku filozofiju, tiho, bez prevrata i sukoba, ali ostvarenim djelom. Ona izgrađuje i stvara novi prostor, formira novi ambijent. Njena arhitektonska djela se ne mogu podvrgnuti tipizaciji, stilizaciji, školi. Ona su plod neposredne kreativnosti, kojom struktura građevine, sadržajno i vizuelno mijenja i stvara novi genius loci što su fundamentalne definicije arhitekture.
Kao da tek sada prodire svijest o značaju graditeljskog djela Svetlane Kane Radović kada Crna Gora počinje da bilansira svoje autentične kulturne vrijednosti, a radi se o jedinoj ženi među arhitektima, koja je primila Jugoslovensku nagrada za arhitekturu “Borba” (1968), bila najmlađi lauerat u istoriji nagrade, dobila Trinaestojulsku nagradu (1968) i Nagradu oslobođenja Podgorice (1992).
Ako Crna Gora, jednog dana, bude imala svoj Panteon, Svetlana Kana Radević će imati svoje mjesto u njemu.
Hotel Mojkovac - arh. Svetlana Kana Radević
Velika majstorstva
Hotel “Zlatibor” (1981) koji je dobio I nagradu na YU konkursu izgleda kao da je iznikao iz nekog geomorfološkog procesa. Sa šest etaža oslonca, stilizovanom vertikalom i poslije četrnaeste etaže nastavio je penanje u prostoru. Sa punim platnima natur betona i staklenim vertikalama – šlicevima, kontrastno potencira dinamičnost izdužene forme stvarajući originalan soliter, bitno drugačiji od ostalih. Hotel Zlatibor je radila u “total dizajnu”, enterijer, namještaj, opremu i inventar.
Na hotelu “Mojkovac” (1969) multiplikacijom trouglaste forme, strukturira jedinstveni objekat.
“Leksikografski zavod” (1984-89) je nesvakidašnji objekat na kojem spaja dva dijela objekta iz dva vremena. Nove vezne partije neutrališe staklom, komponujući istorijske slojeve, kao namjernu sliku starog i novog, na principu kontrasta.
Spomenik u Duvanskom kombinatu (1972) i Spomenički kompleks na Barutani (1980) su Kanine prostorne eksplikacije na temu stradanja u II svjetskom ratu.
